نیشاپور (پرانا شہر)
نیشاپور | |
---|---|
Script error: The function "auto" does not exist. Script error: The function "autocaption" does not exist. | |
کشور | ایران |
نیشاپور | |
---|---|
Script error: The function "auto" does not exist. Script error: The function "autocaption" does not exist. | |
کشور | ایران |
نیشا پوری دے قدیم شہر دی باقیات توں مراد نیشا پور دے شہر دی باقیات نيں جو اک تاریخی دور وچ ساسانیاں توں نیشابور اُتے منگولاں دے حملے تک تقریبا 350 350 ہیکٹر رقبے اُتے مشتمل اے۔ نیشابور دے قدیم شہر دے علاقے وچ کھنڈرات یا مٹی وچ دفن شدہ اشیاء شامل نيں جو نیشابور وچ آثار قدیمہ دی تحقیق دے دوران ظاہر ہُندیاں نيں۔ایہ فرضی علاقہ ، جس دی قطعی حدود معلوم نئيں نيں ، موجودہ شہر نیشابور دے جنوب مشرقی حصے وچ پہاڑیاں تے قدیم کھنڈرات دی شکل وچ کھانڈج ، الب ارسلان علاقہ ، کرجی پہاڑیاں ، سلطان میدان پہاڑی ، سنہری پہاڑی ، نصیر آباد پہاڑی ، محمد کول پہاڑی حصارنو پہاڑی ، سبزپوشان ، شادیاخ ، مدرسہ پہاڑی ، بازار ، قنات تپہ ، تکستان پہاڑی مشہور نيں۔
کچھ کھنڈرات مکمل طور اُتے زمین دے تھلے دبے ہوئے نيں ، لیکن انہاں دی شناخت زرعی کھیتاں دی چوٹیاں تے منہدم ہونے تے وڈی مقدار وچ ٹوٹے ہوئے مٹی دے برتن تے اینٹاں تے غیر قانونی کھدائی دے مختلف نشانات نال ہُندی اے۔ قدیم نیشابور دے ٹپوگرافک نقشے مکمل طور اُتے درست نئيں نيں کیونجے نیشابور وچ آثار قدیمہ دے ماہرین حالے تک قدیم نیشابور دے مقام دی نشاندہی نئيں کر سکے نيں ، تے ایہ سب منگول حملے توں پہلے نیشابور اُتے مبنی نيں۔
نیشابور دا پرانا شہر اسلام دے بعد دے تاریخی ادوار نال تعلق رکھدا اے تے موجودہ نیشابور دے جنوبی مضافات وچ واقع اے۔ ایہ کم ۱۶ آبان ۱۳٧۹ نوں رجسٹر نمبر 2869 دے نال ایران دی قومی یادگاراں وچوں اک دے طور اُتے رجسٹر کيتا گیا سی۔ [۱]
شہر دی نقل مکانی۔
[سودھو]نیشابور شہر پوری تریخ وچ کئی بار زلزلے تے جنگاں توں تباہ تے دوبارہ تعمیر ہويا اے۔ سب توں پہلے ، نیشابور اک ایرانی تے ساسانی شہر سی ایہ تاریخی ذرائع دے مطابق 20 واں صدی وچ قائم کيتا گیا سی۔ اسنوں ستويں صدی وچ مسلماناں نے فتح کيتا۔ فیر اک اسلامی شہر سی ، جو آبادی تے رقبے دونے وچ زبردست وادھا ہويا ، تے اس ترقی دے بعد ہی ایہ چھیويں / بارہويں صدی عیسوی دے وسط وچ خانہ جنگی تے غازیاں دے حملے دے نتیجے وچ تباہ ہوگیا۔ فیر اک چھوٹا نیشابور دوبارہ تعمیر کيتا گیا جسنوں منگولاں نے 618 ھ 1221 عیسوی وچ تباہ کر دتا۔ 666 ھ 1268 عیسوی دے زلزلے توں شہر نوں دوبارہ تعمیر کيتا گیا تے دوبارہ تباہ کردتا گیا۔ اک زلزلے نے 808 ھ 1406 وچ اک بار فیر شہر نوں تباہ کر دتا ، بظاہر اک ایسی جگہ اُتے جو اصل مقام توں کچھ مختلف سی۔ اس ساری تباہی تے محلےآں دی تبدیلی دے بعد ہی موجودہ شہر نیشابور اپنے موجودہ مقام اُتے بنایا گیا سی۔ موجودہ شہر نیشابور دی عظیم الشان مسجد 899 ھ 1494 ھ وچ تعمیر کيتی گئی۔
چنانچہ 618/1221 عیسوی وچ منگولاں دے ہتھوں شہر دی تباہی دے بعد ، شہر اپنی زیادہ تر اہمیت کھو بیٹھیا تے تریخ دا احترام کم ہو گیا۔
اسلام توں پہلے نیشابور دے ساسانیڈ شہر وچ اک فوجی قلعہ (خندج = قہندز) تے اس دے ارد گرد اک کھادی سی ، تے خندج دے باہر اک شہر سی جس دے چاراں طرف کھادی دے نال باڑ سی ، جو قلعے دے گرد کھادی توں جڑا ہويا سی۔ ایتھے اک رہائشی علاقہ وی سی جسنوں انبار دیہ کہیا جاندا سی ، تے کتاباں تے ذرائع وچ غلطی توں ایہ اطلاع دتی گئی اے کہ اسنوں چوتھی / دسويں صدی عیسوی دے اوائل وچ عمرو لیث صفاری نے شہر بازار دی تعمیر یا تعمیر دے لئی تباہ کر دتا سی۔ جدوں کہ اس صدی دے آخر تک ایہ غزنی دے سلطان محمود دے دور وچ مستحکم سی۔
شہر وچ اک محلہ تے انبار دیہ دے نیڑے اک قبرستان اے جسنوں شہنبر کہیا جاندا اے تے ذرائع وچ اس دا ناں کئی بار ذکر کيتا گیا اے۔ بعد دے مراحل وچ شاہ انبار "انبار دیہ" دا اسلامی ناں سی۔ نیشابور دی فتح وچ ایہ پڑوس مسلماناں دی اک وڈی تعداد دے قتل دی وجہ توں شہید انبار دے ناں توں مشہور ہويا۔
اسلامی دور
[سودھو]کتب خانہ
[سودھو]نیشابور اسلامی رہتل کے عظیم کتاباں خاناں وچوں اک رہیا اے ، بشمول نیشابور دی صابن لائبریری ، چوتھی صدی وچ نیشابور یونیورسٹی دی لائبریری بہت مشہور تے مشہور رہی اے۔ پرانے نیشابور دی ہور مشہور لائبریریاں وچ نظامیہ لائبریری ، محمد غزالی دی ذاتی لائبریری ، مسجد عقیل دی لائبریری جس وچ 5000 کتاباں نيں ، تے نیشابور وچ سعدیہ سکول دی لائبریری تے نیشابور وچ بیہقیہ اسکول دی لائبریری شامل نيں ، جو ابوالحسن بیہقی نے بنائی اے۔ چوتھی صدی نیشابور دی پرانی لائبریریاں دا کوئی سراغ نئيں ملدا۔ نیشابور وچ آثار قدیمہ دی تحقیق وچ دریافت ہونے والے نمونےآں وچ ، نیشابور دی پرانی لائبریریاں یا تحریری کماں دا ہن تک کوئی سراغ نئيں ملیا اے۔ [۲]
