پرانا یونان

پرانا یونان یونان دی کلاسیکی تریخ دے ویلے نوں کیندے نیں۔ جیڑا 8 صدی قبل مسیح توں لے کے سن 600 تک ریا۔ اس توں فورا بعد وشکارلہ ویلا تے بازنطینی سلطنت دا دور ٹر پیا۔ پرانے یونان دا اک ویلا جیڑا 5ویں صدی قبل مسیح تے 4تھی صدی قبل مسیح وچ ٹریا اونوں کلاسیکی یونان کیندے نیں۔ کلاسیکی یونان فارس دے یونان اتے حملے نوں روکن دے بعد تیزی نال ودیا۔ سکندر دے ایشیاء اتے حملے دے بعد یونانی کلچر یورپ دے پرلے کونے توں دکھنی اشیاء تک پھیل گیا۔

کلاسیکی یونانی کلچر دا رومی سلطنت اتے بوت وڈا اثر ریا، خاص طور تے یونانی فلاسفی دا۔ رومی سلطنت یورپ تے رومی سمندر دے گرد دے تھاواں تک اس فلاسفی دا کافی حصہ لے گئی۔ اس لئی یونانی فلاسفی نوں مغربی کلچر دی ماں سمجیا جاندا اے۔

پرانے یونان دے دور

پرانا کلاسیکی دور 8ویں صدی قبل مسیح چ ٹریا تے 6ویں صدی چ جا کے مکیا۔ پرانے کلاسیکی دور توں پہلاں یونانی نیرا دور (1200 - 800 قبل مسیح) سی۔ اس دور دے آخر تے اک ویلا آیا جیڑا کوئی 8ویں صدی قبل مسیح چ سی جدوں یونان اتے شام، فونیشین تے مصری کلچر دا بوت اثر ریا۔ اس ویلے وچ یونان ایلفابیٹ سکرپٹ وی آیا جس نال کلاسیک یونانی لٹریچر نے وی جان پھڑی۔ نیرے دور دے مکن دا ورہ 776 قبل مسیح نوں وی کیا جاندا اے، 776 قبل مسیح چ پہلی اولمپک کھیڈاں ہوئیاں سن۔ پرانے دور دے 8ویں صدی قبل مسیح دے ٹرن دے بعد کوئی 500 قبل مسیح چ کلاسیکی دور آیا جیدے بعد سکندر دے 323 قبل مسیح چ مرن توں بعد یونانی دور آگیا۔

پرانے یونان دی تریخ ایناں ونڈاں چ ونڈی جاسکدی اے:

پرانا دور (800 - 500 قبل مسیح): اس ویلے دے آرٹسٹاں نیں وڈیاں آپ کھڑے ہوۓ پتلے بناۓ جیناں دے مکھڑے اتے خواب ورگی مسکراہٹ بنائی۔ ایہ ویلا ایتھنز دے راجیاں دے راج مکن تے ایتھنز دی جمہوریت دے ٹرن نال مک گیا سی۔

کلاسیکی دور (500 - 323 قبل مسیح): اس ویلے دی خاصیت اک خاص سٹائل سی جیدیاں بعد دے لوک وی مسالاں دیندے سن مطلب "کلاسیکی"۔ اس ویلے وچ سیاسی طور تے ایتھنز، سپارٹا، تيبائی تے میسیڈونیا سب توں زور آلے رۓ۔ اس ویلے چ یونان-فارس جنگ تے میسیڈون دا عروج ہویا۔

یونانی دور (323 - 126 قبل مسیح): اس ویلے چ یونانی کلچر تے طاقت لیندے ایشیاء تک پھیلی۔ ایہ سکندر دے مرن نال ٹر پیا تے روم دے یونان اتے قبضے نال مک گیا۔

رومی یونان 126 قبل مسیح چ دور آگیا جیڑا روم دے یونان اتے قبضے نال ٹر پیا اس دور وچ رومی بادشاہ کونسٹینٹین نیں بازنتیئم نوں رومی سلطنت دا راج گڑھ وی بنایا۔

