مدکی دی لڑائی

مدکی دی لڑائی
پہلی اینگلو سکھ جنگ دا حصہ
مدکی دی لڑائی، ہینری مارتیس ولوں
تریخ 18 دسمبر 1845 تھاں/ٹکانہ مدکی ، پنجاب نتیجہ برطانوی فوج دی جت
لڑاکے
سکھ سلطنت	ایسٹ انڈیا کمپنی
آگو
لال سنگھ	Hugh Gough، 1st Viscount Gough۔ سر ہیو گف Henry Hardinge، 1st Viscount Hardinge۔ سر ہینری ہارڈنگ
طاقت
10،000 - 20،000 22 guns	10،000-11،000 42 guns
موتاں تے نقصان
نامعلوم	215 مرے 657 پھٹر

سانچہ:Campaignbox First Anglo-Sikh War

مدکی دی لڑائی ایسٹ انڈیا کمپنی اتے سکھ سلطنت وچکار 18 دسمبر 1845 وچّ ہوئی سی۔ برطانوی فوج نے ایہہ لڑائی بہت بھاری نقصان توں بعد جتی۔

پچھوکڑ

مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اپنے گوانڈھی راجاں نال مترتا دی پالیسی اپنائی۔ اوہناں نے انگریزاں نال وی اسے طرحاں کیتا اتے اوہناں نال امرتسر دا معاہدہ کیتی اتے دوجے پاسے اپنے راج نوں ودھاؤندے رہے۔ 1839 وچ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی موت توں بعد سکھ سلطنت وچ بہت گڑبڑ اتے قتل و غارت شروع ہو گئی۔ اسدے مکھ لیڈر آپ حکومت حاصل کرنا چاہندے سن اتے خالصہ فوج نوں کمزور کرن لئی اوہناں نے فوج نوں انگریزاں نال جنگ شروع کر دتی۔

انگریزاں نے وی مہاراجے دے موت توں بعد اپنی سیما نیڑے فوج دی گنتی ودھاؤنی شروع کر دتی سی۔ اوہ اپنی کوٹ پالیسی مطابق بار بار سکھاں دے معاملیاں وچ دخل وی دین لگے۔ ادھر راجا دھیان سنگھ نے وی خالصہ فوج نوں ایہہ کہہ کے بھڑکایا کہ اوہناں دے حکمران انگریزاں نال ملے ہوئے ہن اتے اوہ پنجاب نوں انگریزاں ہتھیں ویچن لئی تیار ہن۔ اوہناں نے مہاراجہ کھڑک سنگھ تے ایہہ الزام لایا اتے خالصہ فوج نوں انگریزاں خلاف بھڑکایا۔ اس طرحاں اوہناں نے وی اس لڑائی لئی رستہ تیار کیتا۔

رنجیت سنگھ بہت ہی دور اندیش راجا سی، جس دے ہندیاں انگریزاں نے اس نال کئی معاہدے وی کیتے، پر نال ہی پنجاب وچلے سکھ راج دیاں حداں دے نال-نال اپنی فوجی طاقت اتے جنگی سازو-سامان وچ لگاتار وادھا کردے رہے۔ سکھ راج دے نال لگدیاں فوجی چھاؤنیاں انبالہ، لدھیانہ، فروزپور وچ 40 ہزار دے لگبھگ فوجاں، 94 وڈیاں توپاں اتے ہور چھوٹے-وڈے جنگی ہتھیار اکٹھے کر لئے گئے سن۔