مسیتاں
[سودھو]بغداد دی مخالفت کرنے دے لئی ، ایرانیاں نے نیشابور کو اسلامی فن تعمیر دے پہلوآں اُتے مبنی بنایا ، جتھے انہاں نے انتہائی خوبصورت تے خوبصورت مسیتاں تعمیر کیتیاں۔ اس نے نیشابور وچ پہلی مسجد عید اللہ ابن عامر بنائی۔ ہن نیشابور وچ زندہ رہنے والی سب توں پرانی مسجد گرینڈ مسجد (اب) اے ، جو 1493 عیسوی وچ تیموری دور دے دوران تعمیر کيتی گئی سی۔ پرانی نیشابور دیاں مسیتاں نوں "جیمے" وی کہیا جاندا سی تے انہاں وچوں ہر اک وچ عام طور اُتے وڈی وڈی لائبریریاں سن جداں جیم مانی۔ کھبے|thumb| آثار قدیمہ دی تحقیق اُتے مبنی قدیم نیشابور دا ڈیزائن کہ نیشابور گرینڈ مسجد (ابو مسلم) اس ڈیزائن وچ نظر آندی اے۔
مسجد عامر۔
[سودھو]پہلی مسجد نیشابور دی فتح دے بعد عبداللہ عامر نے بنائی سی۔ اس مسجد وچ مینار نئيں سی تے ایہ یزید بن مہلب دے دور وچ بنائی گئی سی۔ [۳]
مرکزی مسجد
[سودھو]مسجد نیشابور ابو مسلم خراسانی نے بنائی سی۔ الحکیم نیشابوری دے مطابق ایہ مسجد تِیہہ ایکڑ زمین اُتے بنائی گئی سی تے اس وچ اک ہزار ستون سن تے اک سو نوکراں نے اس دا کم کيتا۔ اس دے وچکار اک وڈا تالاب تے ریفریجریٹر سی تے ہر موڑ اُتے سٹھ ہزار لوک اس وچ نماز پڑھدے سن ۔
مسجد وچ دو گلدستے سن ، جو دوسری عمارتاں توں چھوٹی سن ، تے منصور ، طلحہ دے بیٹے ، طاہر دے بیٹے نے انہاں نوں تباہ کيتا تے اس دے بجائے اُچے ہار بنائے۔ لیکن تھوڑی دیر دے بعد سپائر سائیڈ دی طرف مڑ گیا ، تے جیکب لیتھ نے اسنوں تباہ کر دتا تے اس دی جگہ اک وڈا سپائر بنایا فیر نیشابور دے معماراں نے اسنوں کھومارٹکن دے زمانے وچ مسمار دے دتا تے اس دے بجائے اُچے تے زیادہ شاندار ہار بنائے کہ جدوں ہويا چلدی اے تاں ایہ اک درخت دی شاخ دی طرح ہلدی اے جس وچ اِٹ نئيں پڑدی۔[۴]
اس مسجد وچ اک بہت ہی شاندار منبر وی سی ، ايسے وجہ توں اسنوں منبر مسجد وی کہیا جاندا سی۔ ایہ لشکر کہ دے ناں توں مربع وچ امر اللیث دے حکم توں تعمیر کيتا گیا سی ، تے اس دی چھت نوں اِٹاں دے کالماں توں سہارا دتا گیا سی ، تے مسجد دے چاراں طرف تن پورچ تے مسجد دی دیوار نوں سونے توں سجایا گیا سی۔ چڑھایا ٹائل تے گیارہ دروازے سن .
