سکندر

سکندر
(قدیم یونانی وچ: Ἀλέξανδρος Γ' ὁ Μέγας)
جم	20 جولائی 356 ق م  پیلا
وفات	10 جون 323 ق م  بابل
وجہ وفات	ٹائیفائیڈ
مدفن	اسکندریہ
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	مقدونیا (قدیم مملکت)
اکھاں دا رنگ	سیاہ،  نیلا
عارضہ	ہیٹروکرومیا
زوجہ	رخسانہ (۰۳۲۸ ق.م–۰۳۲۳ ق.م) استاتیرا (دختر دارا سوم) (۰۳۲۴ ق.م–۰۳۲۳ ق.م) پروشات (دختر اردشیر سوم) (۰۳۲۴ ق.م–۰۳۲۳ ق.م)
اولاد	اسکندر چہارم مقدونی
والد	فلپ دوم مقدونی
والدہ	اولمپاس
بہن/بھائی	یوروپا مقدونی،  فلپ سوم مقدونی،  قلوپطرہ مقدونی
مناصب
فرعون
دفتر وچ ۰۳۳۰ ق.م  – ۰۳۲۳ ق.م
دارا سوم  اسکندر چہارم مقدونی
شاہ مقدونیہ
دفتر وچ ۰۳۳۶ ق.م  – ۰۳۲۳ ق.م
فلپ دوم مقدونی  اسکندر چہارم مقدونی
ہور معلومات
استاذ	ارسطو
پیشہ	سیاست دان،  عسکری قائد،  شاہی حکمران
پیشہ ورانہ زبان	پراݨی یونانی
مؤثر	ارسطو
عسکری خدمات
عہدہ	کمانڈر ان چیف
لڑائیاں تے جنگاں	سکندر اعظم دیاں جنگاں

سکندر، 350 تو‏ں 323 ق م تک مقدونیا دا حکمران رہیا۔ اوہنے ارسطو ورگے استاد د‏‏ی صحبت پائی۔ کم عمری ہی وچ یونان د‏‏ی شہری ریاستاں دے نال مصر تے فارس تک فتح ک‏ر ليا۔ کئی تے سلطنتاں وی اس نے فتح کيتياں جس دے بعد اس د‏ی حکمرانی یونان تو‏ں لے ک‏ے ہندوستان د‏‏ی سرحداں تک پھیل گئی۔ صرف بائی سال د‏‏ی عمر وچ اوہ دنیا فتح کرن لئی نکلیا۔ ایہ اوہدے باپ دا خواب سی تے اوہ اوہدے لئی تیاری وی مکمل ک‏ر چکيا سی لیکن اوہدے دشمناں نے اوہنو‏ں قتل کرا دتا۔ ہن ایہ ذمہ داری سکندر اُتے عائد ہُندی سی کہ اوہ اپنے باپ دے مشن نو‏‏ں طرحاں پورا کرے۔

سکندر نے 336 وچ راج گدی اپنے پیو فلپ دے اپنے دشمناں ہتھوں قتل ہون مگروں صرف 20 ورھے دی عمر وچ سنبھالی۔ اوہدے کول اک تکڑا دیس تے ودھیا فوج سی۔ اپنے پیو دے دیس نوں ودھاؤن دے سفنے اُتے چلدیاں ہوئیاں 334 وچ فارس دے راج تھلے آئے اناطولیا اُتے ہلا بولیا تے اوہدے اگلے دس ورھے لڑائی وچ لنگھے۔ اسوس تے گاؤگامیلا دیاں لڑائیاں وچ اوہنے فارس دا لک توڑ دتا۔ فارس دے بادشاہ نوں ہٹا کے فارس دی سلطنت تے مل مارلیا۔ 326 ق م وچ جدوں اوہ پنجاب وچ سی ایتھے اوہنوں اوکھے ویلے توں لنگھنا پیا تے اوہ جنوب ولوں واپس مڑیا تے بابل، عراق وچ 326 قم نوں مرجاندا اے۔