لڑائی

1839 عیسوی وچ شیرے پنجاب دی موت توں بعد انگریزاں نے ایہہ بھانپ لیا سی کہ ہن سکھ راج ڈانوانڈول اے۔ 1845 عیسوی وچ پنجاب اتے مہاراجہ رنجیت سنگھ دی بیواہ رانی جنداں دا راج سی۔ اس دا مکھ صلاح کار اس دا بھرا جواہر سنگھ ہی سی، جس نوں 21 ستمبر 1845 نوں مروا دتا گیا سی۔ اس ویلے راجا لال سنگھ سکھ راج دا مکھ وزیر سی اتے تیز سنگھ پردھان سپہ سالار سی۔ کجھ کارناں کرکے انگریزی راج نال جنگ دے آثار بندے جا رہے سن۔ انگریزی کمانڈر وی اس ویلے نوں بہت ڈھکواں سمجھ رہے سن۔ اوہناں نے سکھ راج دے ڈوگرے وزیراں، اہل کاراں اتے سپہ سالاراں نوں جگیراں دے لالچ دے رکھے سن۔ اس ویلے انگریزی فوج دا گورنر جنرل سر ہینری ہارڈنگ سی، جو دنیا دی بہت بھیانک جنگ 'واٹرلو دی جنگ' دا جیتو جنگجو سی اتے سر ہیوگف تاں پردھان سپہ سالار سی۔ جنگ نہ ٹلدی دیکھ کے سکھ فوجاں دشمن دی ہکّ اُتے جا کے لڑنا چاہندیاں سن۔ 11 دسمبر 1845 ء وچ لاہور دربار دیاں فوجاں نے وزیر لال سنگھ اتے سپہ سالار تیز سنگھ دی اگوائی ہیٹھ ہریکے پتن نیڑیوا ستلج دریا پار کیتا۔

ادھر سر ہینری ہارڈنگ نے سپریم کمانڈر ہون دے باو جود اپنے جی کمانڈر ان چیف سر ہیوگف دی کمانڈ ہیٹھ اینگلو سکھ لڑائی وچ لڑن دی پیش کش کیتی سی۔ لال سنگھ دی کمانڈ ہیٹھ کجھ سکھ پلٹناں نے فیرو شہر (فیروزشاہ) پنڈ وچ پانی دی ڈھاب اُتے قبضہ مورچے بنا لئے سن۔ باقی فوج دی کمانڈ کردا تیز سنگھ سپہ سالار فروزپور ول نوں ودھ تریا، جتھے میجر جنرل جوہن لٹلر دی کمانڈ ہیٹھ فوج تعینات سی۔ اتھے آ کے سکھ فوج دے غدار سپہ سالاراں ولوں انگریزاں نال پہلاں توں ہی چلدی گفتگو مطابق اپنی وفاداری نبھاؤندیاں چٹھی لکھ کے انگریز کمانڈر نوں پچھیا گیا کہ کیہ حکم اے۔ اگوں کیپٹن نکلسن راہیں تیز سنگھ (تیجا سنگھ) سپہ سالار نوں سنیہا ملیا کہ جیکر تسیں سچیں ہی انگریزی سرکار دی مدد کرنی چاہندے ہو تاں سکھ فوجاں نوں اونا چر روک کے رکھیا جاوے، جدوں تک لارڈ ہارڈنگ اتے لارڈ ہیوگف اپنی فوج سمیت فروزپور نہ پہنچ جان۔ تیز سنگھ نے اویں ہی کیتا۔ ادھر لارڈ ہیوگف دی کمانڈ ہیٹھ انگریزی فوج پنڈ مدکی وکھے پہنچ گئی۔

