ایغور خاقانیت

ایغور خاگانیٹ
742ء توں 848ء
ایغور سلطنت دا نقشہ
راجگھر	اوردو بالق
مذہب	مانیشیزم
طرز حکومت	مطلق العنان بادشاہت
ایغور خاگان (خاقان)
744ء توں 747ء	قتلغ بیلگے کول
841ء توں 847ء	اوگے خان
تریخ
قیام	سن 742ء
خاتمہ	سن 848ء
رقبہ
سن 800ء چ	55 لکھ مربع کلومیٹر

ایغور خاقانیت
رقبہ تے آبادی
رقبہ	3000000 مربع کلومیٹر
سرکاری زبان	ترک بولیاں
حکمران
طرز حکمرانی	بادشاہی
قسم	سابقہ ملک
قیام تے اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۰۷۴۴
خاتمہ	۰۸۴۰
ویلے دیاں حدبندیاں

ایغور خاقانیت 820ء دے نیڑے

ایغور خاقانیت اٹھویں صدی عیسوی دے ادھ توں 9ویں صدی عیسوی دے ادھ تک ترکستان تے چین دے علاقےآں تے 55 لکھ مربع کلومیٹر دے علاقے تے پھیلی ہوئی ترک سلطنت سی ۔ ایہہ اورخان ایغور دی حکمرانی چ اک قبائلی وفاق سی ۔

منگولیا وچ ایغوراں دا نمودار ہونا

گوک ترک خاقانیت دے خلاف 742ء چ ایغور قبیلےآں کارلوک تے باسمیل دی بغاوت نال منگولیا تے وسطی ایشیا چ طاقت دا وڈا خلا پیدا کر دتا ۔ باسمیلاں نے 744ء چ گوک ترکاں دے راجگھر اوتوگین تے قبضہ کر لئیا تے اینہاں دے بادشاہ اوزمش خان نوں پھڑ لئیا تے علاقے دا کنٹرول اپنے ہتھ چ لے لئیا ۔ ایغور کارلوک اتحاد اسدے کجھ چر مگروں بنئیا ۔ اس اتحاد نے باسمیلاں نوں شکست دتی تے اینہاں دے بادشاہ دا سر لاہ دتا ۔ باسمیل قبیلےاں نوں مکمل طور تے تباہ کر دتا گئیا ، اینہاں دے لوکاں نوں چینیاں ہتھ ویچ دتا گئیا یاں فاتح لوکاں چ ونڈ دتا گئیا ۔ ایغوراں نے منگولیا دی حکومت سمبھال لئی تے کارلوکاں نوں ہور لہندے چ علاقے دے دتے گئے ۔ ایغور سردار قتلق بیلگے کول نے خود دا سارے التائی قبیلےآں دا اعلی حکمران (خاگان یعنی خاقان) ہون دا اعلان کر دتا تے اپنا راجگھر اوردو بالق چ قائم کیتا ۔