پرانے یونان دا آخری دور بازنتیئم سلطنت دا عیسائیت وچ آنا سی جیڑا سن 400 تے 600 دے وشکار ہویا تے پرانے یونان دا آخری دن ایتھنز دی اکیڈمی دے بند ہو جان دے دن نوں کیندے نیں۔

تریخ

پرانا دور

8ویں صدی قبل مسیح چ یونان نیرے دور توں بار آریا سی۔ نیرے ویلے چ پڑھائی لکھائی مک چکی سی تے اوناں دا لکھائی دا سسٹم وی لوکاں نے پلا دتا سی۔ پرانے دور چ یوانیاں نیں فوینیشن لکھائی دے سسٹم نوں ویکھ کے اپنا یونانی ایلفابیٹ بنا لیا۔ 9ویں صدی قبل مسیح توں تریخ گروواں نیں یوانی لکھائیاں ایلفابیٹ چ لبیاں نیں۔ اس ویلے یونان نکیاں ریاستاں چ بٹیا ہویا سی جس دی وجہ یونان دا جغرافیہ سی: یونان دے جزیرے، وادیاں تے میدان دوجیاں توں پانی یا پعاڑاں نال وٹے ہوۓ نیں۔

7ویں صدی قبل مسیح چ تاجراں دا طبقہ یونان چ ودن لگ پیا، اس دا پتہ 680 قبل مسیح وچ آن آلی کرنسی نال پتہ چلدا اے۔ اس نال یونان دے سیاسی محول چ گرمی جم پئی۔ یونان دیاں ریاستاں دے راجیاں نوں اپنی پۓ گئی کہ تاجر امیر ہو گۓ نیں تے اوہ وی سیاست چ اپنی طاقت چاندے نیں۔ 650 قبل مسیح دے بعد راجیاں نوں اپنی حکومت رکھن لئی لڑنا پیندا سی، اگر اوہ ہار جان تے اوناں دی تھاں کوئی ڈکٹیٹر آجاندا سی جینوں یونانی چ Tyrant آخدے نیں۔

کئی ریاستاں وچ اس ویلے دی وددی آبادی تے کٹ تھاں دی وجہ نال امیر تے غریب وشکار لڑائی ہو پئی۔ یونانی ریاست سپارٹا نیں اپنے کول دی نکیاں ریاستاں اتے قبضہ کر لیا تے لڑائی مکان لئی اوناں دی آبادی نوں کھیتی باڑی تے مزدوری دے کماں تے لا دتا تے سپارٹا دا ہر مرد فوجی بن گیا۔ ایتھنز نوں وی انج دیاں لڑائیاں مکان لئی قنون بدلنے پۓ جیناں نال غریباں نوں تھوڑا سکون تہ لبیا مگر راجیاں کول اور زور آگیا۔

6ویں صدی قبل مسیح تک یونان دے کج شہر-ریاست یونان دے کماں چ کافی اگۓ آگۓ: ایتھنز، سپارٹا، کورینتھ تے تیبای۔ ایناں ریاستاں نیں اپنے ارد گرد دے تھاواں اتے مل مار لیا تے ایتھنز تے کورینتھ اس ویلے دیاں وڈیاں سمندری تے تاجر طاقتاں بن گئیاں۔ 8ویں صدی قبل مسیح چ وددی آبادی دی وجہ نال کئی یونانی لوک یونان توں بار دکھنی اٹلی، سسلی تے ترکی ٹر گۓ۔ اوتھے جا کہ اوناں نیں اپنی حکومت شروع کردتی مگر یونان نال مزہبی تے تجارت دے تعلق رکھے۔