مدکی اس ویلے کچے گھراں اتے اک چھوٹے جاے کچے قلعے والا پنڈ سیے، جس اپر سکھ فوج دا قبضہ سی۔ پنڈ دے دوآلے پانی دی اک بہت وڈی ڈھاب سی۔ انگریزاں دی مدد بھارت دیاں ہور وی بہت ساریاں ریاستاں کر رہیاں سن۔ اپنے علاقے دے پنڈ 'چند' وکھے رہِ کے فریدکوٹ ریاست دے راجا پہاڑا سنگھ نے انگریزاں دی مدد کیتی۔ 13 دسمبر نوں لارڈ ہارڈنگ ولوں جنگ دا اعلان کر دتا گیا سی۔ مدکی پہنچدیاں ہی لارڈ ہارڈنگ اتے گف دیاں فوجاں دا مقابلہ مدکی دے ریتلے علاقے وچ وزیر لال سنگھ دی فوج دیاں کجھ ٹکڑیاں نال ہو گیا۔ اس لڑائی وچ سکھاں دا وی حدوں ودھ نقصان ہویا۔ سکھ سپاہیاں نے چن-چن کے انگریز افسراں نوں گولیاں ماریاں۔ دوواں پاسیاں توں وڈیاں-وڈیاں توپاں، جمبورچیاں، توڑیدار بندوقاں، نیزیاں، برچھیاں نے انگریز فوجاں اتے سکھ یودھیاں دے خون نال ہولی کھیڈی۔ اس جنگ دا حالَ لکھدیاں انگریز سپہ سالار لارڈ گف نے لکھیا اے کہ 'بڑی وڈھّ-ٹکّ ہوئی تے 17 توپاں سکھاں توں کھوہ لئیاں، جنہاں وچ کجھ توپاں بہت وڈیاں سن۔ '

اتہاسکار جارا بروس نے لکھیا اے کہ 5-6 گھنٹیاں وچ انگریزاں دے 215 فوجی مارے گئے اتے 657 پھٹڑ ہوئے۔ مارے گیاں وچ 13 انگریز افسر اتے 2 ہندوستانی افسر سن۔ سبھ توں ودھ نقصان گھوڑچڑھاں دا ہویا، جنہاں دے 81 آدمی مرے اتے 87 زخمی ہوئے۔ تیسری لائن ڈریگن رجمینٹ، جس نے 497 فوجیاں نال حملہ بولیا، دے 2 افسر تے 55 فوجی زخمی ہوئے، توپخانے دا نقصان وی ہویا۔ 27 فوجی مرے اتے 47 پھٹڑ ہوئے۔ اس نقصان توں سکھاں دیاں توپ ماراں (توپچیاں) دیاں توپاں دے نشانے ٹھیک نشانے اُتے وجن دا پتہ لگدا اے۔ وڈے افسراں وچ وی حصے نالوں بہت مرے۔ ' میجر جنرل رابرٹ اتے کمانڈر میکسکل وی اتھے مارے گئے۔ اس توں بناں سکھ فوجاں دا وی بہت نقصان ہویا۔ دکھ دی گل ایہہ اے کہ ودوتا دی گھاٹ کرکے سکھ فوجاں دا ریکارڈ نہیں رکھیا جا سکیا، نہ ہی کوئی اس ویلے جنگی حالات لکھن دا پربندھ ہووےگا۔

آس-پاس پنڈ دے لوکاں دی گنتی مطابق اتے س: کلبیر سنگھ سدھو آئی۔ اے۔ ایس۔ رٹائر ڈپٹی کمیشنر فروزپور ولوں ل بھے ویرویاں مطابق شہید اتے زخمی سکھ سپاہیاں دی گنتی لگبھگ 3000 سی، جو اک اندازہ اے۔ سکھاں نے دنیا وچ اتہاس تاں رچے ہن پر ودوتا دی گھاٹ کرکے اتہاس لکھ نہیں سکے۔ بعد وچ جدوں کرم سنگھ ہسٹوریئن نے ایہہ ٹھان لئی کہ انگریزاں اتے سکھاں دے جنگاں دا اکھیں ڈٹھا حالَ اوہناں لوکاں توں زبانی سن کے لکھنا اے، اس دوران اوہ مدکی وی آئے۔ اتھے اوہناں دی ملاقات چودھری موہر سنگھ ذیلدار دے پتر مستان سنگھ ذیلدار نال ہوئی، جنہاں نے ایہہ جنگ اکھیں دیکھیا اے۔ اوہناں دا پروار ذیلدار ہون کرکے علاقے دا موہتبر پروار سی۔ مستان سنگھ نے اکھیں ڈٹھا حالَ دسدیاں کیہا کہ پہاڑا سنگھ ولوں انگریزاں دی کیتی سیوا کرکے خوش ہوئے انگریز صاحبَ ولوں پہاڑا سنگھ نوں کیہا گیا کہ تینوں اس سیوا بدلے راجگی دا خطاب اتے 3500 دا کوٹکپورے دا علاقہ وی دتا جاویگا۔ (ایہہ بھروسہ لاہور جان توں بعد پورا کیتا گیا)