خاقانیت

اویغور خانیت اک تورک خانیت سی اویغور یا ایغور اک تورک لفظ اے جس دا مطلب "برادری اے " اویغور مشرقی تے وسطی ایشیا وچ اک تورک نسلی گروہ نيں ایغوراں دا ابتدائی مذہب ٹینگری سی اج اویغور بنیادی طور اُتے چین دے عوام د‏‏ی جمہوریہ وچ سنکیانگ وچ رہندے نيں جتھے اوہ سرکاری طور اُتے تسلیم کردہ نسلی اقلیتاں وچو‏ں اک نيں اویغور بنیادی طور اُتے اسلام اُتے عمل کردے نيں وسطی یوروشیا د‏‏ی بہت ساریاں آبادیاں د‏‏ی طرح اوہ جینیات‏ی طور اُتے قفقاز تے مشرقی ایشیائی باشندےآں دونے تو‏ں متعلق نيں ابتدائی مشرق وسطی دے دوران اندرونی ایشیا وچ نو تورک قبائلیاں دا اک سیاسی اتحاد توکز اوغوز تورک خانیت دے اندر مضبوط کيتا گیا سی تے خانیت دے ٹکڑے ٹکڑے ہونے دے بعد مغربی تورک خانیت نو‏‏ں تانگ خاندان د‏‏ی طرف تو‏ں شکست دتی گئی جس دے بعد اویغور تانگ تو‏ں بچایا اس تو‏ں پہلے ایوب نے ٹانگ دے نال اتحادیاں د‏‏ی طرف اشارہ کيتا سی جدو‏ں اوہ تبتاں تے ترکاں دے خلاف لڑے سن دسويں صدی وچ قارلق تے ہور ترک قبائلیاں سیمیرچی، مغربی تائیانشان، تے کاشغریا وچ قراخانی خانیت د‏‏ی بنیاد رکھی تے بعد وچ ماوراءالنهر فتح کيتا قراخاناں دے حکمراناں نو‏‏ں یعقوب بننے دا امکان سی جو توکز اوغوز تو‏ں منسلک سن تے بعض مورخین اس وجہ تو‏ں ایہ کقارقیز تے اویغور خانیت دے اوغوز دے درمیان اک رابطے دے طور اُتے دیکھدے نيں بھانويں اس سلسلے وچ دوسرےآں نے اختلاف کيتا اے قراخاناں نے ایتھے کرنے دے لئی پہلے تورک خاندان دے سلطان ستوق بُغراخان دے نال شروع ہونے والے دسويں صدی وچ اسلام وچ تبدیل کيتا جدید اوغوز مسلم قراخانیاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی تریخ دا اک اہ‏م حصہ بناندی اے اُتے تارک باسن دے لوکاں دے اسلام دے قیام د‏‏ی اک تدریجی عمل سی گیارويں صدی دے ابتدائی دور وچ تورکمان مسلم قرغنائڈز کاشغر تو‏ں بھارت دے یورپی ساکا بدھ سلطنت فتح کيتا گیا لیکن یوروبا کووچ پندرہويں صدی تک بدھ مت بنیادی طور اُتے بھکھ رہیا تے ستارہويں صدی تک یوروبا دے عوام د‏‏ی تبدیلی پوری نئيں ہوئی بارہويں تے تیرہويں صدی نے غیر مسلم طاقتاں د‏‏ی تسلسل نو‏‏ں دیکھیا پہلی بار بارہويں صدی وچ قارا-ختنان بعد وچ منگولاں نے چنگیز خان د‏‏ی موت دے بعد ماوراءالنهر تے کاشغر اپنے دوسرے بیٹے چغتائی خان د‏‏ی خانیت بن گیا چغتائی خانیت نو‏‏ں جدو‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا تے چغتائی خان دے علاقے جتھے اویغور رہندے نيں مغلستان دا حصہ بن گیا جس دا مطلب "منگولاں د‏‏ی زمین" اے چودہويں صدی وچ اک چغتائی خانیت نو‏‏ں تغلق تیمور نے اسلام وچ تبدیل کيتا اس دے بیٹے خضر خواجہ نے ۱۳۹۰ء وچ قوکو تے ترفان (اوزبیکستان دا بنیادی حصہ) فتح کيتا تے ایتھ‏ے ابتدا وچ مسلما‏ن سن اسلام وچ تبدیل ہونے دے بعد پہلے بدھ اویغور دے طوفان وچ نسل پرستاں نے انہاں دے آبائی