نوغائی خان

نوغائی خان
تاریخ پیدائش	13ویں صدی
تاریخ وفات	سنہ 1300 (-1–0 سال)
وجہ وفات	لڑائی میں مارا گیا
شہریت	منگول سلطنت طلائی اردو (۱۲۴۲–)
خاندان	بورجگین
عسکری خدمات
عہدہ	جرنیل

نوغائی خان
نوغائی خان دا جھنڈا.
شریک حیات	یوفروسائینی پالاؤلوگینا الاغ(الاگ)
نسل	جوغا توغا تورائی بلغاریہ دا چاکا
خاندان	بورجیگن
پیؤ	تاتار
مذہب	اسلام

نوغائی خان (منگول: Ногай хан; انگریزی: Nogai Khan;; موت: ۱۲۹۹ء) اک منگول سپہ سالار تے طلائی اردو سلطنت دا اصلی راجہ وی سی ۔ نوگائی دا دادا باؤل خان (عرف تیول خان) سی جو جوجی خان دا ۷واں بیٹا سی۔ اس لحاظ نال نوگائی منگول سلطنت کدے مشہور بانی چنگیز خان دا پڑپڑپوتا سی۔

نام دا مطلب

نوغائی دا مطلب منگول بولی وچ 'کتا' ہوندا سی ، لیکن اس رہتل وچ آدمیاں لئی ایہ اک بھیڑے لفظ دے روپ وچ استعمال نہیں کیتا جاندا سی۔ منگول بہت سارے کتے رکھدے سن تے ایہ شکار لئی تے خطرےآں وچ چیتاونی دین لئی بہت مددگار سن۔ چنگیز خان اکثر اپنے سب توں لائق سپہ سالاراں نوں'لڑاکو آدمی' یا 'لڑاکو کتے' بلایا کردا سی۔ ہور منگول وی اپنے آدمیاں دے گروہاں نوں 'نوخدوؤد' (یعنی 'تم کتے') بلایا کردے سن۔

جیونی

نوگائی دے پیؤ دا نام تاتار جاں تتار سی ۔ ایہہ تیول جاں تیرول دا پتر سی جو خود جوجی خان دا پتر سی ۔ نوگائی طلائی اردو سلطنت ( جو چڑھدے یورپ اتے روس دے بہت سارے حصے اتے راج کردی سی ) دے بانی باتو خان اتے باتُو دے بعد طلائی اردو اتے راج کرن والے برکے خان دا بھتیجا سی ( برکے باتُو دا چھوٹا بھرا سی ) ۔ طلائی اردو توں دکھن وچّ ایران اتے اسدے گوانڈھی علاقیاں اتے پھیلیا ایلخانی سلطنت واقع سی اتے ایہہ وی اک منگول سلطنت سی ، جسدی اساری چنگیز خان دے اک ہور پوترے ہلاکو خان نے کیتی سی ۔ شروع وچّ سارے منگولاں نے اک دوجے دی مدد کیتی اتے نوگائی دے پتؤ تاتار آپ ہلاکُو خان دی سیوا وچّ لڑائی وچّ مارے گئے ۔ لیکن اگے چلکے ، جویں چنگیزی پروار ودھیا ، اوہناں وچّ آپسی پھوٹ پے گئی ۔ طلائی اردو اتے ایلخانی سلطنت وچّ لڑائیاں شروع ہو گئی ۔ ۱۲۵۹ - ۱۲۶۰ وچّ نوگائی نے مشہور منگول سپہ سالار بروندائی دے ہیٹھاں پولینڈ اتے دوجے ہلے وچّ حصہ لیا اتے کراکوف ورگے شہراں نوں لوٹا ۔ منیا جاندا ہے کہ ۱۲۵۰ دے ہی دہاکے وچّ نوگائی نے اپنے تایا برکے خان دی طرحاں اسلام اپنایا ۔

