نواب سلیم اللہ
نواب سلیم اللہ خان 7 جون 1871ء نوں احسن منزل ڈھاکہ وچ پیدا ہوئے۔ آپ سر احسان اللہ خان نے وڈے بیٹے سن ۔ آپ دتی مروجہ علوم دے علاوہ جرمن ٹیوٹرز توں وی تربیت دا اہتمام کیتا۔ آپ نے اپنی عملی زندگی دا آغاز 1893ء وچ نوجوانی وچ ڈپٹی مجسٹریٹ دی حیثیت توں کيتا، آپ نہایت منصف مزاج سن لہذا آپ نے سب توں زیادہ کساناں، کاشتکاراں دے حقوق دے تحفظ دے لئی کم کیتا۔ آپ چونکہ حریت دے جذبہ توں مامور سن تے نوکری کرنا مزاج دے موافق نہ سی لہذا محض دو برس 1895ء وچ ملازمت چھڈی۔ غریب کاشتکاراں دی فلاح و بہبود دے لئی کم کردے خصوصاً مشرق بنگال دے مفلس و نادار عوام دی بھلائی تے پسماندہ علاقےآں وچ تعلیمی ترقی دے لئی کوشاں رہے۔ 1901ء وچ اپنے والد دی وفات دے بعد میمن سنگھ وچ کاروبار نوں سنبھالیا۔ آپ دی شب روز محنت تے پسماندہ مسلم قوم دے لئی تگ و دو توں نہ صرف عوام بلکہ حکومتی حلفےآں وچ وی آپ دی بہت قدر و منزلت سی۔ حکومتی سرپرستی وچ کانگرسی سیاسی سرگرمیاں نوں ملحوظ خاطر رکھدے ہوئے آپ نے وی مشرقی بنگال دے مسلماناں دے لئی سیاسی و تعلیمی میدان وچ راہنمائی دا سلسلہ شروع کیتا۔ کلکتہ دے دارالخلافہ ہونے دی وجہ توں مغربی بنگال وچ روز افزاں ترقی ہوئے رہی سی تے ڈھاکہ سمیت مسلم اکثریتی علاقے بدستور نظر انداز کيتے جا رہے سن ۔ آپ نے برطانوی حکمراناں نوں بنگال دی تقسیم دے سلسلہ وچ وقتاً فوقتاً قائل کرنے دا فریضہ جاری رکھیا۔ خصوصاً کانگرسی پالیسی دے برعکس 1903-04ء وچ وائسرائے لارڈکرزن نوں مشرقی بنگال دے مسلماناں دی پسماندگی تے صوبہ دی وسعت دے پیش نظر تقسیم بنگال اُتے قائل کیتا تے 16 اکتوبر 1905ء نوں بنگال نوں دو حصےآں وچ تقسیم کر دتا گیا۔ ہندوئاں نے اس فیصلے نوں اپنی بقا تے سالمیت دا مسئلہ بنا کے ’’سودیشی تحریک ‘‘ دا آغاز انگریزاں نوں دبائو وچ لیانے دے لئی کیتا۔ نال نال مسلماناں دا معاشی و سماجی بائیکٹ وی کیتا۔ لیکن نواب صاحب ہندوئاں نوں خاطر وچ لیانے والے نہ سن ۔ آپ نے نارتھ بروک ہال ڈھاکہ وچ مسلم قائدین دا اجلاس طلب کیتا تے محمڈن پروانشل یونین بنائی۔ ايسے طرح 15,14 اپریل 1906ء وچ شاہ باغ ڈھاکہ وچ مشرقی بنگال تے آسام دے لئی صوبائی ایجوکیشنل کونسل تشکیل دی۔ آپ ہندوئاں دے معتصبانہ رویہ تے کانگرسی دی مسلم دشمن پالیسی توں بہت دلبرداشتہ ہوئے کیونجے تقسیم بنگال توں مسلماناں نوں ہندوئاں دے غلبہ توں وقتی طور اُتے نجات نہ ملی لیکن ہندوئاں دی پرتشدد کارروائیاں توں اگرچہ انگریز دبنے والے نہ سن مگر اس امر دا خدشہ موجود سی کہ تقسیم کِسے وقت منسوخ ہوئے سکدی سی 1905ء وچ برطانیہ وچ حکومتی تبدیلی، شملہ وفد (اکتوبر 1906ء ) تے تقسیم بنگال اُتے ہندوئاں دا منفی طرز عمل مسلم زعماء دے لئی فکر و عمل دی ہور را نيں کھولنے دا باعث بنیا۔ انہاں معروضی حالات وچ ہندوستان دے طول و عرض دے قائدین دی نگاہاں کِسے ایداں دے مسیحا دی تلاش وچ سن جو انہاں دے دکھ درد نوں کم کر کے اتحاد یگانگت دا باعث بنے۔ لہذا نواب محسن الملک نے نواب سلیم اللہ خان نوں علی گڑھ دے چند اکابرین دی تجویز اُتے لکھیا کہ آل انڈیا محمڈن ایجوکیشنل دا بیسواں سالانہ اجلاس ڈھاکہ وچ طلب کرن تاکہ آئندہ دا متفقہ لائحہ عمل مرتب کیتا جا سکے۔ اس طرح 27 تا 30 دسمبر 1906ء مسلم زعما دا مشترکہ اجلاس ڈھاکہ وچ طلب کیتا گیا۔ اس تاریخی اجتماع وچ نواب محسن الملک ، نواب وقار الملک حکیم اجمل خان ، سر علی امام ،مولانا ظفر علی خان ، مولانا محمد علی جوہر ، قابل ذکر سن ۔ میزبانی دا فریضہ نواب سلیم اللہ خان نے ادا کیتا۔ نواب وقار الملک نے مؤثر صدارتی خطبہ دتا جس دے بعد نواب سلیم اللہ خان نے اک قرارداد پیش دی جس کیمطابق ’’ہندوستان دے مختلف حصےآں توں آئے ہوئے نمائندگان اُتے مشتمل اجلاس فیصلہ کردا اے کہ اک ’’سیاسی انجمن‘‘ دا قیام عمل وچ لیایا جائے جس دا ناں ’’کل ہند مسلم لیگ ‘‘ ہوئے۔ قرارداد دی حمایت وچ مولانا محمد علی جوہر، حکیم اجمل خان تے مولانا ظفر علی خان دے علاوہ بیشتر مندوبین نے کيتی۔ بقول ڈاکٹر کمال عزیز:’’مسلم لیگ چار عناصر دی وجہ توں معرض وجود وچ آئی سرسید دا مسلماناں نوں اک علیحدہ قوم قرار دینا دوم، انڈین نیشنل کانگرس دا ہندو فرقہ پرستانہ ذہن تے رویہ، سوم تقسیم بنگال کیخلاف مسلم کش رویہ چہارم مسلماناں دی نمائندہ ادارےآں وچ شمولیت دی خواہش اوران سب توں ودھ کے نوجوان راہنما نواب سلیم اللہ خان آف ڈھاکہ دا تریخ ساز کردار۔ جنہاں نے آل انڈیا مسلم لیگ وچ کوئی کلیدی عہدہ لینے توں انکار کیتا۔ اوراس شرف توں مشرف ہوئے کہ ’’احسن منزل‘‘ مسلمانان ہند دے لئی احسن اقدامات اٹھانے دا باعث بنی۔ نواب سلیم اللہ خان دی تاریخی طور اُتے تن اہم خدمات نوں ہمیشہ یاد رکھیا جائیگا۔ گو کہ زندگی نے آپ توں وفا نہ دی تے عین عالم شباب وچ 16 جنوری 1915ء نوں آپ مالک حقیقی نال جا ملے۔