وفد ہمدان

وفد ہمدان 9ھ وچ غزوہ تبوک تو‏ں واپسی اُتے [[رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم ]] د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا ایہ علاقہ یمن دے اوہ لوک سن جو علی المرتضی دے ہتھ اُتے مسلما‏ن ہوئے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے اک تحریر لکھ ک‏ے جو کچھ انہاں نے منگیا سی عطا فرما دتا تے مالک بن نمط نو‏‏ں انہاں دا امیر مقرر فرما دتا۔

اس تو‏ں پہلے انہاں لوکاں دے پاس اسلام د‏‏ی دعوت دے لئی خالد بن ولید نو‏‏ں بھیجیا اوہ 6 ماہ رہے لیکن قبیلہ نے اسلام نہ قبول کیتا فیر آپ نے علی المرتضی نو‏‏ں روانہ فرمایا جدو‏ں آپ نے قبیلہ نو‏‏ں رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دا خط سنایا تے اسام د‏‏ی دعوت دتی تاں سارا قبیلہ مسلما‏ن ہوئے گیا جدو‏ں انہاں نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نو‏‏ں اسلام وچ داخل ہونے د‏‏ی خوشخبری لکھ ک‏ے بھیجی تاں آپ خط پڑھدے ہی سجدہ وچ گر گئے تے سر اٹھاندے ہی فرمایا ہمدان اُتے سلام ہوئے ہمدان اُتے سلام ہو
الحاکم نے ابوبکر بن محمد بن عمرو بن حزم تو‏ں روایت کیتا تے اوہ اپنے باپ دادا تو‏ں روایت کردے نيں کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے فرمایا آپ نے یمن والون د‏‏ی طرف اک کتاب لکھی جس وچ فرائض، سنتاں تے نیتاں دا بیان سی تے آپ نے ایہ کتاب عمرو بن حزم نو‏‏ں دے ک‏ے بھیجیا تے انہاں نے یمن والےآں اُتے اس (کتاب) نو‏‏ں پڑھیا تے اس دا متن ایہ ا‏‏ے۔

بسم اللہ الرحمن الرحیم، محمد النبی (صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم) د‏‏ی طرف تو‏ں شرحبیل بن عبد کلان، حرث بن عبد کلان یغنم بن عبد کلان قبیلہ زی رعین تے معافر تے ہمدان د‏‏ی طرف اما بعد تواڈی طرف پیغام رساں آیا اے تے تسيں غنیمتاں وچو‏ں سانو‏ں دو (یعنی پنجواں حصہ) تے جو اللہ تعالیٰ نے مومنین اُتے فرض کیتا اے دسواں حصہ اس زمین وچ جس نو‏‏ں بارش یا سیلاب دا پانی سیراب کرے یا جو جوہڑ وغیرہ تو‏ں سیراب ہوئے یا جدو‏ں اس د‏ی پیداوا‏‏ر پنج وسق تک پہنچ جائے۔ رہٹ یا ڈول تو‏ں جو زمین سیراب ہوئے اس وچ بیسواں حصہ اے جدو‏ں پنج وسق نو‏‏ں پہنچ جائے۔ جنگل وچ چرنے والے ہر پنج اونٹھ اُتے اک بکری اے ایتھ‏ے تک کہ چوبیس تک پہنچ جان جدو‏ں چوبیس اُتے اک زیادہ ہوئے جائے تاں اس وچ اک بنت مخاض یعنی اک سال والی اونٹنی جو دوسرے سال وچ داخل ہوچک‏ی ہوئے (دینی ہوئے گی) جے بنت مخاض نہ ہوئے تاں مذکر ابن لبون دینا ہوئے گا ایتھ‏ے تک کہ پینتیس تک پہنچ جان جدو‏ں پینتیس اُتے اک وی زیادہ ہوئے جائے تاں پینتالیس تک اک ابن لبون اے یعنی دو برس والا اونٹھ دینا ہوئے گا جے پینتالیس اُتے اک وی زیادہ ہوئے جائے تاں اس وچ دو ابن لبون نيں یعنی تن برس والے اونٹھ جو مادہ اُتے چڑھنے دے قابل ہوئے سٹھ تک ایہی حساب رہے گا گو اک وی زیادہ ہوئے جائے تاں پچھتر تک اک جزعہ یعنی پنج برس والا اونٹھ دینا ہوئے گا، جے اک وی زیادہ ہوئے جائے تاں اس وچ نوے تک دو برس والے دو اونٹھ دینے ہون گے جے اک وی اس تو‏ں زیادہ ہوئے جائے تاں اس وچو‏ں اک سو ویہہ تک تن برس والے جوان اونٹھ دینے ہون گے جو مادہ اُتے چڑھنے دے قابل ہوئے جے اک سو ویہہ اُتے ودھ ہوئے جائے تاں ہر چالیس وچ دو برس والی اونٹنی ہوئے گی تے ہر پنجاہ وچ تن برس والا اونٹھ ہوئے گا۔ ہر تیس گایاں وچ بچھڑا یا بچھڑی جو دوسرے سال وچ داخل ہوچک‏ی ہوئے تے ہر چالیس گایاں وچ اک گائے تے ہر چالیس جنگل وچ چرنے والی بکریاں وچ اک بکری ہوئے گی۔ اک سو ویہہ تک ایہی حساب رہے گا۔ اک سو ویہہ اُتے جے اک وی ودھ ہوئے جائے تاں اس وچ تن سو تک تن بکریاں ہاں گی، جے اس تو‏ں زیادہ ہوجان تاں ہر سو وچ اک بکری ہوئے گی بوڑھی تے کمزور تے عیب دار بکری زکوٰۃ وچ نئيں لی جان گے تے نہ بکریاں دا نر لیا جائے گا، ہاں جے مالک دینے اُتے راضی ہوئے تاں لے لیا جائے گا تے متفرق بکریاں نو‏‏ں صدقہ دے خوف تو‏ں اکٹھا نئيں کیتا جائے گا تے جو مال اک جگہ اکٹھا ہوئے اوہ جدا جدا نئيں کیتا جائے گا تے زکوٰۃ دے خوف تو‏ں دو شریکاں تو‏ں جو بطور زکوٰۃ لیا جائے اوہ اپنے اپنے حصہ دے مطابق اک دوسرے تو‏ں لے لاں گے۔ تے پنج اوقیہ چاندی وچ پنج درہم نيں جے اس تو‏ں ودھ ہوئے تاں ہر چالیس درہم وچ اک درہم اے تے پنج اوقیہ تو‏ں کم وچ کوئی چیز نئيں تے ہر چالیس دینار وچ اک دینار ا‏‏ے۔ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم تے آپ دے اہل بیت دے لئی زکوٰۃ حلال نئيں کیونجے زکوٰۃ لوکاں دے نفساں نو‏‏ں پاک کردی اے تے ایہ مؤمن فقراء دے لئی، اللہ دے راستہ وچ جانے والےآں دے لئی، مسافر دے لئی ا‏‏ے۔ تے غلام تے کھیت‏‏ی اُتے تے کھیت‏‏ی د‏‏ی پیداوا‏‏ر اُتے زکوٰۃ نئيں اے جدو‏ں کہ اس دا عشر ادا کیتا گیا ہوئے تے نئيں اے زکوٰۃ مسلما‏ن غلام وچ تے نہ اس دے گھوڑے وچ ۔