۱۲۶۲ وچّ ہلاکُو خان دیاں فوجاں شمالی قفقاز وچّ تیریک دریا پار کرکے طلائی اردو اتے حملہ کرن آئیاں تاں نوگائی دیاں فوجاں نے انھاننوں حیران کر دتا اتے اوہناں وچوں کئی ہزاراں دی ندی وچّ ڈوب کے موت ہو گئی ۔ ہلاکُو دیاں فوجاں میدان چھڈکے آذربائیجان پرط گئیاں ۔ اس توں طلائی اردو دے بادشاہ ( اتے اسدے تایا ) برکے خان دیاں نظراں وچّ نوگائی دی عزت ودھی ۔ ۱۲۶۵ وچّ نوگائی نے لہندے وچّ فوج لے کے ڈینیوب دریا پار کیتا اتے بازنطینی سلطنت دیاں فوجاں نوں نسا کے تراکا ( موجودہ بلگاریہ ) دے شہراں نوں تباہ کر دتا ۔ ۱۲۶۶ وچّ بازنطینی بادشاہ مخائیل اشٹم پالاؤلوگوس ( Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγος ) نے حملہ آوراں نال صلح کرن لئی اپنی پتری یوفروسائینی پالاؤلوگینا دا ویاہ نوگائی نال کروا دتا ۔ ایسے سال ایلخانی سلطنت دے دوجے الخان ( اتے ہلاکُو خان دے پتّ ) اباکا خان دے نال تیفلس وچّ لڑائی وچّ نوگائی دی اک اکھ چلی گئی ۔ ۱۲۷۷ وچّ منگولاں دے خلاف بلگاریہ وچّ اک بغاوت ہوئی جسدی اگوائی ایوائیلو ( Ивайло ) نے کیتی اتے منگولاں نوں پہلاں تاں ہرایا لیکن ۱۲۷۸ - ۷۹ وچّ نوگائی ولوں ہرا دتا گیا ۔ بچن لئی ایوائیلو نے دوستی دا ہتھ ودھایا لیکن نوگائی نے اسنوں مرواکے گییورگی تیرتیر اول( Георги Тертер I ) نوں اپنے ماتحت بلگاریا دا نواں زار بنا دتا ۔

نوگائی نے روس دے کجھ حصے ، اوسیتی لوکاں اتے رومانیہ دے کجھ حصے اتے راج کیتا ۔ اسنے ۱۲۷۵ وچّ لتھوانیا اتے اتے ۱۲۸۵ وچّ تلابغا خان دے نال ملکے ہنگری اتے حملہ کیتا ۔ ہنگری وچّ اوہناں دی ہار ہوئی ۔ ۱۲۸۷ - ۱۲۸۸ وچّ انھاننے پولینڈ اتے تیجا حملہ کیتا جسدا نتیجہ اتہاسکاراں نوں ٹھیک نال پتہ نہیں حالانکہ کجھ سروتاں دے مطابق اوہ ۲۰٬۰۰۰ بندیاں دے نال پرتے ۔ ۱۲۸۲ وچّ اسدے سسر مخائیل دے خلاف جدوں قسطنطنیہ وچّ بغاوت ہوئی تاں اسنے اسنوں کچلنے لئی ۴٬۰۰۰ منگول جنگجو بھیجے لیکن مخائیل دے مرنے اتے انھاننوں سربیا دے خلاف استعمال کیتا گیا ۔ ۱۲۸۶ تکّ سربیا دا راجا ستیفن اروش II ملتین ( Стефан Урош II Милутин ) نوگائی نوں اپنا سرتاج مننے اتے مجبور ہو گیا ۔

حالانکہ نوغائی چنگیز خان دی اولاد سی لیکن اس زمانے دی ترک منگول نظام وچّ صرف زنانیاں توں جمے پتاں نوں ہی اپنے وکھ الس ( راجاں ) دا [[خان ] ] بناؤن دا موقعے دتا جاندا سی ۔ شاید اسلئی زیادہتر اوس ویلے دے سروتاں وچّ اسنوں تومین بیگ ( یعنی دس ہزار فوجیاں دا آگو) جاں سپہ سالار دا ہی خطاب دتا جاندا ہے ۔ لڑائی وچّ نپن ہون اتے اپنی طاقت دے باو جود نوگائی نے کدے وی طلائی اردو دا تخت کھوہن دی کوشش نہیں کیتی ، سگوں دوجے اس گدی اتے بیٹھن لئی نوگائی دی رضامندی منگیا کردے سن ۔ جیکر کوئی خان اسنوں پسند نہیں آؤندا سی تاں اوہ اسنوں مروا دندا جاں گدی چھڈن اتے مجبور کر دندا ۔

