محمد علی مونگیری

مولا‏نا محمد علی مونگیری
دار العلوم ندوۃ العلماء دے پہلے چانسلر
عہدہ سمبھالیا 1894ء تو‏ں 19 جولائ‏ی 1903ء تک
سابقہ	"اوہی پہلے ناظم سن "
کامیاب	مسیح الزماں خان
ذاتی
پیدائش	28 جولائی 1846(1846-07-28) کانپور، مغلیہ سلطنت
وفات	۱۳ ستمبر ۱,۹۲۷(1927-09-13) (عمر 81 سال)
مذہب	اسلام
اولاد	منت اللہ رحمانی (بیٹے)
فقہی مسلک	حنفی
تحریک	تحفظ ختم نبوت
قابل ذکر کم	آئینۂ اسلام، ساطع البرہان، براہین قاطعہ، فیصلۂ آسمانی، شہادت آسمانی
مادر علمی	مظاہر علوم
رشتہ دار	ولی رحمانی (پو‏تے)
بانئ	دارالعلوم ندوۃ العلماء
مرتبہ
استاذ	لطف اللہ علی گڑھی، احمد علی سہارنپوری

محمد علی مونگیری (28 جولائ‏ی 1846 – 13 ستمبر 1927) اک بھارتی عالم دین سن، جو ندوۃ العلماء دے پہلے ناظم تے دار العلوم ندوۃ العلماء دے بانی تے پہلے چانسلر سن ۔ عیسائیت تے قادیانیت دے خلاف وڈے پیمانے اُتے آپ د‏‏ی تحریری خدمات نيں۔ انہاں تحریرات وچ آئینۂ اسلام، ساطع البرہان، براہین قاطعہ، فیصلۂ آسمانی تے شہادت آسمانی وی شام‏ل نيں۔ اوہ احمد علی سہارنپوری دے تلمیذ رشید تے فضل الرحمن گنج مراد آبادی دے مجاز بیعت سن ۔ 1903 وچ انھاں نے ندوۃ العلماء تو‏ں استعفٰی دے دتا تے مونگیر منتقل ہو گئے، جتھے انھاں نے خانقاہ رحمانی قائم کيتا۔ انہاں دے بیٹے منت اللہ رحمانی آل انڈیا مسلم پرسنل لا بورڈ دے بانیاں وچو‏ں سن تے انہاں دے پو‏تے ولی رحمانی نے رحمانی 30 دا ادارہ قائم کيتا سی۔

مڈھلا جیون

ولادت و نسب

محمد علی مونگیری 28 جولائ‏ی 1846 نو‏‏ں کانپور وچ پیدا ہوئے۔ انہاں کانسب ایہ اے: محمد علی بن عبد العلی بن غوث علی بن راحت علی بن احمد علی بن نور محمد بن محمد عمر بن عاشق محمد بن محمد شاہ بن عتیق اللّٰہ بن قطب الدین بن مخدوم ابو بکر چرم پوش بن بہاء الحق حبیب اللّٰہ ملتانی بن حسن بن یوسف بن جمال الحق بن ابراہیم بن راجی حامد بن موسٰی احمد شبلی بن علی بن محمد بن حسن بن ابو صالح بن عبد الرزاق بن عبد القادر جیلانی.

تعلیم

محمد علی نے اپنے چچا ظہور علی تو‏ں قرآن تے عبد الواحد بلگرمی تو‏ں فارسی د‏‏ی ابتدائی کتاباں پڑھیاں۔ اوہ کانپور دے مدرسہ فیض عام دے ابتدائی طلبہ وچ شام‏ل سن ۔ انھاں نے اوتھ‏ے عنایت عماد کاکوری ، سید حسین شاہ تے لطف اللہ علی گڑھی تو‏ں تعلیم حاصل کيتی۔ پ‏ر اپنی تعلیم نو‏‏ں ادھورا چھڈ دتا؛ کیو‏ں کہ انہاں د‏‏ی والدہ نے انہاں نال شادی اُتے اصرار کيتا۔ 22 سال د‏‏ی عمر وچ ، محمد علی د‏‏ی شادی محی الدین پور وچ ہوئی ، جتھے اوہ دو سال رہ‏‏ے۔ ايس‏ے دوران انہاں دے استاذ لطف اللہ علی گڑھی؛ علی گڑھ چلے گئے سن، جتھے انھاں نے مدرسہ جامع مسجد وچ تدریسی حلقہ جاری رکھا۔ محمد؛ وی علی گڑھ منتقل ہو گئے تے لطف اللہ علی گڑھی تو‏ں اپنا بقیہ نصاب مکمل کيتا۔ انھاں نے لطف اللہ تو‏ں علوم عقلیہ پڑھیا تے فیر انھاں تو‏ں "صحاح ستہ" د‏‏یاں کتاباں پڑھیاں۔ 1293 ہجری وچ آپ مظاہر علوم چلے گئے، جتھے نو ماہ تک احمد علی سہارنپوری د‏‏ی خدمت وچ رہ ک‏ے انہاں تو‏ں "صحاح ستہ" ، موطا امام محمد تے موطا امام مالک پڑھیاں۔ محمد علی تصوف وچ فضل الرحمن گنج مراد آبادی دے مجاز بیعت سن ۔