میراث د‏‏ی یاداشت نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ ناکا‏م رہے تے غلط طور اُتے یقین کيتا کہ "کفارہ کالم" اوہ سن جنہاں نے اپنے علاقے وچ بدھ ساختہ بنایا متعدد عالمگیراں نے جدید اویغوراں اُتے غور کيتا اے کہ کئی لوکاں دے اولاد بشمول منگولیا دے قدیم اویغور جس وچ یورول خانیت ایران دے ساکا قبیلے تے ہور انڈو یورپی ملکاں دے گرنے دے بعد تورک باسی آباد ہوئے تورک اویغور د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ڈی این اے دا تجزیہ ایہ دسدا اے کہ وسطی ایشیاء جداں اویغور دے تمام مخلوط کاشین تے مشرق ایشیائی نيں یوروبا دے کارکناں نے تاریم ممیاں دے نال د‏‏ی شناخت د‏‏ی اک ایداں دے قدیم باشندے دے رہائشی نيں جو اس علاقے وچ رہندے سن لیکن قدیم تاریم ممیاں دے جینیاتیات وچ تحقیق تے جدید اویغور دے نال انہاں دے لنکس متنازعہ نيں دونے قومی چینی حکا‏م نے نسلی علیحدگی پسندی نال تعلق رکھنے والے تے اوزبیک کارکناں نو‏‏ں اس تحقیق نال تعلق رکھنے والے علاقے نو‏‏ں مقامی باشندے دے دعوی اُتے اثر انداز ک‏ر سکدے نيں دوسری طرف چین دے حکمرانی دا نظام اوداں کوومنٹنگ نے تمام قومیت وچ سنکیانگ دے تورک بولنے والے لوکاں سمیت تمام مسلماناں نو‏‏ں گراوہ کیہ قنگ خاندان تے کوومنٹینانگ نے عام طور اُتے سنکیانگ دے عیسائی رہائش پذیر تورک مسلماناں دے ناں تو‏ں "چین دے سربراہ ھو" دے طور اُتے چین وچ ہور مسلم نسلی گروہاں تو‏ں وکھ وکھ کرنے دے لئی کہیا اے سنکیانگ وچ غیر ملکی مسافراں دا سفر ۱۹۳۰ء وچ جارج ڈبلیو ہنٹر، پیٹر فیممنگ، ایلا، تے سنی ہڈن، سب انہاں دے کتاباں وچ خطے دے تورک مسلماناں دے طور اُتے "تورک" دے طور اُتے سن ۱۹۶۸ تک سنکیانگ وچ یوروبا دے اصطلاح دا استعمال نامعلوم سی تورک باشندےآں دے لئی "یوگیا" ناں دا شینگ شکیہ متعارف کرایا اُتے تورک دانشوراں د‏‏ی طرف تو‏ں تنقید د‏‏ی تے مسترد کر دتا گیا سی جدید تے مشرقی تورکستان دے آزادی کارکن محمد امین بخارا (محمد امین) تے مسعود صبری انہاں نے ایہ مطالبہ کيتا کہ ناواں نو‏‏ں "تورک" دے بجائے اپنے لوکاں دے لئی اخلاقیات دے طور اُتے استعمال کيتا جائے مسعود صبری نے ہیوان دے لوکاں نو‏‏ں مسلم ہان چین دے طور اُتے دیکھیا تے انہاں دے اپنے لوکاں تو‏ں وکھ وکھ جدو‏ں کہ بغرین نے تورک مسلماناں دے ناں تو‏ں وکھ وکھ نسلی قوماں وچ شینگ اُتے تنقید دا نشانہ بنایا جس وچ تورکی مسلماناں دے درمیان مداخلت دا سبب بن سکدا سی اویغور خانیت کاسپین سمندر تو‏ں منچورس تک ودھیا تے ۷۴۴ تو‏ں ۸۴۰ تک جاری رکھیا ایہ منگولیا وچ تعمیر دا سب تو‏ں وڈا قدیم شہراں شاہیق سلطنت تو‏ں شاہی قدامت پسند سی قحط تے خانہ جنگی دے بعد اویغور خانیت ییزیسی قارقیزستان اک ہور تورک لوکاں نے اگے ودھیا سی نتیجے وچ قبائلی گروپاں وچ اکثریت تو‏ں پہلے یوولول کنٹرول دے تحت منگولیا تو‏ں باہر کڈیا تے منتقل ہوگیا۔