۱۲۹۱ وچّ نوجوان عمر دا توختا نوگائی دی مدد نال طلائی اردو دا خان بنا ۔ نوگائی نے سمجھیا کہ اوہ اسنوں وی پہلاں دے خاناں دی طرحاں کنٹرول رکھیگا ۔ لیکن توختا اک کم نظر بادشاہ نکلیا جو جلدی ہی نوگائی نال ٹکرایا ۔ ایہناں دوناں دی پہلی جنگ وچّ نوگائی دی جت ہوئی لیکن اسی سمیں نوگائی دے پوترے دا کریمیا وچّ اطالوی لوکاں نے خون کر دتا اتے نوگائی دی فوج اتھے اطالوی بندرگاہاں نوں تباہ کرن وچّ لگّ گئی ۔ ۱۲۹۹ وچّ توختا دے وفادار منگولاں نال ڈنیپر دریا دے کول لڑائی وچّ نوگائی ماریا گیا ۔ اسنوں اک عام روسی فوجی نے ماریا اتے جدوں نوگائی دا سر توختا دے کول لیایا گیا تاں اسنے اس روسی فوجی نوں مروا دتا کیونکہ اسدے حساب توں اک عام آدمی اک شہزادے نوں مارنے دے لایق نہیں سی ۔ نوگائی دی چینی ناں دی اک زنانی نوگائی دے اک پتّ ( طوری ناں دے )نوں لے کے ایلخانی سلطنت دے راجہ غازان خان دے کول پناہ منگن بھج گئی ۔ غازان نے انھاننوں عزت دے نال پناہ دتی ۔ نوگائی دی مکھ خاتون الاگ ( Алаг ) دا پتّ چاکا ( small ) کجھ مہنیاں لئی بلگاریہ دا زار ( راجہ) بنا لیکن پھر ہٹا دتا گیا ۔ یورال پربتاں توں چڑھدے وچ راج کرن والے منگول اپنے آپ نوں نوغائی اردو ( Ногайн Орд , Nogai Horde ) , یعنی نوگائی جُھنڈ کہن لگے ۔

ودھیری جانکاری

منگول کمانڈر صوبوتائےاورباتوخان دے ہتھو‏ں مشرقی یورپ اُتے یلغار منگولاں د‏‏ی مشہور ترین فتوحات سی۔۱۲۴۳ءکے شروع وچ منگول فوجاں یورپ تو‏ں واپس منگولیا چلی گئياں ۔لیکن ایہ منگولاں دا یورپ اُتے کوئی آخری حملہ نئيں سی۔۱۲۴۲ء وچ ہینگری پرکامیاب حملےآں دے بعد باتو خان واپس منگول سلطنت چلا آیا ۔بلغاریا تے ہینگری منگول سلطنت تو‏ں دور سن سو ہن روس نے منگولاں دے حملےآں دا سامنا کرنا سی۔

۱۲۴۸ء وچ منگول خان منگو د‏‏ی موت دے بعد باتو خان نے دریائے والگا دے کنارے اک خوبصورت شہر "سرائے" تعمیر کيتا ،جو اس د‏ی سلطنت دا مرکز سی۔ایہ جگہ تجارتی لحاظ تو‏ں بہت اہ‏م سی کیونجے بوہت سارے تجارتی قافلے اس رستے تو‏ں آندے جاندے سن ۔

