انندپور صاحب دی چوتھی لڑائی

اورنگزیب نوں ایہہ اطلاعواں ملن اتے بہت فکر ہوئی کہ گرو گوبند سنگھ دے کول لڑن نوں گئی مغل فوجاں دے سردار وی گرو جی دے مرید بنّ جاندے ہن اتے بادشاہی فوجاں دے خلاف گرو دے پکھ وچ لڑن لگ جاندے ہن۔ اسنے دلی، سرہند، جموں اتے ملتان دے نواباں نوں لکھیا کہ اوہ ملکے آنندپور صاحب اتے حملہ کرن اتے گرو گوبند سنگھ نوں قید کر لین۔ جیکر گرو جی نوں زندہ نہیں پھڑیا جا سکے تاں اوہناں دا سر کٹکے لیایا جاوے۔ اسنے بہت سکھتی ولوں لکھیا کہ اس کم وچ رتی بھر وی ولمب نہ کیتا جاوے۔

مغل فوجاں

اورنگزیب دا حکم پجن دے مگروں سرہند دے نواب وزیر خان نے پہاڑی راجاواں نوں کیہا کہ اوہ اس وار آنندپور صاحب اتے حملے دے ویلے مغل فوجاں دا ساتھ دین۔ بلاسپر دے امیرچند کانگڑا دے گھمنڈچند جسوال دے ویر سنگھ اتے کلو، کیتھل، منڈی، جموں، نورپور چمبا، گلیر، شری نگر، گڑوال بشہر، بجروال، ڈڑوال آدی دے راجاواں نے مغل فوجاں نوں ساتھ دین دا فیصلہ کیتا۔ رنگھن اتے گزر وی اس سانجھے مہاج وچ شامل ہو گئے۔

لاہور دا زبردست خان اتے سرہند دا وزیر خان ہزاراں دی فوج لے کے شری آنندپور صاحب جی دے ول چل پئے۔ دلی اتے کشمیر ولوں وی مغل فوجاں ادھر چل پئیاں۔ پٹھانی کھیتر وچ دھرم لڑائی دا نارا لگایا گیا اسلئی مسلمان کشمیر دی فوج دے ودّ شامل ہوئے جو کہ جیہادی سن ول صرف لٹمار کرن لئی فوج وچ بھرتی ہوئے سن۔

سکھ فوجاں

جدوں اورنگزیب دے مقصداں دی اطلاع گرو گوبند سنگھ جی نوں ملی تاں انھاننے ماجھا مالوا اتے دوآبے دے پنڈاں وچ سکھاں نوں حکم بھیج دتے سن۔ جدوں سکھاں نوں پتہ چلیا کہ مغل اتے پہاڑی فوجاں اک وار پھر آنندپور صاحب جی دا نامونشان مٹاؤن دے ارادے ولوں لڑائی کرن دیاں تیاریاں کر رہیاں ہن تاں اوہ پنڈاں ولوں متحد ہوکے شستر گھوڑے اتے رسد اتے ہور ضروری سامان لے کے شری آنندپور صاحب نوں چل پئے۔ جو سکھ شری آنندپور صاحب جی وچ پجے اوہناں دی گنتی صرف دس ہزار دے قریب سی۔

حملہ

ویری دل ستلج دے اس چھور اتے اکٹھے ہو گیا۔ ات: ویری دلاں دے اک حصے نے سورج دے پربھات دی سمت ولوں اتے دوجے حصے نے سورج دے است دی سمت ولوں مئی 1704 نوں شری آنندپور صاحب جی اتے حملہ کر دتا۔

شری گرو گوبند سنگھ جی نے پنج–پنج سو سکھاں دے پنج جتھے، کیسگڑ، آنندگڑ، ہولگڑ، لوہگڑ اتے انگمپرے وچ تینات کر دتے اتے شری آنندپور صاحب جی نوں خالی کرن دا حکم دے دتا گیا۔