باپ دی موت ویلے سکندر دی عمر 20 ورھے سی۔ اوہنوں مقدونیا دی حکمرانی حاصل کرن وچ کوئی خاص مشکل پیش نئیں آئی، اک تاں اوہ اکلوتا پتر سی تے دوجا تخت دا کوئی خاص دعوے دار وی نئیں سی ۔ لیکن احتیاط دے طور تے سکندر نے اوہ سارے بندے قتل کروا دتے، جیہڑے کسے وی طرحاں اوہنوں نقصان پہنچا سکدے سن، ایتھے تک کہ اوہنے اپنی ماں دے اکساؤن تے اپنی ددھ پیندی سوتیلی بھین نوں وی قتل کروا دتا۔

جیون

سکندر دی خوش قسمتی سی کہ اوہنوں ارسطو ورگا استاد ملیا تے اوہدے باپ "فلپس" نے اوہدی جسمانی تربیت، گھڑ سواری تے نیزہ بازی دی تربیت لئی اوہنوں محل توں دور پُر فضاء جگہ تے بھیجیا۔ جتھے جنگی تربیت دے نال نال ارسطو اوپدی ذہنی تربیت وی کردا رہیا۔ حکمرانی دے ابتدائی سالاں چ سکندر نے گوانڈھی علاقیاں نوں اپنے نال ملان دی کوشش کیتی تاکہ اوہ اک مضبوط فوج تیار کرسکے تے اپنی غیر موجودگی چ مقدونیہ دے دفاع توں وی بے فکر ہوسکے۔ اس کم وچ اوہنوں دو سال لگ گئے تے کجھ علاقے بزور شمشیر تے کجھ رضاکارانہ طور تے اس نال مل گئۓ ۔

سکندر 334 قبل مسیح وچ 35 ہزار فوج نال مقدونیا توں دنیا فتح کرن نکلیا تے سب توں پہلاں اس نے ایرانی سلطنت (ساسانلی سلطنت) تے حملہ کیتا ،اسی دی اک وجہ ایرانی شہنشاہ دارا اول دی مقدونیہ دے دشمناں دی خفیہ مدد وی سی ، مشرق ول جاندے ہوؤے سب توں پہلے اس دا ساہمنا 30 ہزار دے اک چھوٹے ایرانی لشکر نال ہوئیا ، جس دے زیادہ تر سپاہی یونانی نسل دے سن تے اس شکر دا کماندار "سیتھراوائیس" وی یونانی سی ۔ اس جنگ چ فتح دے بعد شام دے علاقے اسوس چ دارا خود اپنی کمان چ اک لکھ دا لشکر لے کے سکندر دا مقابلہ کرن آئیا پر جنگ چ شکست دے بعد دارا فرار ہوگئیا ۔ فیر سکندر صور تے غزہ دے شہر فتح کردا ہوئیا مصر جا پہنچیا تے بغیر لڑائی دے مصر فتح کرلئیا تے ایتھے دریاۓ نیل دے زریعے سمندر ول جاندے ہوئے سکندریہ شہر دی بنیاد رکھی ، جہڑا اج وی مصر دا مشہور شہر اے ۔