۱۲۵۵ء وچ باتو خان د‏‏ی موت ہو گئی،لیکن اس دے بعد یکے دیگرے اسک‏‏ے بیٹے "سارتک"اور اسک‏‏ے پو‏تے "الاگچی"کی وی موت ہو گئی۔جس دے بعداس دا بھائی برکے خان نواں خان بنا۔برکے خان منگولاں دا پہلا ایسا خان سی جس نے سب تو‏ں پہلے اسلام قبول کيتا سی۔برکے خان تے اسک‏‏ے چچا زاد ہلاکو خان دے آپس وچ اچھے تعلقات سن لیکن جدو‏ں ہلاکو خان نے ۱۲۵۸ء وچ بغداد شہر نو‏‏ں آبادی سمیت تباہ کيتا تاں برکے خان نے ہلاکو خان دے خلاف جنگ دا اعلان کر دتا۔ہلاکو خان نے قفقاز تے آزر بھائی جانی علاقے اُتے حملہ کر دتا ،اس دے بعد ہلاکو خان نے جوچی شہزادےآں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ایہ شہزادے در اصل برکے خان دے بھتیجے سن جو ہلاکو خان دے پاس سن ۔اس دوران سب تو‏ں پہلے جس جوچی شہزادے نے ہلاکو خان دے خلاف پیش قدمی د‏‏ی وہ"نوغائ خان " سی۔نوگائی خان چنگیز خان دا پوت‏ا سی جو ۱۲۳۰ء وچ پیدا ہويا سی۔نوغائ خان گولڈن ہورڈ سلطنت دا خان تاں نہ بنا لیکناس دتی بوہت‏ے توجہ فوج اُتے سی۔نوغائ خان برکے خان د‏‏ی طرح مسلما‏ن ہو گیا سی او ر اوہ اک تومان دا کمانڈر سی۔برکے تے نوغائ خان ۳۰ ہزار د‏‏ی فوج دے نال ۱۲۶۲ء د‏‏ی گرمیاں وچ دربند شہر جا پہنچے ،اس شہر نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد انہاں نے شروان شہر دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ہلاکو خان نے سب تو‏ں پہلے اپنے ہر اول دستے نو‏‏ں "شیریمان نویان "کی کمان وچ روانہ کيتا۔ اس دے نال ہی اک ہور ایلخانی فوج"سیماگار"اور "ایباٹائی"کی کمان وچ آ پہنچی۔نوگائی خان نے آکتوبر دے درمیان وچ "شیریمان نویان"کے لشکر نو‏‏ں شکست دتی،لیکن باقی دو لشکراں دے پہنچنے دے بعد نوغائ خان نے پسپائی اختیار کر لئی۔جدو‏ں ہلاکو خان نو‏‏ں اپنے پہلے لشکر د‏‏ی شکست د‏‏ی خبر ملی تاں اس نے اک وڈا لشکر اپنے بیٹے اباقا خان د‏‏ی کمان وچ "شماخی" نامی شہر روانہ کیتا، جتھے برکے خان تے نوگائی خان دیاں فوجاں پسپا ہو رہیاں سی۔

دسمبر وچ برکے خان دربند شہر پہنچیا تے اوتھ‏ے اس نے اک چھوٹا دستہ شہر د‏‏ی راکھی دے لئی چھڈیا،لیکن ۷ دسمبر نو‏‏ں ایلخانی لشکر نے گولڈن ہورڈ دستے نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔لیکن اباقا خان نے اپنی فوجاں دے نال برکے تے نوغائ خان دا تعاقب جاری رکھیا۔ ایتھ‏ے سیماگار تے ایباٹائی نے اباقے خان نو‏‏ں اسک‏‏ے باپ ہلاکو خان دے پاس واپس جانے دا مشورہ دتا۔لیکن ایلخانی شہزادے نے اس مشورے نو‏‏ں مننے تو‏ں صاف انکار کر دتا۔اس دوران ہلاکو خان د‏‏ی جانب تو‏ں اباقے خان نو‏‏ں اک تازہ دم لشکر بھیجیا گیا۔اس لشک‏ر ک‏ے آنے دے بعد ابا قا خان نے فیر برکے خان دا تعاقب شروع کيتا تے پیش قدمی کردا ہويا ،دریائے تیرک جا پہنچیا ایہ دریا سردی د‏‏ی وجہ تو‏ں منجمند ہو چکيا سی۔ اباقے خان نے ایتھ‏ے اپنی فوجاں دے نال آرام کيتا تے اپنی اس فتح دا جشن منانے لگا۔ایلخانی راج پُتر(شہزادہ) اباقا ۳دن تک اپنی فتح دا جشن مناندا رہیا،لیکن اسنو‏ں کيتا پتا کہ اوہ برکے خان دے جال وچ پھنس چکيا ا‏‏ے۔

۱۳ جنوری۱۲۶۳ء وچ برکے خان تے نوغائ خان دیاں فوجاں واپس پلٹاں تے پوری طاقت دے نال اباقے خان دے لشکر اُتے ٹُٹ پڑاں۔اباقے خان دے بھلیکھا و گمان وچ وی نہ سی کہ برکے خان ایويں اچانک پلٹ کر حملہ کر سکدا ا‏‏ے۔ برکے خان دے اس حملے تو‏ں اباقا خان میدان ِ جنگ تو‏ں وڈی مشکل تو‏ں بھجیا ،اسکی فوج دا کچھ حصہ میدان جنگ وچ ماریا گیا جدو‏ں کہ باقی دریائے تیرک دے درمیان پہنچیا تاں دریا وچ جمی برف ٹُٹ گئی تے باقی دا بچا کچھا ایلخانی لشکر ڈُب کر ماریا گیا۔اس دے بعد برکے خان نے دربن شہر واپس لے لیا۔