دشمناں دا مقابلہ کرن لئی سکھاں نے نگر ولوں باہر آکے مورچابندی کیتی۔ دوناں سمتاں ولوں توپاں دے گولے بندوقاں آدی گولیاں اتے تیراں دی ورکھا ہندی رہی۔ سکھ فوج اچے ستھان اتے سی اتے ویری فوج ہیٹھاں ستھان تے سن اسلئی اس ستھان ولوں سکھاں نے تیراں اتے بندوقاں دے نال ویری دا اچھا–خاصہ نقصان کیتا۔ تلوار چلان وچ تاں سکھ خاص طور اتے ماہر سن۔ جدوں سکھاں دے جتھے ورتکنیک دل دے نیڑے پہنچدے تاں سکھ تلواراں لے کے دشمن اتے بھکھے شیراں دی طرحاں ٹٹ پیندے۔

جتھے سکھ مذہبی بھاونا دے ماتحت ظلم اتے ظلم دے خلاف لڑ راے سن اتھے ہی مغل اتے پہاڑی سپاہی صرف تنخواہ دی خاطر لڑ راے سن۔ ات: ایہہ سوبھاوک سی کہ مغلاں اتے پہاڑئے سپاہیاں وچ سکھاں ورگا جوش بھاونا اتے بلندی دی بھاونا نہیں سی۔ کجھ دناں وچ ہی مغلاں نوں ایہہ گل صاف ہو گئی کہ جیکر اوہ سکھاں دے ہتھاں انج ہی اپنے جوان مرواندے راے تاں شری آنندپور صاحب جی نوں نہیں جتیا جا سکینگا۔

ات: لگبھگ اک مہینے تک اجیاے ہی لڑن دے بعد انھاننے پچھے ہٹ کے رنپالیسی اپناؤندے ہوئے شری آنندپور صاحب جی نوں چارے پاسے ولوں گھیرن دا فیصلہ کیتا تاکہ نہ تاں سکھ شری آنندپور پہنچ سکن اتے ناہیں دطبقےآں وچ سکھاں نوں رسد پانی پہنچ سکے اتے اوہ بھکھ ولوں تنگ آکے ہتھیار سٹّ دین۔

ویری ولوں شری آنندپور صاحب جی دی ناکہ بندی کرن ولوں سکھاں نوں رسد پانی دیاں کٹھنائیاں پرتیت ہون لگیاں۔ جو نہری پانی نالے ولوں شری آنندپور صاحب جی نوں چلدا سی، مغلاں نے اسدا منھ وی موڑ دتا۔ دشمن دی ایہناں چالاں نوں ناکام کرن لئی سکھاں نے چھاپے مار جتھے تیار کر لئے۔

بے خبر بیٹھی مغل فوج اتے سکھ اچانک حملہ بولدے، کئی شترواں نوں موت دے گھاٹ اتارکے اتے رسد اتے جنگی سامان لٹ کے واپس آ جاندے۔ ایہہ چھاپے بھنّ–بھنّ ویلے تے مارے جاندے سن۔ کدے دوپہر نوں کدے ادھی رات نوں کدے رات دے پچھلے پہر وچ جس ویلے ویری آرام ولوں ستے ہندے سن۔ سکھاں دے ایہناں چھاپیاں دے کارن ویری دل وی سچیت ہو گیا۔ رسد اتے جنگی سامان پچھے ہٹاکے سرکھات ستھان اتے رکھیا جان لگا۔ نگر دا گھیرا ہور کس دتا گیا۔

ویری دے ایہناں جتناں دے کارن سکھ بہت مشکل وچ پھس گئے۔ جو کجھ شہر وچ اتے سکھاں دے قلعوں وچ سی، سکھ اسی اتے گزارا کرن لگے۔ پر اندر رسد پانی بہت زیادہ نہیں سی۔ شری آنندپور صاحب اک تاں چھوٹا جیہا نگر سی، پھر دس ہزار سکھاں دیاں ضرورتاں دی متعلق لئی وی، رسد پانی دی ضرورت سی۔