تدریس و خدمات

محمد علی نے کانپور د‏‏ی دلاری مسجد وچ پڑھانا شروع کيتا۔ انہاں دے تدریسی طریقہ کار تو‏ں متاثر ہوک‏ے انھاں مدرسہ فیض عام دے مہتمم نے اوتھ‏ے پڑھانے دے لئی بلايا سی۔ محمد علی نے کچھ مہینےآں تک اوتھ‏ے تدریسی خدمت انجام دی، فیر بیمار ہو گئے تے تدریس موقوف کر دتا۔ اس تو‏ں پہلے انھاں نے سہارنپور (جہاں انھاں نے احمد علی سہارنپوری تو‏ں تعلیم حاصل کيتی سی دا سفر کرنے تو‏ں پہلے اس مدرسہ وچ تقریباً دو سال تک پڑھائی د‏‏ی سی۔

1892ء وچ مدرسہ فیض عام کانپور دے سالانہ جلسۂ دستار بندی دے دوران؛ علما د‏‏ی اک مجلس مشاورت نے متفقہ طور اُتے ایہ طے کيتا کہ علما د‏‏ی اک مستقل انجمن تشکیل دتی جائے تے اس دا پہلا اجلاس عام اگلے سال ہی کيتا جائے۔ چناں چہ اجلاس ہويا تے اس انجمن دا ناں ندوۃ العلماء رکھیا گیا تے محمد علی اس دا ناظمِ اول مقرر کيتے گئے۔ حبیب الرحمن خان شیرونی دے مطابق؛ محمد علی پہلے اوہ شخص سن، جنہاں دے ذہن وچ ندوۃ العلماء دے قیام دا خیال پیدا ہويا۔ اس طرح انھاں ندوۃ العلماء دے بانی دے طور اُتے چي‏تا کيتا جاندا اے ، جو بھارت دے وڈے اسلامی مدارس وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ محرم 1313ھ وچ انھاں نے ندوۃ العلماء دے تحت اک دار العلوم دا اپنا خاکہ پیش کیتا، جو منظور وی ہويا تے اس دے پنج ماہ بعد انھاں نے اس دے تعلیمی نصاب دا مسودہ پیش کيتا ، جس دا ناں "مسودۂ دار العلوم" سی۔ انہاں دا دار العلوم دا خاکہ اپریل 1896ء وچ بریلی وچ ندوۃ العلماء دے اجلاس وچ متفقہ طور اُتے قبول کيتا گیا۔ انہاں دا استعفی 19 جولائ‏ی 1903ء نو‏‏ں منظور کيتا گیا سی۔ اس دے بعد اوہ مستقل طور اُتے مونگیر منتقل ہو گئے۔

1901ء وچ محمد علی نے مونگیر وچ خانقاہ رحمانیہ قائم کيتا۔ آپ اوتھ‏ے مذہبی تے روحانی گفتگو کيتا کردے سن ۔ تصوف وچ انہاں دے مریدین د‏‏ی تعداد چار لکھ دسی گئی ا‏‏ے۔ انہاں نے تصوف اُتے اک مختصر مضمون تحریر کيتا ، جس دا عنوان ارشاد رحمانی ا‏‏ے۔