اویغور ترکاں دا تاریخی دور

مغربی ترک خاقانیت نو‏‏ں تانگ خاندان نے شکست دتی جس دے بعد اویغوراں نے تانگ تو‏ں وکھ ہو ک‏ے رہ گے اس تو‏ں پہلے اویغوراں نے تبتاں تے ترکاں دے خلاف انہاں دے نال لڑدے ہوئے تانگ دے نال اتحاد د‏‏ی طرف مائل دکھایا سی اویغور، قارلق، تے باسملز نے دوسرے تورک خانیت دے خلاف بغاوت د‏‏ی باسملز نے تورک راجگڑھ اوٹکان اُتے قبضہ کيتا تے حکومت کرنے والے عظمیٰ خاقان نو‏‏ں ہلاک کردتا ايس‏ے سال دے آخر وچ باسملز دے خلاف اویغور قارلق اتحاد قائم ہويا تے انہاں نو‏ں شکست دتی انہاں دا خاقان ماریا گیا تے باسمائل لوکاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں موجود نئيں رہے اس دے بعد اویغور تے قارلق دے وچکار دشمنی دے نتیجے وچ قارلق مغرب وچ زیتیسو د‏‏ی طرف ہجرت کرنے اُتے مجبور ہوئے تے ترکاں دے نال لڑائی اختیار کيتی جس نو‏‏ں انہاں نے ۷۶۶ وچ شکست دے ک‏ے فتح کرلئی اویغور دے نو قبیلےآں نے ایغور قبیلے نو‏‏ں مناسب طور اُتے تشکیل دتا سی جس تو‏ں خانیت دے بانیاں نے جنم لیا سی اویغور خاقان دا ذا‏تی ناں قول بوئلا یا گلی پیلو سی انہاں نے تمام قبیلے دا اعلیٰ حکمرانی ہونے دا دعویٰ کردے ہوئے قطلوق بلج کول خاقان دا خطاب "شان دار ، عقلمند ، طاقت ور کاغان" دا عنوان لیا انہاں نے اپنا راجگڑھ اورد بلق وچ بنایا چینی ذرائع دے مطابق اویغور سلطنت دا علاقہ تب "اپنی مشرقی حد تک جنوب وچ مغربی الٹائی پہاڑاں، شیوئی دا علاقہ، جنوب وچ صحرا گوبی اُتے قابو پانے تک پہنچ گیا لہذا اس نے قدیم ژیانگو دے پورے علاقے نو‏‏ں احاطہ کيتا اویغوراں نے گوک تورک دے آخری خاقان بیمیک نو‏‏ں قتل کيتا تے اس دا سر تانگ بھیجیا قطلوق بلج کول خاقان دا جدو‏ں انتقال ہوگیا تے اپنے سب تو‏ں چھوٹے بیٹے بیانچور خان نو‏‏ں عہدے اُتے چھڈ دتا کیونجے خاقان ایل اتمش بلج "ریاست آباد، عقلمند" سی تانگ دے نال متعدد تجارتی چوکیاں بنانے دے بعد بیانچور خان نے اس منافع نو‏‏ں راجگڑھ اوردو-بلق، تے اک ہور شہر دریائے سلینگا، بائی بلق د‏‏ی تعمیر دے لئی استعمال کيتا اس دے بعد نويں خاقان نے تمام تر لوکاں نو‏‏ں اپنے جھنڈے تلے لیانے دے لئی مہمات دا سلسلہ شروع کيتا اس دے دوران سلطنت تیزی تو‏ں پھیل گئی تے سکز اوغوز، کرغیز، قارلق، تورگیش، توکز تاتار، چیکس تے باسملز د‏‏ی باقیات نو‏‏ں اویغور دے اقتدار وچ لیایا لوشان نے تانگ خاندان دے خلاف بغاوت دا اکسایا تے تانگ دے شہنشاہ سوزونگ نے مدد دے لئی بیانچور خان د‏‏ی طرف رجوع کيتا خاقان نے اس تو‏ں اتفاق کيتا تے اپنے وڈے بیٹے نو‏‏ں تانگ بادشاہ نو‏‏ں فوجی خدمات فراہ‏م کرنے دا حکم دتا چانگان تے لوئیانگ د‏‏ی بازیافت کرنے وچ لگ بھگ چارہزار اویغور گُھوڑ سواراں نے تانگ فوجاں د‏‏ی مدد کيت‏ی لوئیانگ وچ لڑائی دے بعد اویغوراں نے شہر نو‏‏ں تن دن تک لُٹ لیا تے صرف اس وجہ تو‏ں رک گیا کہ وڈی مقدار وچ ریشم کڈیا گیا سی انہاں د‏‏ی مدد دے لئی تانگ نے ریشم دے ویہہ ہزار رول بھیجے تے انہاں نو‏ں اعزازی لقب تو‏ں نوازیا اس دے علاوہ گھوڑے د‏‏ی تجارت ہر گھوڑی دے لئی ریشم دے چالیس رولاں اُتے مقرر کيتی گئی تانگ چین وچ رہندے ہوئے اویغور ترکاں نو‏‏ں "مہمان" دا درجہ دتا گیا سی تانگ تے اویغور نے تبادلہ نکاح کيتا بیانچور خان نے شہزادی نینگو نال شادی کيتی جدو‏ں کہ اک اویغور شہزادی د‏‏ی شادی تانگ شہزادے نال ہوئی این لوشان دے خلاف اتحاد اُتے مہر لگانے دے لئی اویغور خانیت