مذہبی قومیت
دنیا دے کئی ترقی پزیر ملکاں سیکیولر ازم دے علم بردار نيں جو اک ملی جلی رہتل وچ تے گہرا رچاؤ پیدا کرنے دی کوشش کردی اے۔ ایہ اک طرح توں اوہ رہتل ہُندی اے جو اُس زمین اُتے بسنے والے لوکاں دے غم تے خوشیاں، رشتے ناتے، کھانا پینا، جشن تے سوگ تے ایتھے تک دے معاشی ضرورتاں نوں وی اک دوسرے توں جوڑے رکھدی اے۔ ایہ لوکاں نوں حوصلہ دیندی اے کہ اوہ اس روایت نوں اپنے ثقافتی ڈھانچے توں وکھ نئيں ہونے داں گے–[۱] اس دے بر عکس دنیا دے کئی ملکاں ایداں دے وی نيں جنہاں دا وجود یا انہاں دی پہچان کسی خاص مذہبی یا مسلکی پہچان تے ايسے دے غلبے اُتے مرکوز ہُندی اے۔ ایہ مذہبی قومیت (انگریزی: Religious nationalism) کہلاندی اے۔ دنیا وچ اس دی اک مثال پاکستان اے، جو اسلام دے ناں اُتے وجود وچ آیا سی۔ ايسے طرح توں اس دیاں مثالاں مشرقی تیمور تے جنوبی سوڈان نيں جو اپنی وکھ مسیحی مذہبی شناخت دے تحفظ دے لئی وجود وچ آئے سن ۔
پاکستان دے بر عکس بھارت اک سیکیولر ملک اے۔ اُتے بھارتی وزیراعظم نریندر مودی دی جانب توں اپنی جماعت بھارتیہ جنتا پارٹی دی عام انتخابات وچ دوسری مدت دے لئی تاریخی فتح یقینی بنانے دے اک برس بعد، ہن انہاں دی جماعت کورونا وائرس دی وبا کیخلاف اپنے ردعمل دے سبب ہمیشہ دی طرح مقبول دکھادی دینے لگی۔ اُتے محض اس توں کچھ عرصہ پہلے، شمال مشرقی دہلی دے فسادات نويں دہلی وچ ہندو مسلم خون خرابے دا باعث بننے والے شہریت ترمیمی قانون دے خلاف مظاہرے دی وجہ توں بھارت جل اٹھا سی۔ 25 فروری نوں اک ہنگامے وچ ماتھے اُتے زعفرانی رنگ دی پٹیاں باندھے، لوہے دے راڈ لہراندے مشتعل زیادہ تر اکثریتی فرقے دے ہجوماں نے مقامی مسلماناں دی دکاناں تے گھراں اُتے حملے کيتے تے مکیناں نوں ماریا پیٹا۔ تشدد دی اس ابتدائی لہرکے بعد محض تن دن وچ 40 توں ودھ افراد ہلاک ہوئے تے 200 زخمی ہوئے جنہاں وچ زیادہ تر مسلمان سن ۔ دہلی پولیس براہ راست وزیرداخلہ امیت شاہ دے ماتحت آندی اے۔ امیت شاہ اک عرصہ دراز توں مودی دے سجے بازو دے طور اُتے کم کردے آ رہے نيں، تے کچھ سیاسی ماہرین دے مطابق انہاں نے فرقہ وارانہ ہندو قوم پرستی نوں کسی وی دوسرے حکومتی رکن توں زیادہ بھڑکایا اے۔ تشدد دی ایہ لہر بھارت وچ مہینےآں توں بڑھدے تناؤ وچ سب توں پریشان کن پیش رفت سی۔ حالے حال ہی وچ کورونا دی وبا خطرناک مسلم مخالف جذبات نوں بھڑکانے دا اک ہور موجب ثابت ہوئی اے [۲]، کچھ حلفےآں توں ملک دے کئی تھاںواں اس وباکے شروع شروع وچ اک تاثر نوں فروغ وی دتا گیا کہ مسلمان بحیثیت مجموعی یا انہاں دے کچھ خاص زمرے جداں کہ تبلیغی جماعت ایہ وبا ملک وچ پھیلانے وچ مصروف نيں۔