مطرزمسجد۔
[سودھو]مسجد معراج ، جتھے بوہت سارے بزرگ تے علماء پڑھاندے سن ، نوں کندہ تے سونے دی لکڑی توں سجایا گیا سی ، جسنوں غزنی حملے دے دوران اگ لگیا دتی گئی سی۔ الحکیم نیشابوری کہندے نيں کہ "اس مسجد دا حجم اس طرح سی کہ اس وچ اک وقت وچ دو ہزار لوک نماز پڑھدے سن ۔" [۵]
جامع منیعی۔
[سودھو]منیٰ مسجد ، اس دے بانی ابو علی حسن بن سعید دے ناں توں منسوب اے ، جسنوں اپنے آباؤ اجداد دے موقع اُتے منی کہیا جاندا سی ، نیشاپور وچ وی اک وڈی مسجد سی۔ پنجويں صدی وچ اس وقت کچھ اسلامی شہراں وچ ایہ رواج سی کہ جے کوئی وڈا عالم فوت ہو جاندا اے تاں اس دے شاگرد سوگ وچ اپنی نمازاں تے قلم توڑ دیندے نيں۔ نیشابور تے اس مسجد وچ ، جدوں امام الحرمین جوینی دا انتقال ہويا ، "اس دے چار سو طلباء نے اپنے قلم تے قلم توڑے تے اک سال تک بغیر قلم ، قلم تے تحریری آلات دے گزارے۔" اس دا منبر نیشابور دی منی گرینڈ مسجد وچ ٹوٹا ہويا سی ، شاگرد نیشابور دے گرد گھمدے سن تے اس دے لئی ماتم کردے سن ، اوہ اک سال تک برہنہ رہیا ، تے نیشابور دے بزرگاں تے سرداراں وچوں کسی نے وی سر ڈھانپنے دی ہمت نئيں کيتی۔ [۶][۷]
نیشیبور دی منی گرینڈ مسجد دے بانی دا پورا ناں ابو علی حسن بن سعید ابن حسن بن محمد بن احمد ابن عبداللہ ابن محمد ابن منی ابن خالد بن عبدالرحمن ابن سیف اللہ خالد بن ولید مخزومی اے ۔ ایہ مسجد تے اس دا کتب خانہ نیشابور اُتے غزاں دے حملے دے بعد تباہ ہو گیا۔ [۸]
گرجا گھر۔
[سودھو]اسلام دی ابتدائی صدیاں وچ عیسائی چرچ دی عمارت ہن وی باقی اے۔ منگولاں دے حملے توں شہر دے عیسائیاں سمیت تمام باشندے مارے گئے تے گرجا گھر تباہ ہو گئے تے ہن انہاں دی جگہ یا دوبارہ تعمیر نئيں کيتی گئی۔[۹] کتاب اسرار التوحید وچ لکھیا اے کہ اک دن ساڈے شیخ ابو سعید نشابور وچ نئيں بیٹھے (وہ گھوڑے اُتے سوار سن ) تے اک گروپ دے نال کدرے گئے۔ "وہ چرچ دے دروازے اُتے آیا۔[۱۰]" ایہ واضح اے کہ قدیم نیشابور وچ بوہت سارے گرجا گھر سن ، جنہاں وچوں اک دا ایتھے ذکر کيتا گیا اے ، گویا اس شہر وچ صرف اک چرچ ہُندا ، محمد بن منور دے لیےاسار التوحیدماں لکھنا کافی ہُندا " «به در کلیسا رسید»".[۱۱]
محلے تے محلات۔
[سودھو]نیشابور دے منگول حملے توں پہلے نیشابور دے قدیم شہر وچ سینتالیس توں زیادہ مشہور تے وڈے محلے سن ۔
شادیاخ۔
[سودھو]شادْیاخ یا شادی کاخ یا شادی یاخ وچ نیشاپور (پرانا شہر) دے ضلعے وچوں اک ، جو تیسری صدی دے اوائل وچ تے 669 عیسوی تک آباد سی ، اس نے زلزلے نوں وی بہایا ، اس دی خاص اہمیت سی۔ ایہ محلہ اس محل دی وجہ توں مشہور ہويا جو عبداللہ بن طاہر نے شادیاخ دے ناں توں بنایا سی۔ ایہ پڑوس ماضی وچ نیشابور دے اشرافیہ محلےآں وچوں اک سی تے بادشاہاں ، درباری فنکاراں تے ادیباں دے امیراں دی رہائش گاہ سی۔ توں کہ نیشابور وچ واقع طاہرین تے سلجوک خانداناں دے امیر ، ایہ محل مشہور سی۔ اس محل دی تباہی نیشابور دے منگول حملے دے نال ہوئی تے 1281 دے زلزلے توں اسنوں مکمل طور اُتے چھڈ دتا گیا تے دفن کردتا گیا۔ شادیاخ نیشابور وچ اس علاقے دے ارد گرد باغ محلے دے باغ دا ناں وی سی۔