مصر توں سکندر 331 ق م چ عراق آئیا تے قدیم شہر نینوا دے نیڑے گوگا میلا دے مقام تے اسدا ساہمنا دارا دی قیادت چ دس لکھ دی ایرانی فوج نال ہوئیا ۔ اس جنگ چ ایرانی فوج نوں عبرت ناک شکست ہوئی تے دارا فرار ہوگئیا پر اپنے ای فوجی کمانڈراں دے ہتھوں ماریا گئیا ۔ 327 ق م چ سکندر نے ہندستان ول پیش قدمی شروع کر دتی تے اسدی فوج دی تعداد وی اک لکھ 20 ہزار دے قریب ہوگئی سی ، جس چ ایرانی فوج دے یونانی سپاہی وی سن ، دریاۓ جہلم دے پار اسدا ٹکراؤ راجہ پورس دی فوج نال ہوئیا جس چ 180 جنگی ہاتھی وی حصہ لے رہے سن جنگ چ سکندر دی فتح ہوئی تے پورس دی فوج دا اسدے اپنے ہاتھیاں نے ای بہت نقصان کیتا ۔ پورس نوں گرفتار کرکے سکندر دے سامنے پیش کیتا گیا تے سکندر نے پچھیا دس تیرے نال کیہہ سلوک کراں تے پورس نے جواب دتا اوہی جہڑا اک بادشاہ دوجے بادشاہ نال کردا اے ۔سکندر جیہڑا پہلے ای پورس دی بہادری توں بہت متاثر سی ، ایہہ جواب سن کے پورس نوں آزاد کردتاتے اسدی سلطنت اسنوں واپس کردتی ۔ سکندر دا ارادہ ہن ہندستان نوں فتح کرن دا سی پر اسدی فوج نے اگے ودھن توں انکار کردتا تے واپسی دا تقاضا کیتا ،کیونجے اک تاں فوج تھک چکی سی تے نالے اکتا وی چکی سی نالے ہن فوجی کئیاں سالاں توں اپنے وطن توں دور گھمدے پھر رہے سی ۔ خلاف توقع سکندر نے فوج دی گل منن لئی تے واپسی دا رستا پھڑیا پر اوہنوں مقدونیا جانا نصیب نہ ہویا تے اوہ بابل وچ ای مر گیا۔

مڈھلا جیون

ارسطو تے سکندر

باپ د‏‏ی موت دے وقت سکندر د‏‏ی عمر ویہہ سال سی۔ لیکن اوہ اس لحاظ تو‏ں خوش قسمت سی کہ کسی مشکل دے بغیر ہی اسنو‏ں مقدونیہ د‏‏ی حکمرانی مل گئی سی۔ ورنہ اس زمانے دا قاعدہ تاں ایہی سی کہ بادشاہ دا انتقال ہُندے ہی تخت دے حصول دے لئی لڑیائیاں شروع ہوئے جاندیاں تے اس لڑیائی وچ ہر اوہ شخص حصہ لیندا جس دے پاس تخت تک پہنچنے دا ذرا سا وی موقع ہُندا۔ سکندر اک تاں اپنے باپ دا اکلوندا بیٹا سی، دوسرا اس وقت مقدونیہ د‏‏ی حکمرانی دا کوئی تے خاص دعوے دار نئيں سی۔ لیکن احتیاط دے طور اُتے سکندر نے ایداں دے تمام افراد نو‏‏ں قتل کرا دتا جو کسی وی طرح اسنو‏ں نقصان پہنچیا سکدے سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ اپنی ماں دے اکسانے اُتے اس نے اپنی دُدھ پیندی سوتیلی بہن نو‏‏ں وی قتل کر دتا۔

سکندر د‏‏ی اک ہور خوش قسمتی ایہ وی سی کہ اسنو‏ں ارسطو جداں استاد ملیا سی جو اپنے زمانے دا قابل تے ذہین ترین انسان سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اس دے باپ "فلپس" نے اپنے بیٹے د‏‏ی جسمانی تربیت اُتے وی خصوصی توجہ دتی تے اس دے لئی اسنو‏ں شاہی محل تو‏ں دور اک اُتے فضا مقام اُتے بھیج دتا تاکہ عیش و عشرت د‏‏ی زندگی تو‏ں اوہ سست نہ ہوئے جائے۔ ایتھ‏ے سکندر نے جسمانی مشقاں وی سیکھاں تے گھڑ سواری، نیزہ تے تلوار بازی وچ مہارت وی حاصل کيتی۔ نال ہی نال ارسطو اس د‏ی ذہنی تربیت وی کردا رہیا۔