یونانیاں دے بار حجرت کرن نان کئی لڑائیاں ہوئیاں۔ ایہ لڑائياں سسلی چ یونانی ریاستاں دے وشکار ہوئیاں جیناں چ سائراکوز تے کارتھیج بوت لڑے۔ ایہ جنگاں 600 قبل مسیح توں 265 قبل مسیح تک چلدیاں رئیاں۔ اس نوں روکن لئی روم سراکوز نال رل گیا تے کارتھیج دے زور نوں توڑ دتا۔ اس دے اک ورے بعد پیونک جنگاں ٹر پئیاں۔

اس دور وچ یونان تے اودیاں بعر دیاں کالونیاں چ بوت زیادہ اقتصادی ترقی ہوئی جسدی وجہ وددی تجارت سی۔ اس نال یونانیاں دے جیون اتے وی چنگا اثر پیا۔ اک عام یونانی ٹبر پنج گنا ود گیا جس نال ایہ پتہ چلدا اے کہ لوکاں کول کافی پیسے آۓ نیں۔

ایتھنز تے سپارٹا دے وشکار کئی جنگاں ہوئیاں جیناں چ سپارٹا نے ایتھنز اتے مل مارن دیاں کوششاں کیتیاں تے اپنے بندے حکومت چ بٹھان دی کوشش کیتی۔ ایتھنز دے اک اچے راجے کلیستھینز نیں لوکاں نوں کیا کہ سپارٹا توں بچن دا راہ جمہوریت اے تے لوکاں نے "ہاں" کہ دتا۔ ایتھنز چ جمہوریت آن توں بعد سپارٹا نوں جنگ ہرائی تے جمہوریت نیں ایتھنز دے کافی مسئلے مکا دتے۔ اس نال ایتھنز دا سنہرا دور ٹر پیا۔

کلاسیکی یونان

سپارٹا تے ایتھنز اک دوجے دے دشمن سن مگر جدوں فارس دے بادشاہ دارا نیں یونان اتے حملہ کیتا اوناں نوں یونان دے بچاؤ لئی سنگی بننا پیا۔ فارس دی فوج نیں جنگ ٹرن دے نال ای تھریس تے میسیڈون اتے مل مارلیا مگر ایہ جنگ یونانیاں نیں 490 قبل مسیح چ میراتھون دی لڑائی چ جتی۔ دارا دے بعد اودے پتر زرکسز نیں 10 وریاں بعد یونان اتے فیر حملہ کر دتا اس واری اونے اتلا تے دکھنی یونان مل لیا مگر یونان دیاں شہر-ریاستاں نیں اونوں وی ہرا دتا۔ یونان تے فارس دیاں لڑائیاں 449 قبل مسیح تک ٹردیاں رئیاں، جدوں ایتھنز پھچے کئی یونانی ریاستاں نیں فارس نوں ہرا دتا تے یونان آزاد کرا دتا۔

ایتھنز دی سمندری تجارت نال اودا یونان اتے کافی زور سی۔ اس زور نال باقی یونانی ریاستاں خطرے وچ پے گئیاں تے سپارٹا تے اودے سنگیاں نیں ایتھنز نال جنگ کیتی۔ اس جنگ چ کوئی نئیں جتیا مگر ایتھنز نوں اس ویلے کافی نقصان اٹھانا پیا، جیدی وجہ ٹائیفائڈ تے اودی اٹلی دے جزیرے سسلی وچ جنگ دا ہارنا سی۔ سپارٹا نیں ایتھنز نوں اودے سنگیاں نالوں وی وکھرا کردتا جس نال ایتھنز اور کمزور ہوگیا۔ 405 قبل مسیح وچ سپارٹا نیں ایتھنز نون ہور کمزور کر دتا جدوں سپارٹا نیں ایتھنز دے کھانے دا آنا ہیلوپونٹ اتے مل مار کے روک دتا۔ ایتھنز نوں ہن سپارٹا نال جنگ لڑنا لازمی ہوگئی تے اونہاں نیں جدوں سپارٹا اتے کمزور وچ حملہ کیتا، اوہ بری طرح مارے گۓ۔ 404 قبل مسیح وچ ایتھنز نیں سپارٹا اگے ہتھیا سٹ دتے تے امن ناما منگیا۔ سپارٹا نیں امن دے بدلے بوت ڈاڈیاں شرطاں رکھ دتیاں: ایتھنز دی بار دی دیوار گرا دتی گئی، اودا سمندری بیڑا مکا دتا گیا تے ایتھنز دے بار دے جینے وی تھاں سن اوہ وی سپارٹا تھلے آگۓ۔