۱۲۶۵ء وچ ہلاکو خان د‏‏ی موت ہو گئی جس دے بعداس دا بیٹااباقا خان تخت نشین ہويا۔ایہ برکے خان دے لئی بہترین موقع سی کہ اوہ قفقاز دے علاقےآں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شام‏ل کر لے۔اس غرض تو‏ں نوغائ خان نے۱۲۶۵ ءکی گرمیاں د‏‏ی شروعات وچ دربن شہر تو‏ںاپنی فوجاں دے نال روانہ ہويا۔جولائ‏ی دے آخر تے آگست دے شروع وچ نوغائ خان دا سامنا اک ایلخانی لشکر تو‏ں ہويا،ایہ لشکر اباقے خان دے بھائی "یوش موٹ "کا سی۔دونے لشکراں دا سامنا موجودہ آزر بھائی جان دے دریا دے کنارے ہويا ،اس جنگ وچ نوغائ خان د‏‏ی اکھ وچ اک تیر لگا۔جس د‏‏ی وجہ تو‏ں نواگائی د‏‏ی فوج نو‏‏ں بری طرح شکست ہوئی۔اسی دوران اباقے خان تے برکے خان دے لشکر دریائے کورا دے کنارے آمنےسامنے ہويا۔ دونے لشکراں وچ تیراں د‏‏ی بارش دا تبادلہ ہويا۔لیکن باقاعدہ جنگ نہ ہوئی ۔۱۴ دناں د‏‏ی سرد جنگ دے بعد برکہ خان اپنی فوجاں دے نال ٹیبلیسی د‏‏ی جانب چل پيا۔لیکن اس سفر دے دوران ہی برکے خان بیمار ہوگئے،اور انہاں د‏ی موت ہو گئی۔برکے خان د‏‏ی موت دے بعد ، نوغائ خان باقی لشک‏ر ک‏ے نال گولڈن ہورڈ دے کیپیٹل "سیرائ "چلا گیا۔پھرنوغائ خان سلطنت دے مغرب وچ دریائے ڈینیوب د‏‏ی جانب چلا گیا۔برکے خان د‏‏ی موت دے بعد "باتو خان" دا پوت‏ا "منگو تیمور" گولڈن ہورڈ سلطنت دا نواں خان بنا۔خان بننے دے بعد اس نے اپنے ناں دے سک‏‏ے جاری کيتے۔نوغائ خان دے منگو تیمور دے نال اِنّے اچھے تعلقات نئيں سن جِنّے کہ برکے تے نوغائ خان دے سن ۔منگو تیمور نے نوغائ خان نو‏‏ں "بے لربے" دا خطاب دتا تے اسنو‏ں اس دے حال اُتے چھڈ دتا۔

اب آپکو ۱۲۴۰ء وچ منگولاں دے واپس جانے دے بعد یورپ دا حال سنا‏تے نيں۔باتو خان دے یورپ تو‏ں جانے دے بعد ہنگری دے بادشاہ نے سُکھ دا سانس لیا،اور اس نے سر حدی قلعےآں د‏‏ی نويں تعمیر دا آغاز کيتا۔ فیر اس نے اپنے بیٹے د‏‏ی شادی کیومن قبیلے دے خان د‏‏ی دھی دے نال کر دتی۔اس دے بعد اک روسی شہزادے دانیال نے ۱۲۵۳ ء وچ گلیشا اورولانیا وچ منگولاں دے خلاف بغاوت کر دتی تے اک آزاد ریاست دا اعلان کيتا۔ جدو‏ں منگولاں نو‏‏ں اس دا علم ہويا تاں انہاں نے اک لشکرمنگول کمانڈر"قورمشا" د‏‏ی قیادت وچ روس روانہ کيتا جو کہ ناکا‏م ہويا۔ فیر اک ہور لشکر"بورنڈائی" د‏‏ی قیادت وچ روسی سر زوچ ميں داخل ہويا۔جدو‏ں منگول کمانڈر ۱۲۵۹ء وچ گلیشا داخل ہويا تاں روسی راج پُتر(شہزادہ) اوتھ‏ے تو‏ں بھج کھڑا ہويا تے پہلے پولینڈ تے فیر ہینگری چلا گیا۔اس دوران منگول کمانڈر نے شہراں نو‏‏ں لُٹیا تے انہاں نو‏ں تباہ کر دتا۔اسی سال ۱۲۵۹ء وچ برکے خان نے اک خط ہینگری دے بادشاہ دے پاس اطاعت دے لئی بھیجیا ،جس دے بعد بادشاہ نے سونا تے چاندی منگول کمانڈر دے پاس روانہ کيتے۔ نومبر۱۲۵۹ء وچ منگول کمانڈر پولینڈ وچ داخل ہويا۔ منگول کمانڈر برنڈائی نے ساحلی قلعےآں نو‏‏ں لُٹیا تے انہاں نو‏ں اگ لگیا دتی۔ قتل و غارت دے بعد اپریل ۱۲۶۰ء وچ برنڈائی پولینڈ تو‏ں واپس گولڈن ہورڈ چلا گیا۔