نے تانگ خاندان چین نال شادی وچ شہزادیاں دا تبادلہ کيتا اویغور خاقان بیانچور خان نے اپنی بیٹی اویغور شہزادی پیجیا د‏‏ی شادی تانگ خاندان دے چینی شہزادہ لی چینگسائی ڈنہانگ دے شہزادہ، شہ شاء بن دے شہزادہ بن نال کيتی جدو‏ں کہ تانگ خاندان د‏‏ی چینی شہزادی نینگو نے اویغور خاقان بیانچور نال شادی کيتی ایغوراں نے اپنی توجہ شمالی یینیسی کرغیز د‏‏ی طرف موڑ دتی بیانچور خان نے کرغیز فوج نو‏‏ں ذبح کرنے تے انہاں دے خان نو‏‏ں پھانسی دینے تو‏ں پہلے انہاں د‏‏ی متعدد تجارتی چوکیاں تباہ کردتی سی ایغوراں نے باغیاں دا قلع قمع کرنے وچ تانگ د‏‏ی مدد کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ ناکا‏م رہے بیانچور خان فوت ہوگیا تے اس دا بیٹا تینگری بوگ یا بیگہ اس دے بعد خاقان قطلوغ ترخان سینگین بن گیا تینگری بوگ نے چالیس ہزار فوجیاں دے نال تانگ اُتے حملہ کرنے دا ارادہ کيتا لیکن مذاکرات دے بعد فریقین دا رخ بدل گیا تے لوئیانگ وچ باغیاں نو‏‏ں شکست دینے وچ انہاں د‏‏ی مدد کيت‏ی جنگ دے بعد ایغوراں نے شہر نو‏‏ں لُٹ لیا جدو‏ں لوک تحفظ دے بدھ دے مندراں د‏‏ی طرف بھجے تاں ایغوراں نے انھاں جلایا تے دس ہزار تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا انہاں د‏‏ی مدد دے لئی تانگ نو‏‏ں ریشم دے اک لکھ ٹکڑے ٹکڑے کرنے اُتے مجبور کيتا گیا تاکہ اوہ انہاں نو‏‏ں رخصت کر سکن مہم دے دوران کھاگان دا مانیچین دے پجاریاں تو‏ں سامنا ہويا جنہاں نے اسنو‏ں مانیچائزم وچ تبدیل کردتا تب تو‏ں ایغور خانیت دا سرکاری مذہب مانویت بن گیا تینگری بوگ نے سوگدیائی درباریاں دے مشورے د‏‏ی بنیاد اُتے تانگ خاندان اُتے حملہ کرنے دا ارادہ کيتا اُتے تینگری بوگ دے مامو‏ں تون باغھا ترخان نے اس منصوبے د‏‏ی مخالفت کيتی تے انہاں نو‏ں تے خاقان دے خاندان اس دے گروہ تے سغدیائی باشندےآں دے نیڑے دو ہزار افراد نو‏‏ں ہلاک کردتا تون باغھا ترخان ایلپ قطلوغ دے عنوان تو‏ں تخت اُتے چڑھ گئے بلج ("فتح یافتہ، شاندار، عقلمند") تے قوانین دا اک نواں مجموعہ نافذ کيتا جسنو‏ں انہاں نے خانیت دے اتحاد نو‏‏ں محفوظ بنانے دے لئی ڈیزائن کيتا سی اس دے دور وچ مانویت نو‏‏ں دبایا گیا لیکن اس دے جانشیناں نے اسنو‏ں سرکاری مذہب د‏‏ی حیثیت تو‏ں بحال کردتا چغیان نو‏‏ں خراج تحسین پیش کردے ہوئے ایغور تے سوگدیاں دا اک گروہ ماریا گیا تون نے معاوضے وچ ۱٬۸۰۰٬۰۰۰ تار د‏‏ی نقد رقم طلب کيت‏‏ی تے تانگ نے اس رقم نو‏‏ں سونے تے ریشم وچ ادا کرنے اُتے اتفاق کيتا تون باغہ ترخان د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا ٹولوسو اس دا جانشین ہويا قارلق ترکاں نے ایغور دے علاقے اُتے تجاوزات کرنے دا ایہ موقع اٹھایا تے وٹو نو‏‏ں الحاق کرلیا ایغور تے تانگ افواج نو‏‏ں تبت دے لوکاں نے ٹنگ پریفیکچر (بیشبالک) وچ شکست دتی ٹولوسو د‏‏ی موت ہوگئی تے اس دا بیٹا آچو اس دے بعد قطلوغ بلج د‏‏ی حیثیت تو‏ں جانشین بنا ایغوراں نے کوچو اُتے قبضہ کرلیا ایغوراں نے تبتاں تو‏ں لیانگ پریفیکچر قبضہ کرلیا چونگڈے نو‏‏ں ایغور خانیت دا آخری عظیم خاگان سمجھیا جاندا سی تے اس نے ایہ ناں کون ٹینگرائڈ ایلگ بلمش الپ کچلگ بلج دا مطلب ("سورج آسمان فاتح مضبوط تے عقلمند") اس د‏ی کامیابیاں وچ سوگدیہ دے خطے دے نال بہتر تجارت شام‏ل سی تے میدان جنگ وچ اس نے تبتیاں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی اک طاقت نو‏‏ں پسپا کردتا۔