بھلے ہی گھراں ولوں چلدے ویلے سکھ ہتھیار اتے ہر پرکار دا ضروری سامان لے کے چلے سن، پر کسے نوں اس گل دی آس نہیں سی کہ کئی مہینے لگاتار اس سامان اتے گجارن پے جانگے۔ جویں–جویں اتے اناج وچ کمی ہندی گئی، ساریا دی دینک رسد گھٹن لگی۔ حالات اتھے تک پہنچ گئے کہ اک اک مٹھی چھولیاں ولوں سکھاں نوں ڈھڈّ دی جوالا نوں شانت کرنا پیا۔ کئی وار چھولے وی نہیں ملدے۔ بھکھ دے کشٹ ولوں ہاتھی اتے گھوڑے وی تڑف–پڑپ کے مرن لگے۔

جیکر سکھ قلعے وچ بھکھ اتے بیماریاں دے کارن مصیبت وچ سن تاں باہر ویری دل وی سکھی نہیں سی۔ دو لکھ باوردی فوج دے علاوہ، جیہادی اتے لٹمار کرن نوں آئے جھونڈ وی لکھاں دی گنتی وچ سن۔ ات: مغل فوجاں نے اناج اتے پیسے دی حصول لئی چارے پاسے پنڈاں دے پنڈ اجاڑ دتے۔ پنڈاں دیاں عورتاں اتے بچیاں اتے وی ظلم کیتے گئے۔ فصلاں ول گھراں دے اجاڑ اتے عورتاں دی بے عزتی دے کارن لوکاں وچ ہاہاکار مچّ گیا۔

لوک شاہی فوجاں اتے پہاڑیاں دے نال نفرت کرن لگ گئے۔ وزیر خان اتے زبردست خان نے پالیسی اپناؤن دے رستے نوں چنیا۔ اک دوت گرو جی دے ول بھیجیا تاکہ اوہ ادھینتا قبول کر لین، پر سکھاں نے اس دوت نوں گرو جی تک پجن ہی نہیں دتا اتے اوہ گرو جی نوں بناں ملے ہی واپس آ گیا۔

مغل فوجاں نے اک وار زوردار حملہ وی کیتا پر سکھاں نے انھاننوں دیوار تک وی نہیں آؤن دتا۔ بھکھے ڈھڈّ سکھ جیکارے لگاؤندے ہوئے لڑ راے سن۔

مغل سردار بہت ہی اداس ہو گئے سن۔ گھیرا لمبا چل رہا سی ول سکھ سن کہ ادھینتا نوں قبول کرن دی جگہ اتے لڑن مرن نوں تیار بیٹھے سن۔ مغل فوج نوں پہلاں گرمی، ورکھا اتے ہڑ دے کارن بہت پریشانی ہوئی سی۔ ہن سردیاں نیڑے آ رہیاں سن۔ اوہ وی اس جنگ توں پچھا چھڑوانا چاہندے سن۔ انھاننے شری گرو گوبند سنگھ جی نوں دھوکھے ولوں پھنسان دی چال چلی۔

اوہناں دا وچار سی کہ جیکر بھکھ اتے بیماریاں ولوں ستائے ہوئے سکھ، قلعوں ولوں باہر آ جان تاں انھاننوں پھڑیا جاں ماریا جا سکدا اے۔ انھاننے دو دوت اک براہنن اتے اک سیید گرو جی دے کول بھیجے۔ انھاننے گرو جی نوں اک پتر دتا جس وچ مغل سرداراں نے قرآن اتے پہاڑی راجاواں نے گیتا دیاں قسماں خاکے کیہا کہ جیکر سکھ قلعہ چھڈّ جانگے تاں انھاننوں کجھ نہیں کیہا جاویگا اتے سارے مغل سردار وی اورنگزیب نوں منھ دکھلان لایق ہو جانگے۔

گرو جی نے سکھاں نوں سمجھایا کہ: ایہہ سبھ ویری دیاں رننتییاں اتے چلاکیاں ہن۔ پر رسد پانی دی تنگی دے کارن اتے انھی لمبی جنگ وچ سکھ شورویراں دی گنتی گھٹ ہو جان دے کارن اوہ کمزور دل ہو گئے سن۔

انھاننے گرو جی ولوں کیہا: جدوں دشمن مذہبی کتاباں دیاں قسماں کھاندے ہن تاں قلعہ چھوڑ کے جان وچ کوئی حرج نہی۔