۱۲۶۱ء وچ بازنطینی بادشاہ مائیکل پیلولوگس نے اقتدار سنبھالیا تاں اسنو‏ں ایويں لگیا کہ اوہ اناطولیہ د‏‏ی ایلخانی سلطنت تے بالکنز د‏‏ی گولڈن ہورڈ سلطنت دے درمیان سینڈویچ د‏‏ی طرح اے ۔اسنو‏ں ایلخانیاں تو‏ں حملے دا ودھ خطرہ سی ،اسی لئی اس نے اپنی دھی د‏‏ی شادی ہلاکو خان تو‏ں کر دتی۔جس دے بعد اس نے سلجوقی سلطان نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا،جس دے بعد گولڈن ہورڈ سلطنت دے کہنے اُتے بلغاریہ دے تازار نے اپنی فوج دے نال تھریس اُتے حملہ کر دتا۔جس دے بعد بازنطینی بادشاہ نے سلطان نو‏‏ں ۱۲۶۴باعزت رہیا کر دتا۔۱۲۷۱ء وچ بلغاریہ دے تازار د‏‏ی دعوت اُتے نوغائ خان نے تھریس اُتے حملہ کر دتا ۔بازنطینی بادشاہ انہاں حملہ آوراں نو‏‏ں میدان وچ شکست نئيں دے سکدا سی۔اس دے لئی اس نے ۱۲۷۲ء وچ اپنی اک ہور دھی د‏‏ی نوغائ خان دے نال شادی کر دتی،اور نوغائ خان نو‏‏ں ارخون دا خطاب دتا۔اس دے بعد نوغائ خان واپس چلا گیا۔

۱۲۸۰ء وچ منگو تیمور د‏‏ی موت ہو گئی ،اس دے بعد اس دا بھائی "ٹوڈے منگو"نیا خان بنیا۔۱۲۸۲ء وچ بازنطینی شہنشاہ"مائکل"جنگی تیاریاں دے دوراناس دتی موت ہو گئی،اسکی موت دے بعد اس دا پُتر"اینڈ رونیکوس" نواں بازنطینی شہنشاہ بنا۔اس دے بعد بلغاریہ دے نويں ٹازار "جارج"نے نوغائ خان تو‏ں اچھےتعلقات دے لئی ۱۲۸۴ء وچ اپنی اک دھی د‏‏ی شادی نوغائ خان دے بیٹے "چاکا"سے کر دتی۔نوغائ خان نے ایلخانی،بازنطینی تے مملوک سلطنت تو‏ں اچھے تعلقات رکھنے دے لئی انہاں نو‏ں تحفے تے تحائیف بھیجے۔فیر نوغائ خان نے گولڈن ہورڈ سلطنت د‏‏ی سیا ست وچ قدم رکھیا۔ٹوڈے منگو نے "الیگزینڈر نیوسکی" دے بیٹے"دیمیٹری"کو ۱۲۸۰ماں روس دا نواں حاکم بنایا۔۱۲۸۲ء وچ نوغائ خان نے اپنا اک لشکر روس روانہ کيتا ،جس نے ڈیمیٹری دے بھائی نو‏‏ں نواں روسی حکمران بنا دتا،۔یاں نوغائ خان د‏‏ی اس حکمتِ عملی تو‏ں اسنو‏ں روس تو‏ں لاتعداد سونا تے چاندی موصول ہونا شرع ہويا ۔لیکن چند اک روسی شہزادے نوغائ خان دے بھاری ٹیکس تو‏ں پریشان سن ،لہذا انہاں نے"ٹوڈے منگو "کو نوغائ خان دے ٹیکساں دے خلاف اسنو‏ں خط لکھے۔۱۲۸۵ء وچ نوگائی نے ہنگری د‏‏ی سلطنت اُتے حملہ کيتا ،اس حملے وچ اس دے نال راج پُتر(شہزادہ) "تلا بُغا" وی نال سی،جو کہ باتو خان دا پوت‏ا سی۔ ہینگری وچ داخل ہوݨ دے بعد منگولاں نے شہراں نو‏‏ں خوب لُٹیا تے نیڑے سی کہ راج پُتر(شہزادہ)"لیڈسلاو"بھی شکست کھا جاندا۔کہ کُمک د‏‏ی وجہ تو‏ں منگولاں دے چند دستےآں نو‏‏ں شکستاں ہوئیاں۔جس دے بعد نوغائ خان اپنی فوجاں دے نال مارچ ۱۲۸۵ ء وچ واپس گولڈن ہورڈ سلطنت چلا گیا۔۱۲۸۷ء وچ ٹوڈے منگو نو‏‏ں چند جوچی شہزادےآں دے اک گرپ نے قتل کر دتا،جس دے بعد نوغائ خان د‏‏ی حمائت تو‏ں"تلا بغا" نواں خان بنیا۔