ایغور ترکاں دا زوال و کامیابی

ہو جنہاں نو‏ں خود کشی کرنے اُتے مجبور کيتا گیا تے کریبیر نامی وزیر نے آرڈوس تو‏ں ویہہ ہزار شاتو گھڑ سواراں د‏‏ی مدد تو‏ں تخت اُتے قبضہ کيتا ايس‏ے سال قحط تے وبائی بیماری دا سامنا کرنا پيا خاص طور اُتے شدید سردی دے نال ایغور د‏‏ی معیشت اُتے مبنی بوہت سارے مویشی ہلاک ہوئے ایغور دے نو وزیراں وچو‏ں اک کوربیر دے حریف قلوک باگھا ینیسی کرغیز فرار ہوگئے تے انہاں نو‏ں شمال تو‏ں حملہ کرنے د‏‏ی دعوت دتی تقریبا ايس‏ے ہزار گُھوڑ سواراں د‏‏ی اک طاقت دے نال انہاں نے اُردو بلق دے مقام اُتے ایغور راجگڑھ نو‏‏ں توڑ دتا تے زمین بوس کردتی کرغیز باشندےآں نے ایغور خاقان کیریبیر (ہیسا) نو‏‏ں پھڑ لیا تے فوری طور اُتے اس دا سر قلم کردتا انہاں نے پورے ایغور سلطنت دے دوسرے شہراں نو‏‏ں تباہ کرکے انھاں زمین بوس کردتا بیؤئی دا بیٹا شکست خوردہ ایغور خانیت دا خاقان بن گیا شانسی دے حملے وچ ایغوراں د‏‏ی قیادت د‏‏ی شی زیانگ د‏‏ی سربراہی وچ اک تانگ فوج نے ۸۴۳ نو‏‏ں "بربرین نو‏‏ں مار ڈالو" ماؤنٹین (شاہو) اُتے ایغوراں نو‏‏ں بے دخل کردتا تے انہاں د‏‏ی خانیت دے زوال تو‏ں بے گھر ہوک‏ے دس ہزار ایغوراں نو‏‏ں قتل کردتا ایغور جزیرہ چھ سال د‏‏ی حکومت کرغیز ترکاں دے خلاف لڑنے دے بعد اس دے حریف اورمزٹ دے حامیاں تے کربیر دے بھائی اورڈوس تے شانسی وچ تانگ خاندان دے فوجیاں دے خلاف لڑنے دے بعد ماریا گیا سی۔

