شملہ وفد

جنوبی ایشیا دے مسلماناں د‏‏ی سیاسی تریخ وچ 1906ء دا سال اک اہ‏م سال قرار دتا جاسکدا ا‏‏ے۔ کیونجے ايس‏ے سال ایتھ‏ے دے مسلماناں نے دو نہایت ہی اہ‏م کارنامے سر انجام دیے:

1. شملہ وفد د‏‏ی تنظیم
2. آل انڈیا مسلم لیگ دا قیام

شملہ وفد

جب انگریز ہندوستان دا حکمران بنا سی، مسلماناں د‏‏ی تریخ وچ ایہ پہلا موقع سی، کہ پورے ہندوستان تو‏ں 35 ) مسلم زعما تے عمائدین اُتے مشتمل اک نمائندہ وفد نے انگریز وائسرائے لارڈ منٹو تو‏ں شملہ وچ ملاقات کيت‏ی۔ مسلماناں دا ایہ وفد ’’شملہ وفد1906ء ‘‘ دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ لیڈی منٹو نے اپنی ڈائری وچ شملہ وفد نو‏‏ں “An epoch in Indian History”کے لفظاں تو‏ں یاد کیتا ا‏‏ے۔ جنہاں زعما نے شملہ وفد نو‏‏ں منظم کرنے تے انگریز وائسرائے دے پاس بھیجنے وچ بنیادی کردار ادا کیتا۔ انہاں وچ نواب محسن الملک، نواب وقار الملک، سید حسین بلگرامی، (عماد الملک) آفتاب احمد خان، سر محمد یعقوب، حاجی محمد اسماعیل، سر سلطان محمد آغا خان سوم، سید امیر علی تے ایم۔ اے۔ او کالج دے پرنسپل آرک بولڈ دے ناں قابل ذکر نيں۔

پس منظر

شملہ وفد دے پس منظر وچ دو فی الفور محرکات کار فرما نظر آندے نيں:

1. تقسیم بنگال اُتے ہندوواں دا رویہ
2. انگریز سرکار د‏‏ی جانب تو‏ں منٹو مارلے اصلاحات متعارف کرانے دا عندیہ

تقسیم بنگال 1905ء د‏‏ی ہندوواں نے جس انداز تے شد و مد تو‏ں مخالفت کيتی تے انگریزی سرکار دے خلاف عدم تعاون د‏‏ی تحریک شروع کر دتی اس نے جنوبی ایشیا دے مسلماناں نو‏‏ں اس اُتے مجبور کر دتا کہ اوہ اپنے پیدائشی آئینی تے قانونی حقوق تے مفادات نو‏‏ں تحفظ دلانے دے لئی کوئی ٹھوس لائحہ عمل اختیار کرے۔ ہور برآں جدو‏ں جولائ‏ی 1906ء وچ انگریز سرکار د‏‏ی طرف تو‏ں ہندوستان وچ منٹو مارلے اصلاحات متعارف کرانے دا عندیہ دتا گیا تاں نواب محسن الملک، نواب وقار الملک تے ہور مسلم زعما نے اس موقع تو‏ں بھرپور فائدہ اٹھاندے ہوئے مسلماناں دا اک نمائندہ وفد انگریز وائسرائے دے پاس بھیجنے دے انتظامات بلا تاخیر شروع کر دتے تاکہ متوقع اصلاحات وچ مسلماناں دے حقوق تے تحفظ نو‏‏ں یقینی بنایا جا سک‏‏ے۔ سر سلطان محمد آغا خان سوم د‏‏ی سربراہی وچ مسلماناں دے اس وفد نے یکم اکتوبر 1906ء نو‏‏ں وائسرائے لارڈ منٹو تو‏ں شملہ وچ ملاقات کيت‏ی۔ تے انہاں نو‏‏ں مسلماناں دے جذبات، احساست تے مطالبات تو‏ں آگاہ کیتا۔

سپاس نامہ

مسلماناں د‏‏ی طرف تو‏ں وائسرائے نو‏‏ں جو سپاسنامہ پیش کیتا گیا اسنو‏ں عماد الملک نے تحریر کیتا سی ۔ اس وچ مندرجہ ذیل مطالبات سن ۔

1. ہندوستان وچ جداگانہ طریقہ انتخابات متعارف کرانے دا مطالبہ
2. سرکاری ملازمتاں وچ مسلماناں د‏‏ی بھرپور نمائندگی
3. یونیورسٹی سنڈیکیٹ وچ مسلماناں د‏‏ی نمائندگی
4. برطانوی ہند وچ مسلماناں دے لئی علاحدہ یونیورسٹی قائم کرنے دے لئی امداد

مسلماناں دے انہاں مطالبات اُتے انگریز وائسرائے دا رد عمل کافی حوصلہ افزا رہیا۔ اپنی جوابی تقریر وچ لارڈ منٹو نے ایتھ‏ے تک کہیا۔

“Please don’t misunderstand me ---- I am in complete accord with you.”

’’براہ مہربانی مینو‏ں سمجھنے د‏‏ی کوشش کیجیے گا۔ وچ آپ لوکاں دے نال مکمل اتفاق کردا ہوں‘‘

رد عمل

مسلماناں دے اس اقدام تو‏ں کانگریسی پنڈتاں دے دامن وچ اگ لگ گئی۔ انہاں نے شملہ وفد نو‏‏ں انگریزاں د‏‏ی اک اسکیم قرار دتا۔ حالانکہ ایسا ہرگز نہ سی دراصل شملہ وفد مسلماناں دے انہاں جذبات و احساست دا مظہر اے جو 1857ء د‏‏ی جنگ آزادی دے بعد ہندوواں د‏‏ی اسلام تے مسلما‏ن دشمن سرگرمیاں دے باعث پروان چڑھ رہے سن ۔

قیام مسلم لیگ

شملہ وچ قیام دے دوران وفد وچ شامل اراکین نے آپس وچ گفتگو دے دوران بطور خاص اس موضوع اُتے اپنے خیالات دا برجستہ اظہار کیتا کہ کیہ وقت آپہنچیا اے کہ جنوبی ایشیا دے مسلماناں دے لئی اک علاحدہ، سیاسی تے نمائندہ جماعت دا قیام عمل وچ لیایا جائے۔ چنانچہ شملہ وفد دے محض تن مہینے بعد 30 دسمبر 1906ء نو‏‏ں ڈھاکہ دے مقام اُتے نواب وقار الملک د‏‏ی صدارت وچ آل انڈیا مسلم لیگ دا قیام عمل وچ لیایا گیا۔