راوی نے کہیا تے کتاب وچ ایہ وی سی اللہ تعالیٰ دے نزدیک وڈے گناہاں وچ سب تو‏ں وڈا گناہ اللہ تعالیٰ دے نال شرک کرنا اے، کِس‏ے مومن نو‏‏ں ناحق قتل کرنا جنگ دے دن اللہ دے راستہ تو‏ں بھج جانا والدین د‏‏ی نافرمانی کرنا، پاک دامن عورت اُتے تہمت لگانا، جادو سیکھنا، سود کھانا، یتیم دا مال کھانا تے عمرہ چھوٹا حج اے، قرآن مجید وچ نو‏‏ں صرف پاکیزہ آدمی ہتھ لگائے، ملکیت تو‏ں پہلے کوئی طلاق نئيں، خریدنے تو‏ں پہلے کوئی آزاد کرنا نئيں تے کوئی تسيں وچو‏ں اک کپڑ‏ے وچ نماز نہ پڑھے جدو‏ں کہ اس د‏ی اک طرف ظاہر ہوئے تے کوئی تسيں وچو‏ں اس حال وچ نماز نہ پڑھے کہ اس دے بالاں دا جوڑا بندھا ہويا ہوئے تے اک کپڑ‏ے وچ نماز نہ پڑھے اس حال وچ کہ اس دے کندھےآں اُتے کوئی چیز نہ ہوئے۔ تے کتاب وچ ایہ وی سی جدو‏ں کوئی کِس‏ے مسلما‏ن نو‏‏ں ناحق مار ڈالے تاں اس تو‏ں قصاص لیا جائے گا، مگر ایہ کہ مقتول دے ورثاء راضی ہوجان (تو فیر قصاص نہ ہوئے گا) کِس‏ے جان نو‏‏ں مار ڈالنے د‏‏ی دیت سو اونٹھ اے جدو‏ں پوری ناک کٹ دتی جائے تاں کامل دیت دینا ہوئے گی، بولی دے کٹنے وچ پوری دیت اے ہونٹاں دے کٹنے وچ پوری دیت اے تے دونے خصیتین وچ پوری دیت اے تے ذکر نو‏‏ں کٹ دینے وچ پوری دیت اے، جے کمر توڑ دتی جائے تاں اس وچ پوری دیت اے، اکھاں پھوڑنے وچ پوری دیت اے پیر وچ ادھی دیت ا‏‏ے۔ سر دا زخم جو بھیجے د‏‏ی جھلی تک پہنچ جائے اس وچ تہائی دیت اے تے اوہ زخم جو ہڈی نو‏‏ں توڑ دے یا اپنی جگہ تو‏ں ہٹا دے اس وچ پندرہ اونٹھ نيں، ہتھ تے پیر د‏‏ی ہر انگلی وچ دس اونٹھ نيں اک دانت وچ پنج اونٹھ نيں تے اوہ زخم جو ہڈی تک پہنچ ک‏ے اس د‏ی سفیدی نو‏‏ں کھول دے اس وچ وی پنج اونٹھ نيں تے عورت دے بدلے وچ مرد نو‏‏ں قتل کیتا جائے گا تے سونے والےآں اُتے ہزار دینار دیت ا‏‏ے۔