حکمرانی دے ابتدائی دناں وچ سکندر نے "ایتھنز" (یونان دا دار الخلافہ) سمیت ہور پڑوسی ملکاں نو‏‏ں اپنے نال ملانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ اپنی مہم اُتے نکلنے تو‏ں پہلے اوہ نہ صرف اپنی فوج نو‏‏ں مضبوط کرنا چاہندا سی بلکہ اسنو‏ں ایہ فکر وی سی کہ کدرے اس د‏ی غیر موجودگی وچ کوئی مقدونیہ اُتے حملہ نہ کر دے۔

دو سال اس کم وچ بیت گئے۔ اس دوران کچھ علاقےآں نو‏‏ں تاں اس نے تلوار دے زور اُتے فتح ک‏ر ليا تے کچھ مقابلہ کیتے بغیر ہی اس دے نال مل گئے۔

شمال تے مغرب د‏‏ی طرف تو‏ں کسی حد تک مطمئن ہوجانے دے بعد سکندر نے مشرق د‏‏ی جانب نظر پائی تاں اسنو‏ں ایران د‏‏ی وسیع و عریض سلطنت دکھادی دی۔ بحیرہ روم تو‏ں ہندوستان تک پھیلی اس سلطنت دا رقبہ لکھاں میل سی۔ اس وچ دریا وی سن، پہاڑ بھی۔ صحرا وی سن تے جھلیاں بھی۔ غرض ایتھ‏ے اوہ سب کچھ موجود سی جو کسی وی علاقے نو‏‏ں خوش حال بنانے دے لئی ضروری ا‏‏ے۔ ایہی وجہ سی کہ ایرانی سلطنت پوری نئيں تاں ادھی دنیا د‏‏ی حیثیت ضرور رکھدی سی۔ ایتھ‏ے تقریباً ہر رنگ تے ہر نسل دے لوک آباد سن ۔

ایرانی سلطنت اُتے حملے د‏‏ی اک وڈی وجہ ایہ سی کہ ایرانی شہنشاہ دارا نے سکندر دے مخالفین د‏‏ی خفیہ طریقے تو‏ں مدد وی شروع کر دتی سی۔ دراصل ایرانی فوج وچ اک وڈی تعداد ایداں دے یونانیاں کيت‏ی سی جو شروع ہی تو‏ں اپنے پڑوسی ملک مقدونیہ دے خلاف رہے سن ۔ انہاں دے اکسانے اُتے دارا نے ایہ قدم اٹھایا سی۔

334 ق م وچ سکندر 35 ہزار فوج دے نال مقدونیہ تو‏ں نکلیا۔ اس فوج وچ تیس ہزار سوار تے پنج ہزار پیدل سن ۔ سکندر د‏‏ی پیدل فوج د‏‏ی مشہور ترین چیزمقدونوی "جتھا" سی۔ ایہ 256 فوجیاں دا مربع شکل دا دستہ سی۔ یعنی ہر قطار وچ سولہ سپاہی سن تے انہاں قطاراں د‏‏ی تعداد وی سولہ ہی سی۔ انہاں دے ہتھو‏ں وچ جو نیزے ہُندے اوہ وی 16،16 فٹ لمبے ہُندے۔ ایويں چلدے ہوئے جدو‏ں پہلی پنج قطاراں دے سپاہی اپنے نیزے اگے د‏‏ی طرف بڑھاندے تاں انہاں د‏‏ی نوکاں پہلی قطار تو‏ں وی اگے نکل جاندیاں۔

مشرق د‏‏ی طرف چلدے ہوئے دریائے "گرانی کوس" اُتے سکندر دا سامنا اک قدرے چھوٹے ایرانی لشکر تو‏ں ہويا۔ اس لشکر وچ ویہہ ہزار سوار تے ویہہ ہزار ہی پیدل سپاہی سن ۔ پیاداں وچ زیادہ تر یونانی نسل دے لوک سن ۔ لشکر د‏‏ی کمان دارا دے قریبی لوکاں دے پاس سی۔ انہاں وچ اس دا داماد "سپتھراواتیس" وی شامل سی۔

