وسطی ایشیائی عربی
| Central Asian Arabic | |
|---|---|
| مقام | Afghanistan, Iran, Tajikistan, Uzbekistan |
بولن والے | ca. ۲,۰۰۰, not counting Khorasani (1997–2003)[۱] |
افرو۔ایشیائی
| |
| لہجے | Bakhtiari
Bukharian
Kashkadarian
|
| بولی کوڈ | |
| ISO 639-3 | Either: abh – Tajiki Arabic auz – Uzbeki Arabic |
| Glottolog | afgh1238[۲] |
 Enclaves in Afghanistan, Iran and Uzbekistan where Central Asian Arabic is still spoken. In brackets, after the name of each region, is the number of villages with Arabic-speaking inhabitants. | |
وسطی ایشیائی عربی یا جوگاری عربی (عربی وچ : العربية الآسيوية الوسطى) عربی دی اک قسم اے جسنوں اس وقت معدومیت دا سامنا اے تے وسطی ایشیا دے کچھ حصےآں وچ رہنے والی عرب کمیونٹیز بنیادی طور اُتے بولی جاندیاں نيں۔
یہ عربی زبان وچ جانی جانے والی دوسرےآں توں بہت مختلف قسم اے تے بھانويں ایہ شمالی میسوپوٹیمیا عربی دے نال کچھ مماثلت رکھدا اے، ایہ وسطی ایشیائی خاندان دا حصہ اے، جو کہ جدید معیاری عربی دے پنج بنیادی گروپاں دی اک آزاد لسانی شاخ اے۔ جدید معیاری عربی دے نال کوئی ڈائیگلوسیا نئيں اے۔ [۳]
یہ افغانستان ، ایران ، تاجکستان ، تے ازبکستان وچ اک اندازے دے مطابق 6,000 لوک بولدے نيں، ایداں دے ملکاں جتھے عربی سرکاری بولی نئيں اے، تے اس دی تعداد وچ کمی دی اطلاع اے۔ [۳]
تمام عرب ملکاں دے برعکس، ایہ diglossia دی خصوصیت نئيں اے ؛ عرب نسلی گروہ ازبک تے فارسی (بشمول دری تے تاجکی) نوں اک دوسرے دے نال تے ادبی بولی دے طور اُتے استعمال کردے نيں۔ بولنے والےآں نوں دو لسانی دسیا جاندا اے، ہور انہاں زباناں نوں مادری بولی دے طور اُتے بولدے نيں، تے کمیونٹیز دے صرف چند افراد ہن جوگاری عربی بولدے نيں۔ [۳]
تریخ
[سودھو]یہ کدی وسطی ایشیا دی متعدد آباد تے خانہ بدوش عرب کمیونٹیز وچ بولی جاندی سی جو ساسانی سلطنت دے زوال دے بعد اوتھے منتقل ہو گئے سن ۔ اوہ سمرقند ، بخارا ، قشقدریہ ، سورکھندریہ (موجودہ ازبکستان) تے ختلون (موجودہ تاجکستان) دے نال نال افغانستان دے علاقےآں وچ آباد سن ۔ عرباں دی پہلی لہر 8واں صدی وچ مسلماناں دی فتوحات دے دوران اس خطے وچ ہجرت دی تے بعد وچ بلخ تے اندخوئی (موجودہ افغانستان) دے عرباں دے گروہاں نے انہاں وچ شمولیت اختیار کيتی۔ ابن الاثیر دے مطابق، عربی فاتحین نے تقریباً 50.000 عربی خانداناں نوں ایرانی خراسان، جدید دور دے شمالی افغانستان تے جنوبی ترکمانستان وچ آباد کیا، لیکن ایہ تعداد یقینی طور اُتے مبالغہ آمیز اے۔ [۴] بھاری اسلامی اثرات دی وجہ توں عربی جلد ہی اس دور دے سائنس تے ادب دی مشترکہ بولی بن گئی۔ زیادہ تر وسطی ایشیائی عرب وکھ تھلگ کمیونٹیز وچ رہندے سن تے مقامی آبادی دے نال باہمی شادیاں دے حق وچ نئيں سن ۔ اس عنصر نے انہاں دی بولی نوں 20واں صدی تک کثیر لسانی ماحول وچ زندہ رہنے وچ مدد دی۔ 1880 دی دہائی تک بوہت سارے عرب پادری وسطی ایشیا اُتے روس دی فتح دے بعد شمالی افغانستان توں ہجرت کر چکے سن جو ہن ازبکستان تے تاجکستان اے۔ ایہ عرب اج کل دری تے ازبک بولی نوں اپنانے دے بعد کوئی عربی نئيں بولدے۔ [۵]