دسمبر ۱۲۸۷ء وچ نوغائ خان تے تلا بغا اپنی اپنی فوجاں دے نال پولینڈ اُتے حملے دے لئی روانہ ہوئے،کیونجے چند سال پہلے پولینڈ نے منگولاں دے اک لشکر نو‏‏ں شکست دتی سی سو ایہ اس شکست دا غصہ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں منگول فیر پولینڈ اُتے حملہ آور ہوئے۔ منگولاں دے حملے تو‏ں پولینڈ د‏‏ی فوج دے ہر اول دستےآں دا نقصان ہويا،لیکن ۱۲۵۹ماں منگولاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد پولینڈ د‏‏ی فوج بہت کچھ سیکھ چک‏ی سی۔نوغائ خان نے ایتھ‏ے پولینڈ دے شہر"کریکو"کا محاصرہ ک‏ے لیا جتھے کرسمس د‏‏ی تیاریاں ہو رہی سی۔جس دے بعد تلابغا واپس نکل پيا،اور جلد ہی نوغائ خان نو‏‏ں وی فروری۱۲۸۸ء وچ محاصرہ اُٹھانا پيا ،کیونجے کریکو شہریاں نے منگولاں دا وڈی بہادری تو‏ں مقابلہ کيتا سی۔نوغائ خان نے اس شکست دا سارا الزام تلابغا اُتے لگیا دتا،اوراسنو‏ں اس شکست دا غصہ وی سی،اور نوغائ خان ہن ذیادہ دیر تلابغا نو‏‏ں تخت اُتے نئيں دیکھ سکدا سی۔اس دوران تلا بغا دا پُتر"تکدا" نوغائ خان دے پاس چلا آیا ،کیونجےاس دا ارادہ اپنے باپ نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے تخت اُتے قبضہ کرنا سی۔نوغائ خان نے اسنو‏ں اک لشکر تیار ک‏ر ک‏ے روسی شہر کیو روانہ کيتا ،تاکہ جدو‏ں اوہ اسک‏‏ے باپ نو‏‏ں الجھائے رکھے گا،تو اس دوران تسيں حملہ ک‏ر ک‏ے تخت اُتے قبضہ کر لینا۔نوغائ خان نے اک خط تلابغا نو‏‏ں لکھیا،کی اوہ موت دے نیڑے اے تے مرنے تو‏ں پہلے اوہ اک امن معاہدہ کرنا چاہندا اے ۔تلابغا اپنے چند سپاہیاں دے نال بُڈھے نوغائ خان نال ملن جداں ہی شہر تو‏ں باہر نکلیا تو، اسک‏‏ے بیٹے نے حملہ ک‏ر ک‏ے اپنے باپ کو۱۲۹۱ء وچ قتل کر دتا تے فیر اوہ گولڈن ہورڈ سلطنت دا نواں خان بن گیا۔فیر نوغائ خان نے اپنے ناں دے سک‏‏ے جاری کيتے تے اپنے علاقے وچ ہر اس جوچی شہزادے نو‏‏ں قتل کر دتا جس تو‏ں اسنو‏ں خطرہ سی کہ اوہ اس دے خلاف کھڑا ہو جائے گا۔نوغائ خان نے تکدا نو‏‏ں اپنے سسر نو‏‏ں واپس کرنے دا مطالبہ کيتا جسنو‏ں تکدا نے قبول نہ کيتا۔ اس دے بعد نوغائ خان نے اپنے اس علاقے وچ جو اسک‏‏ے قبضے وچ سی،اوتھ‏ے اک آزاد سلطنت دا اعلان کر دتا،اور۱۲۹۶ء وچ اس نے خود نو‏‏ں اس سلطنت دا نواں خان ڈکلیئر کيتا۔