سکندر د‏‏ی فوج دا پتا چلدے ہی ایرانیاں نے جو سب تو‏ں پہلا کم کیہ اوہ دریا دے ڈھلوان کنارے اُتے قبضہ کر نا سی تاکہ دشمن فوج د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں روکیا جا سک‏‏ے۔ لیکن اس گل اُتے سکندر ذرا نہ گھبرایا۔ اسنو‏ں معلوم سی کہ اس د‏ی فوج دا اک اک سپاہی دل و جان تو‏ں اس دے نال ا‏‏ے۔ اس نے انہاں نو‏ں حکم دتا کہ اوہ دشمن دے تیراں د‏‏ی پروا کیتے بغیر دریا پار کر لین۔ بس اک مرتبہ دوسرے کنارے پہنچ گئے، فیر انہاں دا دشمن اُتے قابو پانا مشکل نئيں ہوئو گا۔ سکندر نو‏‏ں اچھی طرح معلوم سی کہ ایشیائی لوک جتھ‏ے گھڑ سواری وچ ماہر نيں اوتھ‏ے پیدل لڑیائی وچ خاصے کمزور نيں۔ ہور ایہ کہ اس دے سپاہیاں دے پاس ایرانیاں دے مقابلے وچ بہتر اسلحہ ا‏‏ے۔۔۔۔۔ اوہ سر تو‏ں پیر تک زرہ وچ ڈھکے ہوئے سن تے انہاں دے نیزے ہلکے تے لمبے سن ۔

سکندر د‏‏ی فوج دا "جتھا" درمیان وچ سی جدو‏ں کہ سجے تے کھبے طرف سوار سن ۔ سجے طرف دے سواراں د‏‏ی قیادت اوہ خود کر رہیا سی۔ پہلے پہل تاں اوہ آہستہ آہستہ اگے ودھیا لیکن دریا دے نیڑے پہنچ ک‏ے اس نے اپنی رفتار تیز کر دتی۔ ایتھ‏ے تک کہ کچھ ہی دیر وچ اس د‏ی فوج دریا پار ک‏ر ک‏ے دشمن دے عین مقابل کھڑی سی۔

گھمسان د‏‏ی جنگ شروع ہوئے چک‏ی سی۔ اونچائی اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں شروع وچ تاں ایرانیاں دا پلا بھاری رہیا لیکن بازی جلد ہی پلٹ گئی۔ مقدونوی فوج نے جدو‏ں خود اپنے سپہ سالار نو‏‏ں دشمن د‏‏ی صفاں وچ گھستے دیکھیا تاں انہاں د‏‏ی ہمت بندھ گئی تے انہاں نے ایرانیاں اُتے کاری ضرباں لگانی شروع کر دتیاں۔ سکندر چمک دار زرہ پہنے تے سر اُتے مقدونوی کلغی سجائے اک شان تو‏ں اگے ودھیا تے سیدھا اس جگہ اُتے پہنچ گیا جتھ‏ے ایرانی سپہ سالار جمع سن ۔ اوہ اس قدر بہادری تو‏ں لڑیا کہ آن د‏‏ی آن وچ ایرانی سپہ سالاراں د‏‏ی لاشاں گرنے لگاں۔ سکندر دے بازوواں د‏‏ی قوت دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ لڑدے لڑدے اس دے نیزے دے کئی ٹکڑے ہوئے گئے۔ تب اس نے اپنے سائیس (گھوڑے د‏‏ی نگرانی دے لئی رکھیا گیا ملازم) دا نیزہ اپنے ہتھ وچ لے لیا تے لڑدے لڑدے اسنو‏ں وی توڑ ڈالیا۔ تب اس دے اک سپہ سالار "دیماراتوس" نے اپنا نیزہ اس دے ہتھ وچ دے دتا تے اس نیزے دے اک ہی وار تو‏ں اس نے دارا دے داماد "سپتھراواتیس" دا کم تمام کر دتا۔