ازبکستان تے تاجکستان وچ سوویت حکمرانی دے قیام دے نال، عرب کمیونٹیز نوں وڈی لسانی تے شناختی تبدیلیاں دا سامنا کرنا پيا جس دی وجہ توں انہاں نوں خانہ بدوش طرز زندگی نوں ترک کرنا پيا تے آہستہ آہستہ ازبک ، تاجک تے ترکمان دے نال گھل مل گئے۔ 1959 دی مردم شماری دے مطابق، سوویت عرباں وچوں صرف 34 فیصد، زیادہ تر بزرگ، مقامی سطح اُتے اپنی بولی بولدے سن ۔ دوسرےآں نے ازبک یا تاجک نوں اپنی مادری بولی دسیا۔
قسماں
[سودھو]Giorgi Tsereteli تے Isaak Natanovich Vinnikov وسطی ایشیائی عربی دے پہلے علمی مطالعے دے ذمہ دار سن، جو صوتیات، لفظاں تے نحو وچ مقامی زباناں توں بہت زیادہ متاثر اے۔
جوگاری عربی چار قسماں اُتے مشتمل اے: بختیاری عربی (جسنوں باختری عربی وی کہیا جاندا اے )، بخارا عربی (جسنوں بکسارا عربی وی کہیا جاندا اے )، کشکدریہ عربی تے خراسانی عربی اے۔ پہلے تن دے بولنے والے افغانستان، تاجکستان تے ازبکستان وچ پھیلے ہوئے نيں۔ خراسانی نوں اہل علم نے حال ہی وچ وسطی ایشیائی عربی بولی والے خاندان دا حصہ سمجھیا۔
دسیا جاندا اے کہ ایہ سورکھندریہ ، قشقدریہ تے بخارا دے 5 دیہاتاں وچ بولی جاندی اے۔ ازبکستان وچ ، وسطی ایشیائی عربی دی گھٹ توں گھٹ دو بولیاں نيں: بخاری (تاجک توں متاثر) تے قشقدریاوی ( ترکی زباناں توں متاثر)۔ ایہ بولیاں باہمی طور اُتے قابل فہم نئيں نيں۔ تاجکستان وچ ، وسطی ایشیائی عربی ملک دی 35.7 فیصد عرب آبادی بولدی اے، جس دی جگہ زیادہ تر تاجک نے لے لی اے۔ بختیاری عربی شمالی افغانستان وچ عرب کمیونٹیز وچ بولی جاندی اے۔ [۶][۷] حالیہ مطالعات وچ خراسانی عربی ( خراسان ، ایران وچ بولی جانے والی) نوں وسطی ایشیائی عربی خاندان دا حصہ سمجھیا گیا، تے پتہ چلا کہ اس دا قشقدریاوی توں گہرا تعلق اے۔ [۸]
نمبرز
[سودھو]- wahid > fad
- ithnaân > isnen
- thalatha > salaâs
- arba3a > orba3
ہور دیکھو
[سودھو]- افغانستان وچ عرباں دی تریخ
- کھوجا
- ru:Среднеазиатские арабы - وسطی ایشیائی عرب
حوالے
[سودھو]- ↑ سانچہ:Ethnologue13
سانچہ:Ethnologue13 - ↑ (2013) "Afghanistan–Uzbekistan Arabic", Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ ۳.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>tag; name "International-Encyclopedia-Linguistics-Arabic" defined multiple times with different content - ↑ Prof. Dr. Aydın Usta, Türkler ve İslamiyet, Yeditepe Yayınevi, 1. Baskı, مارچ 2020, s. 56-57 (using the Turkish translation of el-Kamil fi't-Tarih by Ibn Al-Athir as a source)
- ↑ Peter R. Blood, ed. Afghanistan: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 2001
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Ulrich Seeger, On the Relationship of the Central Asian Arabic Dialects (translated from German to English by Sarah Dickins)
ذرائع
[سودھو]- ورسٹیگ، کیز۔ عربی زبان۔ ایڈنبرا یونیورسٹی پریس، 2014۔ 410 صفحہ۔ -سانچہ:آئی ایس بی این