گرو جی نے اجیہا نرالا کھیل کھیڈیا کہ شترواں دی پول کھل گئی۔ انھاننے کجھ بیلگڈیاں، خچراں اتے گدھیاں اتے پھٹے پرانے کپڑے، ٹٹے جتے اتے کوڑا آدی لد دتا۔ ایہناں ساریا نوں قیمتی سامان دی طرح ڈھک کے شہر ولوں باہر بھیجیا۔ ادھی رات دا سماں سی اتے خچراں اتے گدھوں دے سراں اتے بلدی ہوئی مشالاں بنھ رکھیاں سن۔ جدوں شترواں نے سوچیا کہ قیمتی سامان بیلگڈیاں اتے خچراں اتے لاد کے باہر بھیجیا جا رہا اے تاں انھاننے اس مال اتے حملہ بول دتا۔ جدوں پھٹے پرانے کپڑے اتے کوڑا ہتھ لگیا تاں انھاننوں بہت شرمندگی چکنی پئی۔

کجھ سماں ہور گزر گیا۔ سکھاں نوں دشمن ولوں گھرے ہوئے اتے ویری دے نال لڑدے ہوئے چھہ (6) ستّ مہینے گزر گئے سن۔ خوراک دی کمی نے اوہناں دے سریر ڈھیلے کر دتے سن اتے انھاننوں کئی پرکار دیاں بیماریاں لگ گئیاں سن۔

ایہناں دناں وچ ہی اورنگزیب دی اک چٹھی آئی جسدے نال اسنے دستخط کیتی ہوئی قرآن وی بھیجی سی۔ اسنے اس چٹھی وچ گرو جی نوں کئی بھروسے دتے ہوئے سن اتے لکھیا سی کہ شاہی ساکھ نوں قایم رکھن لئی ایہہ ضروری اے کہ تسی شری آنندپور صاحب جی دا قلعہ خالی کر دیو۔

جدوں سکھ یودھاواں نوں اورنگزیب دی چٹھی دا پتہ چلیا تاں انھاننے ملکے گئے جی دے سنمکھ دعا کیتی: ساریاں دی بھلائی لئی گرو جی جنگ بندی دا اعلان کر دیو اتے سکھ فوجیاں سمیت نگر خالی کر دیو۔ گرو جی نے ساریا نوں صبر بندھوایا اتے سمجھایا کہ ایہہ وی دشمن دی اک نویں چال اے۔

ادھر گرو جی نے پرمکھ سکھاں دے نال حالات دے بارے وچ وچار ومرش کیتا۔ سکھاں دے کول رسد پانی تاں ختم ہو چکیا سی۔ پیڑاں دے چھلکے وی پیس–پیس کے کھا لئے گئے سن۔ اس حالت وچ ہور زیادہ لمبے ویلے لئی لڑیا نہیں جا سکدا سی۔ ات: ایہہ فیصلہ کیتا گیا کہ دشمن دے نال رن وچ جوجھ لیا جاوے۔ جو سکھ جوجھدے ہوئے سرکھات ستھان اتے چلے جان اوہ تیاری کرکے پھر مغل ہاکماں دے خلاف جدوجہد چھینن۔

نگرواسیاں دی عورتاں اتے بچے تاں جنگ شروع ہون ولوں پہلاں ہی باہر بھیجے جا چکے سن پر گرو جی دا پروار شری آنندپور صاحب وچ ہی سی۔ دوردرشی گرو جی نے ویری دے ہر طرحاں دے دھوکھے ول چالاں نوں نظر وچ رکھدے ہوئے چھوٹے ساہبجادوں، بیوی اتے ماں گزری جی دی سپرداری وکھ–وکھ سکھاں وچ کر دتی تاکہ ہر اک سکھ اپنی–اپنی ذمہ داری دے متعلق جاگرک راے۔ گرودواریاں دی سیوا سنبھال لئی الونڈی سکھ بھائی گروبکش جی نوں شری آنندپور صاحب جی وچ رہن دی آگیا دتی۔