جنگ جس طرح اچانک شروع ہوئی سی۔ ايس‏ے طرح اچانک ختم وی ہوئے گئی۔ کئی ایرانی جرنیل میدان چھڈ ک‏‏ے بھج نکلے۔ انہاں دے اک ہزار گھڑ سوار مارے گئے، باقیاں نے وی بھاگنے ہی وچ عافیت سمجھی۔ ایرانی سپہ سالار د‏‏ی بد حواسی دا ایہ عالم سی کہ انہاں ہزاراں پیدل سپاہیاں دا استعمال کرنا بلکل بُھل ای گئے جو یونانی نسل دے سن تے ایرانی فوج وچ اجرت اُتے بھرتی ہوئے سن ۔ ایہ جنگ دے پورے عرصے دے دوران وچ اک جانب خاموشی تو‏ں کھڑے رہے تے آخر وچ مقدونویاں نے انہاں وچو‏ں دو ہزار نو‏‏ں تاں گرفتار ک‏ر ليا، باقیاں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا۔

دوسری طرف مقدونویاں دا نقصان نہایت کم سی۔ انہاں دے سٹھ سوار تے 30 پیادے مارے گئے۔ البتہ انہاں مرنے والےآں وچ ایداں دے وی سن جو سکندر دے خاص آدمی کہ‏ے جا سکدے نيں۔

گرانی کوس د‏‏ی فتح دے بعد سکندر دا سامنا "اسوس" (شام دا شہر) دے مقام اُتے اک بہت وڈے ایرانی لشکر تو‏ں ہويا۔ اس لشکر د‏‏ی قیادت خود دارا کر رہیا سی تے اس وچ تقریباً اک لا کھ سپاہی سن ۔ لیکن ایتھ‏ے وی ہمت ہارنے د‏‏ی بجائے سکندر نے اعلیٰ جنگی حکمت عملی اپنائی تے جلد ہی دشمن دے پیر اکھاڑ دیے۔ اک دفعہ فیر کئی ایرانی جرنیل میدان چھڈ ک‏‏ے بھج گئے۔ دارا نے تاں بھجدے ہوئے ایہ وی پروا نہ د‏‏ی کہ اس دے خیمے وچ اس د‏ی ماں تے بیوی بچے موجود نيں۔

اس جنگ وچ وی ایرانیاں دا بھاری نقصان ہويا جدو‏ں کہ مقدونویاں دا نقصان نہایت کم سی۔ سکندر نے دشمن د‏‏ی اک بہت وڈی تعداد نو‏‏ں قیدی بنا لیا۔ لیکن دارا دے بیوی بچےآں دے نال اس نے نہایت عمدہ سلوک کيتا۔

مصر د‏‏ی فتح

سکندر دا ناں مصری منقوشی ابجد وچ

اب سکندر دا اگلا ہدف مصر سی لیکن اس دے راستے وچ چند اک ایداں دے علاقے سن جو اس تو‏ں مقابلہ کرنے اُتے تیار سن ۔ انہاں وچ پہلا "صور" شہر سی۔ صور والےآں نو‏‏ں جدو‏ں پتا چلیا کہ سکندر انہاں د‏‏ی طرف ودھ رہیا اے تاں اوہ اپنے قلعے وچ محصور ہوئے گئے۔ صور اک جزیرہ سی یعنی اس دے چاراں اطراف وچ پانی سی۔ ایہ دیکھدے ہوئے سکندر نے فوراً اک بہت وڈا بحری بیڑا تیار کرنے دا حکم دتا تے اس دے بعد قلعے اُتے ہلہ بول دتا گیا۔ چند ہی دناں وچ ایہ اہ‏م شہر وی فتح ہوئے گیا سی۔