یہ جگہ ہن نیشابور دے آثار قدیمہ دے مراکز وچوں اک اے ، جتھے نیشابور دے قدیم شہر دی باقیات دا کچھ حصہ اے۔
یہ سائٹ اک قومی تاریخی یادگار سمجھی جاندی اے تے اس دا رجسٹریشن نمبر 10910 اے۔
حیره
[سودھو]حیرہ پرانے نیشابور وچ اک وڈا تے اشرافیہ پڑوس رہیا اے۔ کیونجے اس عظیم پڑوس حرا تصفیہ دی ساکھ دے عرباں دی حرا عراق وچ ایتھے تھا. ایہ محلہ تے اس دا بازار مغرب وچ دروازےآں توں سڑکاں توں جڑا ہويا سی۔ ایہ پڑوس اس وقت اِنّا وڈا سی کہ ایہ نیشابور دے شہراں وچوں اک دے طور اُتے جانیا جاندا سی تے اس شہر توں جڑا ہويا سی۔
ہیرا نیشابور قبرستان نیشابور دے مشہور ترین رہائشیاں دی تدفین دی جگہ سی۔ بشمول عمر خیام۔ اس دے علاوہ ، ایہ پڑوس اج نیشابور دے آثار قدیمہ وچ شمار ہُندا اے ۔ابن طولون مسجد ولکنسن چارلس دے نیشاور وچ آثار قدیمہ دی کھدائی دے بعد ، ایہ خیال کيتا جاندا سی کہ حیرہ محلے دی مسجد (نیشابور) قاہرہ دے فسطاط وچ ابن طولون مسجد ورگی اے۔[۱۲]
بوئی آباد
[سودھو]بوئی آباد نیشابور (قدیم شہر) دے محلےآں وچوں اک سی۔ اس محلے دا ناں نیشابورکی تریخ (الحاکم) دی کتاب وچ پرانے نیشابور دے سینتالیس مشہور محلےآں وچوں اک اے۔ اس محلے دی فضا اس دے بوہت سارے درختاں تے پھُلاں دی وجہ توں خوشبودار ہو گئی سی ، ايسے وجہ توں اسنوں آباد دی خوشبو دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ ایہ پڑوس سنباد دی رہائش گاہ وی سی تے اک واقعے دے بعد اسنوں گنڈا آباد دے ناں توں جانیا جاندا سی۔ اس دے علاوہ ، ابو مسلم خراسانی نیشابور پہنچنے دے آغاز وچ اس محلے دے کاروانسرائے وچ اترے۔ [۱۳]
ہور ویکھو
[سودھو]- نیشابور دے دروازے۔
- نیشابور شہر دی قومی یادگاراں دی لسٹ
- ثقافتی ورثہ ، دستکاری تے سیاحت دی تنظیم
حوالے
[سودھو]- ↑ "{{{title}}}". دانشنامهٔ تریخ معماری و شهرسازی ایرانشهر. وزارت راه و شهرسازی. http://iranshahrpedia.com/static/view/page/cultural-heritage-reports.
- ↑ نبذة تاریخیة عن مکتبات إیران."> مدارس علمیه پہلے از نظامیه.">
- ↑ {{{کتاب }}}.">
- ↑ {{{کتاب }}}.">
- ↑ {{{کتاب }}}.">
- ↑ تتبعات تاریخی: جامع منیعی نیشابور.">
- ↑ وفیات الاعیان.">
- ↑ تتبعات تاریخی: جامع منیعی نیشابور.">
- ↑ اسناد و مباحثی دربارهٔ کلیسای شرق.">
- ↑ اسرار التوحید.">
- ↑ {{{کتاب }}}.">
- ↑ {{{کتاب }}}.">
- ↑ {{{کتاب }}}.">