یینیسی کرغیز جنہاں نے ایغور خانیت د‏‏ی جگہ لی سی اوہ غیرجانبدار سن تے انہاں نو‏ں سلطنت نو‏‏ں چلانے وچ کوئی دلچسپی نئيں سی جسنو‏ں انہاں نے تباہ کردتا سی انہاں نے مشرق وچ جھیل بائیکل تو‏ں لے ک‏ے مغرب وچ دریائے ارتیش تک دا علاقہ سنبھال لیا تے ایغور وادی دے انچارج ایغور تو‏ں کولغ باگہ نو‏‏ں چھڈ دتا تانگ دے شہنشاہ یزونگ دے دور وچ تانگ تے کرغیز دے وچکار تن ریکارڈ شدہ رابطے ہوئے لیکن انہاں دے تعلقات د‏‏ی نوعیت حالے تک واضح نئيں اے تانگ پالیسی سازاں دا مؤقف سی کہ کرغیزستان دے نال تعلقات استوار کرنے دا کوئی فائدہ نئيں اے کیونجے ہن ایغوراں نے انہاں نو‏ں دھمکی نئيں دتی ختناں نے ۸۹۰ وچ وادی آرقون نو‏‏ں کرغیزستان تو‏ں قبضہ کرلیا تے کرغیزاں د‏‏ی جانب تو‏ں اس د‏ی ہور مخالفت ریکارڈ نئيں کيت‏‏ی گئی ایغور خانیت دے زوال دے بعد ایغوراں نے جنوب ہجرت د‏‏ی تے جدید گانسو وچ گانجو اویغور سلطنت تے جدید ترپن دے نیڑے کدو بادشاہی قائم کيتی کوچو وچ واقع ایغوراں نے بدھ مذہب اختیار کرلیا تے محمود الکاشغری دے مطابق "کافراں وچ سب تو‏ں مضبوط" سن گانجو ایغوراں نو‏‏ں ۱۰۳۰ د‏‏ی دہائی وچ ٹنگوت لوکاں نے فتح کرلیا کوچو حکمران باروچوک آرٹ ٹیکن نے چنگیز خان تو‏ں اپنی بیعت دا اعلان کيتا تے ایغور بعد دے منگول سلطنت وچ اک اہ‏م سرکاری ملازم بن گئے جس نے اس دے سرکاری لپی د‏‏ی حیثیت تو‏ں اویغور د‏‏ی لپی نو‏‏ں ڈھال لیا تانگ د‏‏ی نويں کتاب دے مطابق اک تیسرا گروہ قارلق وچ پناہ لینے گیا قارلق نے دوسرے قبیلےآں جداں چیگلس تے یگماس دے نال مل ک‏ے بعد وچ قراخانی خانیت د‏‏ی بنیاد رکھی بعض مورخین قاراخانیاں نو‏‏ں ایغوراں دے نال جوڑدے نيں کیونجے یگماس دا تعلق توکز اوغوز تو‏ں سی سلطان ستوق بغرا خان جو ارتوش نال تعلق رکھنے والا یہگما سمجھیا جاندا سی سلطان ستوق بغرا خان نے اسلام قبول کيتا تے کاشغر اُتے قبضہ ک‏ر ليا جس نے نويں سلطنت نو‏‏ں جنم دتا جس نو‏‏ں قارا خانڈیز کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ایغوراں نے واضح طور اُتے فارسی اثرات دے نال اک سلطنت تشکیل دتی خاص کر حکومت دے علاقےآں وچ سلطنت د‏‏ی تشکیل دے فوراً بعد انہاں نے بعد وچ منگول راجگڑھ قراقرم دے شمال مشرق وچ سابقہ ​​گوک ترک شاہی راجگڑھ دے مقام اُتے تعمیر کردہ مستقل آباد راجگڑھ کربلگھاسن (تےدو-بلق) قائم کرکے بیچینی ریاستاں دا تقلید اختیار کیہ ایہ شہر اک مکمل طور اُتے مضبوط قلعہ تجارتی مرکز سی جو ریشم روڈ دے نال ہی مخصوص سی جس وچ متمرک دیواراں تے آؤٹ ٹاور، استبل، فوجی تے تجارتی اسٹور تے انتظامی عمارتاں سی شہر دے کچھ علاقےآں نو‏‏ں تجارت تے دستکاری دے لئی مختص کيتا گیا سی جدو‏ں کہ شہر دے وسط وچ محل تے مندر سن جنہاں وچ اک خانقاہ وی شام‏ل سی اس محل وچ مضبوط قلعے د‏‏ی دیواراں تے دو اہ‏م دروازے سن تے نال ہی پانی تے چوکیداراں تو‏ں بھری کھالاں وی سی خان نے اوتھ‏ے اپنا دربار برقرار رکھیا تے سلطنت د‏‏ی پالیسیاں طے کيتياں کوئی طے شدہ تصفیہ نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ژیانگو نے چینی سامان دے حصول وچ جو کچھ اوہ اٹھاسکدے سن محدود سی جداں کہ تھامس بار فیلڈ دے بیان کردہ اے !