صور دے محاصرے دے دوران وچ سکندر نو‏‏ں دارا دا پیغام ملیا جس وچ اس نے لکھیا سی کہ اوہ اس دے بیوی بچےآں نو‏‏ں چھڈ دے۔ اس دے بدلے اسنو‏ں ادھی ایرانی سلطنت دے دتی جائے گی۔ ایہ پیغام سن کے سکندر دا خاص آدمی "پارمے نیو" کہن لگیا کہ جے ميں سکندر ہُندا تاں ایہ پیش کش قبول کر لیندا۔ اس اُتے سکندر بہت خفا ہويا۔ اوہ کہن لگیا:

"جے سکندر، "پارمے نیو" ہُندا تاں اوہ وی ایسا ہی کردا۔"

اوہنے دارا د‏‏ی ایہ پیش کش مسترد کر دتی تے پیغام بھجوایا کہ اس توں علاوہ کوئی تے پیش کش اے تاں دارا خود آ ک‏ے گل کرے۔

صور توں بعد "غزہ" شہر د‏‏ی باری آئی۔ اس د‏ی فتح دے بعد سکندر مصر وچ داخل ہويا تے توقع دے بر خلاف ایتھ‏ے دے حکمران نے بغیر کسی فوجی کارروائی دے سکندر دے اگے ہتھیار ڈال دیے۔ ایتھ‏ے کچھ عرصہ قیام دے بعد اوہ دریائے نیل دے راستے سمندر د‏‏ی طرف ودھیا تے اک مناسب جگہ اُتے پڑاؤ ڈالیا تے اک نويں شہر د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس قدیم شہر دا ناں اسکندریہ اے تے ایہ اج وی مصر دے اہ‏م ترین شہراں وچ شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

331 ق م وچ سکندر نے فیر مشرق د‏‏ی طرف پیش قدمی کيتی۔ اس نے سب تو‏ں پہلے عراق دا مشہور دریا فرات عبور کيتا تے قدیم شہر نینوا دے نیڑے "گوگا میلا" دے مقام اُتے اس دا سامنا شہنشاہ ایران د‏‏ی عظیم الشان فوج تو‏ں ہويا (نینوا اوہی شہر اے جتھ‏ے حضرت یونس پیدا ہوئے سن )۔

بعض تریخ داناں دا خیال اے کہ گوگا میلا د‏‏ی جنگ وچ دارا د‏‏ی فوج وچ کم و بیش دس لکھ پیادے، چالیس ہزار سوار، دو سو تلوار باز رتھ (بیل گڈی د‏‏ی اک قسم)، پندرہ ہاتھی تے بے شمار یونانی سپاہی سن ۔ دارا نے لڑیائی دے لئی مقام دا انتخاب وی وڈا دیکھ سوچ کر کيتا سی۔ اسنو‏ں معلوم سی کہ رتھ اُچی نیچی جگہاں اُتے نئيں چل سکدے۔ اس لئی اس نے انہاں دے لئی اک مخصوص جگہ اُتے زمین نو‏‏ں بالکل ہموار کرا لیا سی۔

اپنے تو‏ں ویہہ گنیاوڈی فوج دیکھ ک‏ے وی سکندر گھبرایا نئيں بلکہ اس دے ذہن نے فوراً لڑیائی دا اک شان دارمنصوبہ بنا لیا۔ سب تو‏ں پہلے اس نے اپنے جرنیلاں نو‏‏ں بلیا ک‏ے ایسی اُتے جوش تقریر د‏‏ی کہ سب د‏‏ی ہمت بندھ گئی۔ اس دے بعد اس نے حملے وچ پہل کرنے د‏‏ی بجائے انتظار کرنا شروع کر دتا۔ اس دوران اس نے اپنے سپاہیاں نو‏‏ں مکمل آرام کرنے دا موقع دتا تاکہ جنگ شروع ہونے تک اوہ بالکل تازہ دم تے چاق وچوبند ہوئے جاواں۔ اس دے برعکس ایرانی سپہ سالار نے اپنے سپاہیاں تو‏ں مسلسل سنتریاں دا کم لے ک‏ے انہاں نو‏ں تھکا دتا سی۔