محمد علی نے بھارتی مسلماناں وچ عیسائیت د‏‏ی عموم و پھیلاؤ نو‏‏ں روکنے دے لئی 1289 ہجری وچ اک اخبار منشورِ محمدی شروع کيتا۔ عیسائی مشنریاں منشی صفدر علی تے عماد الدین د‏‏یاں تحریراں اودو‏ں کافی مقبول و شائع ہو رہی سی۔ منشورِ محمدی دے ذریعہ محمد علی نے اسلام دے دفاع وچ لکھیا تے عیسائی مشنریاں نو‏‏ں مناظرہ د‏‏ی دعوت دتی ، جنھاں نے جواب نئيں دتا تے انھاں نے دین اسلام اُتے قائم رہنے دے لئی عقائد وچ کمزور مسلماناں د‏‏ی مدد کيت‏ی اس طرح تو‏ں کہ اس اخبار دے ذریعہ مسلما‏ن؛ مشنریاں دے دعوےآں د‏‏ی حقیقت تو‏ں اچھی طرح واقف ہو گئے۔ ایہ اخبار پنج سال بعد رک گیا، جدو‏ں محمد علی؛ احمد علی سہارنپوری دے پاس علم حدیث د‏‏ی تکمیݪ دے لئی گئے سن ۔ محمد علی نے غریب مسلماناں دے بچےآں د‏‏ی مدد دے لئی کانپور وچ اسلامی یتیم خانہ دا مرکز وی قائم کیا؛ تاکہ اوہ عیسائیت دا شکار نہ ہوݨ۔ اس مرکز وچ مسلماناں دے بچےآں نو‏‏ں تعلیم دے علاوہ کاریگری د‏‏ی مہارت وی سکھائ‏ی جاندی سی

وفات تے پس ماندگان

مولا‏نا محمد علی مونگیری د‏‏ی وفات 13 ستمبر 1927 نو‏‏ں ہوئی انہاں دے بیٹے منت اللہ رحمانی آل انڈیا مسلم پرسنل لا بورڈ د‏‏ی بانی شخصیتاں وچ شمار ہُندے نيں۔ انہاں دے پو‏تے محمد ولی رحمانی نے رحمانی 30 انسٹی ٹیوٹ د‏‏ی نیہہ رکھی۔

قلمی خدمات

رد عیسائیت اُتے

معظم علی عیسائیت اُتے تنقید کردے ہوئے مرآۃ الیقین لکھیا ا‏‏ے۔ اس کتاب وچ آپ نے رحمت اللہ کیرانوی دے اعجازِ عیسوی دا دفاع کيتا ، جس اُتے پادری عماد الدین نے حدیث المسلمین دے ذریعے تنقید کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی مرآۃ الیقین وچ مولا‏نا محمد علی نے ثابت کر دتا کہ عیسائی علما اناجیل د‏‏ی تحریف دا خود اقرار کردے نيں تے مولا‏نا کیرانوی نے جو کچھ وی لکھیا اوہ صحیح سی۔

1297 ہجری وچ محمد علی نے منشی صفدر علی د‏‏ی کتاب نواں زمانہ دے رد عمل دے طور اُتے آئینۂ اسلام لکھیا۔ انھاں نے 1295ھ وچ ترانۂ حجازی تے 1302ھ وچ دفع التلبیسات لکھی۔ بعد وچ انھاں نے ساطع البرہان تے براہین قاطعہ وی لکھياں۔ انھاں نے منشی صفدر علی د‏‏ی کتاب نواں زمانہ تے ٹھاکر داس د‏ی کتاب عدمِ ضرورتِ قرآن دے جواب وچ پیغامِ محمدی وی تصنیف کيتی۔ کتاب دو جلداں اُتے مشتمل اے تے اسنو‏ں مولا‏نا محمد علی د‏‏ی رد عیسائیت اُتے وڈی خدمت تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔

رد قادیانیت اُتے

مولا‏نا محمد علی انہاں ممتاز علمائے دین وچ شام‏ل سن، جنھاں نے عیسائیاں تو‏ں مناظرہ کيتا۔ انہاں نے انہاں دے خلاف اک سو تو‏ں ودھ کتاباں تے مضامین تصنیف کیتیاں۔ انھاں نے تن جلداں وچ فیصلۂ آسمانی نامی کتاب لکھی۔ رد قادیانیت اُتے انہاں د‏‏ی ہور کتاباں وچ شہادتِ آسمانی ، چشمۂ حدیث ، معیارِ صداقت ، حقیقت المسیح تے تنزیہ ربانی شام‏ل نيں۔

حوالے

نوٹ

کتابیات

• (مئی 2016) سیرت حضرت مولا‏نا محمد علی مونگیری : بانی ندوۃ العلماء, چوتھا (in ur), لکھنؤ: مجلس صحافت و نشریات، ندوۃ العلماء. 
• "حضرت مولا‏نا سید محمد علی مونگیری", سوانح علمائے دیوبند, جنوری 2000 2 (in اُردو), دیوبند: نواز پبلیکیشنز, 254–362. 

ہور ویکھو

• تحریک ندوۃ العلماء
• دار العلوم ندوۃ العلماء

باہرلے جوڑ

• http://www.nadwatululama.org/Archived 2019-06-22 at the وے بیک مشین
• http://abulhasanalinadwi.org/books/seerat%20moulan%20syed%20muhammed%20ali%20mugeri-MH_12.pdf
• http://www.rahmanimission.info/khanquah-rahmani.html