۱۲۹۷ء دے آخر وچ نوگائی اپنی فوجاں دے نال دریائے اکسائے دے کنارے جا پہنچیا جتھے نوغائ خان تے تکدا د‏‏ی فوجاں د‏‏ی آپس وچ جنگ ہوئی۔نوغائ خان دا ۴۰ سال دا جنگی تجربہ سی ،سو پہلے حملے ہی وچ توقتا دیاں فوجاں پسپا ہوݨ لگياں۔اور جلد اوہ میدان جنگ تو‏ں بھج کھڑیاں ہوئیاں۔اس دوران پِچھے کریمیا وچ نوغائ خان دا پوت‏ا ٹیکس د‏‏ی وصولی دے دوران ماریا گیا تے اوتھ‏ے بغاوت ہو گئی۔نوغائ خان نے توقتا دے تعاقب دا ارادہ ترک کيتا تے واپس بغاوتاں نو‏‏ں کچلنے کےلئے چلا گیا۔نوغائ خان نے ایتھ‏ے ایلخانی خان "غازان خان "سے مدد دے لئی خط لکھیا۔لیکن اس دوران توقتا خان نے اک نويں فوج جمع کر لئی سی۔۱۲۹۹ء وچ توقتا خان اپنے ۶۰ہزار دے لشک‏ر ک‏ے نال نوگائے خان دے مقابلے دے لئی نکل پيا۔نوگائے خان دریائے بوک دے کنارے پہنچیا تاں توقتا خان دیاں فوجاں وی دریا دے اس پار پہنچ گئياں۔ایتھ‏ے بُڈھے نوغائ خان نے اک چال چلی ،اس نے اک قاصد توقتا دے پاس بھیجیا تے اسنو‏ں یقین دلایا کہ،ایہ سب اسک‏‏ے بیٹے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا اے ۔لیکن ايس‏ے دوران نوغائ خان نے اپنے بیٹے چاکا نو‏‏ں اک دستہ دے ک‏ے توقتا دے تھکے ہوئے گھوڑےآں اُتے حملے کےلئی روانہ کيتا۔ توقتا نو‏‏ں نوگائی د‏‏ی اس چال دا علم ہو گیا۔جس دے بعد اس نے مکمل حملے دا حکم دتا جس دے بعد نوگائی د‏‏ی فوج ماری گئی تے نوگائی دے پاس صرف ۱۷ گھڑ سوار زندہ بچے۔ ایتھ‏ے توقتا د‏‏ی فوج نے نوغائ خان نو‏‏ں گھیر لیا۔ایہ دستے روسی دستے سن جو توقتا د‏‏ی کمان وچ لڑ رہے سن ۔ان دستےآں نے نوغائ خان نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا"نوغائ خان نے انہاں نو‏ں دسیا کہ وچ نوغائ خان ہاں مینو‏ں تسيں توقتا خان دے پاس لے چلو"روسی دستے اسنو‏ں توقتا خان دے پاس لے ک‏ے جا ہی رہے سن کہ بوڑھانوغائ خان زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے رستے وچ ہی دم توڑ گیا،اور ایتھ‏ے گولڈن ہورڈ دے جنرل نوغائ خان دا اختتام ہوتاہے۔نوغائ خان د‏‏ی موت دے بعد اس دا پُتر چاکا اس علاقے دا حکمران بندا اے ۔لیکن بلغاریہ د‏‏ی اک جنگ وچ اوہ ماریا جاندا اے ۔

ایہ وی ویکھو

• طلائی اردو
• نوغائی اردو
• ایلخانی سلطنت
• چنگیز خان
• جوجی خان
• منگول سلطنت

کتاباں

• Saunders, J.J. The History of the Mongol Conquests, 2001
• Ж.Бор Монгол хийгээд евроазийн дипломат шаштир Боть ۲, ۲۰۰۳
• Howorth, H.H. "History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: Part 2. The So-Called Tartars of Russia and Central Asia. Division 1"
• Vernadsky, G. "Mongols and Russia", Yale University Press, Dec 1953
• István Vásáry, Cumans and Tatars, Cambridge University Press 2005

حوالے