مغل راج بعدوں دا پنجاب
مغل راج دے عروج دا زمانہ بادشاہ اورنگ زیب عالمگیر دی بادشاہت ویلے شروع ہویا تے ایندے مرن توں بعد سلطنت دا زوال شروع ہو گیا۔
سکھاں دی شورش
[سودھو]پنجاب وچ مُغل بادشاہ نے سکھ گرو نوں قتل کر دیتا تے اس توں بعد پورے پنجاب وچ مقبول سکھ مذہب دے منن والیاں تے مغلیہ سلطنت دی پنجاب وچ موجود انتظامیہ وچ جھڑپاں ہون لگ گئیاں۔ 1700 دے پہلے عشرے وچ بادشاہ عالم گیر تے سکھ گرو دی موت ہوئی ۔
اس توں بعد سکھ مت دا کنٹرول بندہ سنگھ بیراگی سنبھال لیا۔ بندا بیراگی دا عروج دس سال تک رہیا۔ بندہ بیراگی دی شکل وچ سکھاں نوں اِک ہیرو مل گیا۔ بندہ بیراگی نے مغلیہ سلطنت ولوں دیتیاں جان والیاں جاگیراں دے خلاف وی آواز بلند کیتی۔ اوس نے افغان تے دوجے جاگیرداراں کولوں کردہ تے ناکردہ ساریاں گناواں دا حساب لتا۔ بندہ نے اک کمال دی حرکت اے کیتی اے کہ اس خطہ دی پہلی زرعی اصلاحات وی بندہ بیراگی نے کیتیاں۔اوس نے ستلج دے کنارے دے سارے جاگیرداراں کولوں زمیناں لے کے بے زمین کساناں وچ تقسیم کر دیتیاں۔ ایندے اس قدم نال سکھ مت دا وی بڑا چرچا ہویا۔ بندہ بیراگی دے دور وچ ڈاکے تے امیراں نوں لُٹنا ایک معزز پیشہ سی۔ اوس ہر امیر آدمی نوں لُٹیا تے غریباں دے مدد کیتی۔ ایس نال دو وڈے کم ہوئے ۔اک تے سکھ مت نوں ستلج بار دے دوآبہ وچ عروج ملیا تے دوجا اے کہ پنجاب وچ مغلیہ سلطنت دیاں نیہاں اینج ہل گئیاں پئی بندہ بیراگی دے مرن توں بعد وی نہ سنبھل سکیاں۔ بادشاہ فرخ سیر بہوں کوششاں دے باوجود بندہ بیراگی دا زور نہ توڑ سکیا۔ بڑیاں لمبیاں کوششاں توں بعد بندہ بیداگی نوں پھڑ لیا گیا ۔لیکن سکھ مت وچ تشدد تے بغاوت دی جیہڑی روش چلی سی اینے اندروں ای اندر سن لا دتی۔
بعد وچ پنجاب وچ بارہ سکھ مثلاں دی حکومت تے فیر خالصہ سرکار اساری گئی۔ شروع توں ای اے اصول رہیا کہ جیہڑے فصل بوندے نیں اوہی کٹدے تے وڈدے وی نیں۔ جیہڑی فصل بندہ بیراگی نے لائی سی اوہنوں پانی سکھ مثلاں وچ لگیا تے فیر ایندا پھل دربار خالصہ سی ۔ بندہ بیراگی دی پھانسی تے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے لاہور تے گجرانوالہ تے قبضے دے درمیان کوئی 80سال تک پنجاب وچ کوئی مضبوط حکومت نہ بنی۔
پنجاب دے مختلف علاقیاں تے سکھ مثلاں نے قبضہ کیتا۔ ایناں مثلاں دی تعداد بارہ سی۔ سارے مثلاں دے وڈیاں وچ دو گلاں اِکو جیہاں سی۔ ایناں دا پیشہ لُٹ مار سی ۔ اے جتھے بنا کے علاقیاں اُتے قبضہ کر لیندے سی تے مذہبی طور تے سکھ مت دے منن والے سی تے نسلی طور تے جٹ سی یا فیر کم از کم جٹ ہون دا دعویٰ کردے سی۔لاہور شہر تے وی قبضہ کرن واسطے مغلیہ /افغان صوبے داراں تے سکھ مثلاں وچ لڑائیاں ہوندیاں رئیاں۔ اے لڑائیاں اودوں مُکیاں جدوں لاہور تے رنجیت سنگھ نے1799 وچ قبضہ کر لیا ۔ اس وقت لاہور شہر دے مختلف حصیاں تے مختلف سرداراں دا کنٹرول سی لیکن رنجیت سنگھ سب نوں فارغ کر دیتا۔ رنجیت سنگھ خود وی اِک سکھ مثل دا سردار سی جیہڑی کہ اس نوں اس دے پیو کولوں وراثت وچ ملی سی۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ نے لاہور تے قبضۃ کر کے خالصہ دربار دی بنیا درکھی تے اس توں بعد مغلیہ سلطنت /افغاناں دا پنجاب تے دعویٰ اْکا مک گیا۔