مستان سنگھ نے ایہہ وی دسیا کہ لڑائی توں مگروں مرے ہوئے وڈے انگریز افسراں نوں تابوتاں وچ پا کے اتھے ہی دفنایا گیا اتے نال لگدے درکھتاں اُتے اوہناں دے ناں دے تامبے دے پترے لگوائے گئے۔ ایہہ سبھ کجھ میں اکھیں دیکھیا اے۔ سکھاں دیاں توپاں سکھاں دے کچے قلعے دے دروازے توڑ کے قلعے وچلے کھوہ وچ سٹّ دتیاں۔ جدوں سبھراواں دی لڑائی ہوئی، اس توں پہلاں ایہہ کڈھ کے فروزپور گھلیاں گئیاں اتے مرمت کرکے بعد وچ سبھراواں دی جنگ وچ ورتیاں گئیاں۔ اک توپ بعد وچ بندوبست ویلے 1852 ء وچ مٹی کڈھن لگیاں لبھی، جس نوں گنگا رام تحصیلدار نے فروزپور بھیج دتا۔ اوہناں ایہہ وی اکھیں ڈٹھا کیہا کہ شہید فوجیاں دے پنجر کئی مہینے میدان وچ رلدے راے۔ پھر لہام پنڈ واسیاں نے اکٹھے کرکے اگنی بھیٹ کیتے۔

شاہ محمد دا جنگ نامہ

جنگ نامہ (سنگھاں اتے فرنگیاں) لکھن ویلے پنجاب، پنجابی اتے پنجابیت دے دردی شاعر شاہ محمد نے وی بہت درد رویا اے۔ اس نوں ایہہ جانکاری اس دے خاص رشتے دار جو کہ سکھ فوجاں دا توپچی سی، نے دتی سی۔ شاہ محمد نے مدکی دے بارے لکھیا اے کہ-

 
اک پنڈ دا نام جو مدکی سی،
اتھے بھری سی، پانی دی کھڈّ میاں۔
گھوڑ چڑیھ نویں اکالیئے جی،
جھنڈے دتے سی جا کے گڈّ میاں۔

یادگاری گردوارہ

اس ویلے مدکی نال سکھ یودھیاں دی یاد نوں سمرپت اک گرودوارہ صاحب اتے اک نامور ادارہ شہید گنج پبلک سکول مدکی قائم کیتا گیا اے۔ ایہہ سیوا سو: سنت بابا امرجیت سنگھ ولوں علاقے دے تعاون نال کروائی گئی۔

حوالے

سروت

٭سانچہ:Cite book۔ first=Ian۔ last=Hernon۔ title=Britain's forgotten wars۔ publisher=Sutton۔ year=2003۔ isbn=0-7509-3162-0 ٭{{cite book۔ last=Perrett۔ first=Bryan۔ authorlink=Wikipedia talk:Articles for creation/Bryan perrett۔ title=British Military History for Dummies۔ publisher=John Wiley & Sons۔ year=2007۔ url=http://books.google.co.in/books؟id=k5Wn5WKi39EC&pg=PA184&dq=battle+of+mudki+sikh+army+30،000&hl=en&ei=TZSOTvPYOofjrAel5N2lAQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CFAQ6AEwBg#v=onepage&q=battle٪20of٪20mudki٪20sikh٪20army٪2030٪2C000&f=false}}