یونان 4 صدی قبل مسیح دے ٹردیاں سپارٹا تھلے سی، مگر ایہ گل سب نوں پتہ سی کہ سپارٹا دا ایہ زور کمزور اے۔ آہستہ آہستہ 395 قبل مسیح چ ایتھنز، آرگوس، تیبائی تے کورنتھ نے ایناں زور پھڑ لیا کہ اوہ دوبارہ سپارٹا نال لڑ سکن۔ اس جنگ وچ وی کوئی نئیں جت سکیا تے واپس سپارٹا دا راج ٹر پیا جدوں فارس نیں سپارٹا دا سنگی بن کے باقی یونانی ریاستاں نوں ڈرایا۔ اس دے بعد سپارٹا دی حکومت 16 ورے چلی جس بعد تیبائی سپارٹا توں بغاوت کر گیا تے 371 قبل مسیح وچ سپارٹا نوں بری طرح جنگ ہرائی۔ اس نال باقی ریاستاں وی سپارٹا توں وکھریاں ہوگئیاں۔ سپارٹا توں اودیاں تھاواں تے فوج کھو لئی گئي تے اوہ بوت کمزور ہوگیا۔

تیبائی دی سپارٹا، ایتھنز تے کج اور ریاسستاں نال 362 قبل مسیح وچ اک وڈی جنگ ہوئی جیڑی اوہ جت تے گیا مگر ساری ریاستوں نوں اینا نقصان ہویا کہ سارے بے گۓ۔ یونان دے کمزور ہون دے نال نال میسیڈون دے بادشاہ فیلپ 2 نیں اپنے جگ نوں کھٹے کیتا، اتلے تے لیندے پاسے مل ماریا تے تھیلاسی تے تھریس اتے وی مل مار لیا۔ اونیں 338 قبل مسیح وچ یونانی ریاستاں اتے حملہ کیتا تے 338 قبل مسیح وچ تیبائی تے ایتھنز دیاں فوجاں نوں ہرا کہ سواۓ سپارٹا سارے یونان دا بادشاہ بن گیا۔ اونیں ساریاں یونانی ریاستاں دے وشکار وی لڑائی مکا دتی۔ اونیں ھخامشی سلطنت نال وی جنگ کیتی مگر اونوں اودے اپنے بندے نیں قتل کردتا۔

فیلپ دا پتر سکندر سی، اونیں یونان دی ھخامشی سلطنت نال جنگ لائی رکھی تے اودے بادشاہ دارا 3 نوں ہرا کہ اسدی سلطنت نوں بلکل توڑ دتا تے اس تھاں نوں یونان تھلے لے آیا۔ سکندر ہندستان ال وی آندا ریا جتھے اوہ دریاۓ جہلم کول راجا پورس نال لڑیا۔ پورس نوں ہرا کہ سکندر اپنی فوج دے کہن تے واپس ٹر پیا تے بابل آکہ مرگیا۔ اونیں اپنی جنگ وچ کوئی 20 شہر آباد کیتے جیناں دا ناں اپنے ناں اتے رکھیا۔ جدوں سکندر مریا یونان اپنی طاقت دے عروج اتے سی۔ یونانی ریاستاں دے اکھٹے رین نال اوناں دی اپنی اسی کون تے تسی کون دی پالیسی وی کٹ گئی سی۔