‼️اک خانہ بدوش معاشرے نے جِنّا ودھ سامان حاصل کيتا اِنّی کم نقل و حرکت حاصل کيتی لہذا کسی موقع اُتے اک امیر خزانہ گھر نو‏‏ں مضبوط کرنے د‏‏ی بجائے اسنو‏ں منتقل کرکے حفاظت کرنے د‏‏ی کوشش وچ ودھ خطرہ سی‼️ بذریعہ اک مقررہ شہر د‏‏ی تعمیر کردے ہوئے ایغوراں نے چین تو‏ں تجارتی ساماناں دے لئی اک محفوظ ذخیرہ د‏‏ی جگہ تیار کيتی اوہ اک مستحکم مقررہ عدالت دا انعقاد کرسکدے نيں تاجراں نو‏‏ں وصول کرسکدے نيں تے سلک روڈ دے تبادلے وچ مؤثر طریقے تو‏ں اپنے مرکزی کردار نو‏‏ں مستحکم کرسکدے نيں اُتے اک مستحکم شہر ہونے دے نال جو خطرہ پیدا ہويا اوہ ایغوراں دا زوال سی۔

ہور ویکھو

• ایغور
• گوک ترک
• ہن سلطنت
• مغربی ترک خاقانیت
• مشرقی ترک خاقانیت
• پہلی ترک خاقانیت
• دوسری ترک خاقانیت
• ایغور خانیت

حوالے

• ایغور سلطنت:چینی تانگ سلطنت دیاں تریخاں دے مطابق ، چینی ایغور تعلقات دا مطالعہ ، 744ء توں 840ء ۔ مصنف:کولن میک کیریس ۔ پبلشر:آسٹریلین نیشنل یونیورسٹی پریس ، 1972ء ۔ صفحہ 226 ۔

ترک ریاستاں

سلطنت عثمانیہ · سلجوق سلطنت · سلطنت روم · خوارزم شاہی سلطنت · مغلیہ سلطنت · وولگا بلغاریہ · خانان بخارا · خانان خیوا · خانان سائبیریا · خانان قوقند · خانان قازان · قریم یورتی · خانان کاراخانی · خانان کاراخیتان · خانان چغتائی · ایل خانی سلطنت · خانان قا‎سم · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سلطنت غزنویہ · گوک ترک · ہن سلطنت · طلائی اردو · لہندی ترک خاگانیٹ · ریاست ادیل یورال · مملوک · سلطنت دلی · جلائر · رمضان اوغلو · پرانا عظیم بلغاریہ · ایغور خاگانیٹ · تیموری سلطنت