یونانی دور

یونانی دور 323 قبل مسیح وچ ٹریا جدوں سکندر اپنیاں جنگاں نال مر گیا تے 146 قبل مسیح تک ٹریا جدوں روم نیں یونان اتے مل مار لیا۔ روم دے مل مارن نال یونانی کلچر نوں تے کج نئیں ہویا مگر یونان دی سیاسی آزادی مک گئی۔ یونانی دور وچ یونان دے اپنے تھاواں دی یونانی کلچر وچ خاصیت کٹ گئی تے کلچر دا راجکعر مصر وچ سکندریہ تے شام وچ انطاکیہ بن گۓ۔ سکندر دے کافی تھاواں اتے مل مارن نال یونانی ریاستاں دے لوکاں دی ذہنیت اتے کافی اثر پیا۔ اوناں دے جوان لوک یونان دے نوے نگراں وچ جا کے بس گۓ۔ اوناں چوں لوک یونان توں دور پنجاب تک آۓ جتھے یونان-ہند ریاست 1 قبل مسیح تک ٹردی رئی۔

سکندر دے مرن دے بعد اودی سلطنت کج لڑائی دے بعد اودے جرنیلاں وچ بٹ گئی جیدے نال مصر وج بطلومیسی دیس، شام وچ سلوقی سلطنت تے سکندر دے اپنے دیس میسیڈون وچ اینٹیگونڈ راج۔ اسے ویلے یونانی شہر-ریاستاں نیں اپنے لئی کافی آزادی وی لے لئی مگر میسیڈون دیس اوناں اتے ای سی۔

یونانی ریاستاں نیں اپنے آّپ نوں دو لیگاں وچ بٹا لیا سی: ایکین لیگ(تیبائی، کورینتھ تے آرگوس) تے ایٹولین لیگ(سپارٹا تے ایتھنز)۔ ایہ لیگاں یا تے آپس چ لڑدیاں ریندیاں سن یا فیر رل کے سکندر دی بچی کجی سلطنت ڈیاڈوچی نال لڑدیاں ریندیاں سن۔ اینٹیگونڈ دیس 3 صدری قبل مسیح وچ رومی سلطنت نال لڑ پیا۔ پہلی جنگ وچ تے کوئی وی نئیں جتیا مگر روم بار بار اوناں نال جنگ کردیا ریا تے آخرکار روم نیں میسیڈون نوں بلکل ہرا کے 149 قبل مسیح وچ مل مار لیا۔ چڑدے پاسے سلوقی سلطنت آہستہ آہستہ ٹٹدی گئی تے بطلومیسی دیس مصر وچ 30 قبل مسیح تک ریا۔ سپارٹا تے ایتھنز دی ليگ روم دی میسیڈون نال لڑائی وچ تنگ پے گیا تے اوناں نیں سلوقی سلطنت نال رل کے روم دا مقابلہ کیتا مگر اوہ وی 146 قبل مسیح وچ ہار گۓ تے روم نیں سارے یونان اتے مل مار لیا۔

رومی یونان

146 قبل مسیح وچ یونان اتے روم نے کورینتھ دی لڑائی جت کے مل مار لیا، میسیڈون روم تھلے آگیا تے یونان اتے میسیڈون دا پریفیکٹ حکومت کردا سی مگر یونان دیاں کئی ریاستاں آزاد رئیاں تے اوناں نوں ٹیکس نئیں دینا پیا۔ یونان دے جزیرے 133 قبل مسیح وچ روم تھلے آگۓ تے 88 قبل مسیح وچ ایتھنز تے دوجی ریاستاں نے روم دے خلاف بغاوت کر دتی۔ اس بغاوت نوں روم نے تباہ کر دتا۔ اس بغاوت دی لڑائی وچ یونان دا کافی نقصان ہویا۔ اگسٹس نیں یونان نوں 27 قبل مسیح وچ آکیا دا صوبہ بنا دتا۔ یونان روم دا اک خاص صوبہ سی کیونجہ رومی کلچر یونانیاں توں بوت اثر لیندا سی۔ یونانی بولی وی اٹلی تے یونان دے بعر وی بولی جاندی سی تے کئی یونانی گرو روم وچ وی کم کردے سی۔

بارلے جوڑ

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: پرانا یونان