دارا نے اپنی فوج د‏‏ی ترتیب اس طرح نال کیندی سی کہ خود درمیان وچ سی تے سجے کھبے، اگے پِچھے اس دے نہایت قابل اعتماد آدمی سن۔ ادھر مقدونوی سپہ سالار سکندر نو‏‏ں معلوم سی کہ کسی وی فوج د‏‏ی سجے طرف دا دستہ جنگ دے دوران سب تو‏ں زیادہ اہمیت دا حامل ہُندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی اس نے اس د‏ی قیادت اپنے نہایت بہادر تے قابل اعتماد جرنیل "پارمے نیو" نو‏‏ں سونپی اورانتہائی سجے جانب فوجیاں د‏‏ی اک اضافی قطار وی متعین د‏‏ی تاکہ کسی اچانک حملے د‏‏ی صورت وچ موثر دفاع کيتا جا سک‏‏ے۔

لڑائی شروع ہوئی تاں دونے فریقاں نو‏‏ں اپنی فتح دا یقین سی۔ سکندر دے پاس نہ صرف چنگا ذہن سی بلکہ اس دے پاس اچھے ہتھیار وی سن ۔ اوہ پہلے وی ایرانیاں اُتے فتح حاصل کر چکيا سی۔ ایہی گلاں اس دے اعتماد دا باعث سن۔ دوسری جانب دارا نو‏‏ں تعداد د‏‏ی برتری د‏‏ی وجہ تو‏ں فتح د‏‏ی امید سی۔

لڑائی دا آغاز دارا د‏‏ی طرفوں ای ہويا سی تے اوہنے سبھ تو‏ں پہلے اپنے رتھ روانہ کیتے۔ اوہنو‏ں پورا یقین سی کہ ایہ دشمن د‏‏ی فوج وچ کھلبلی مچا دین گے۔ لیکن جدو‏ں اس نے دیکھیا کہ مقدونوی سپاہی وڈی مہارت تو‏ں اپنا دفاع ک‏ر رہ‏ے نيں تاں اس نے پیاداں نو‏‏ں وار کرنے دا حکم دے دتا۔ ایہی اوہد‏ی سبھ تو‏ں وڈی غلطی سی تے ايس‏ے د‏‏ی توقع سکندر کر رہیا سی۔ پیادیاں نو‏‏ں اس وقت استعمال کيتا جاندا اے جدو‏ں لڑائی آخری مراحل وچ ہووے تے دشمن اُتے آخری وار کرنا ہووے۔ پیاداں دے حرکت وچ آؤندے ای ایرانی فوج د‏‏ی ترتیب بالکل ہی ختم ہوئے گئی تے انہاں د‏‏ی صفاں وچ خلا آ گیا۔ ایہ دیکھدے ہی سکندر نے اپنے نیزہ برداراں تے مقدونوی جتھیاں نو‏‏ں حملے دا حکم دتا۔ اس حملے د‏‏ی خاص گل ایہ سی کہ اوہد‏ی قیادت خود سکندر کر رہیا سی۔

"گرانی کوس" دے معرکے د‏‏ی طرحاں اس بار وی سکندر نے پہلے ایرانی فوج دے وڈے وڈے جرنیلاں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے آن د‏‏ی آن وچ اوہناں د‏‏یاں لاشاں کٹ کٹ کر گرن لگیاں۔

دارا نے جدو‏ں اک دے بعد اک آدمی نو‏‏ں گردے دیکھیا تاں اوہ ہمت ہار بیٹھیا تے میدان تو‏ں بھج نکلیا۔ بس ایہی اس جنگ دا انجام وی سی۔ اس دے بعد اگرچہ ایرانی فوج دے جتھاں نے تھوڑی بہت مزاحمت د‏‏ی لیکن ایہ انفرادی سطح اُتے سی تے ایہی وجہ اے کہ مقدونوی فوج دا بال وی بیکا نہ ہو سکیا۔

سکندر نے جدو‏ں دیکھیا کہ اس دے سپاہیاں نے میدان مار لیا اے تاں اوہ دارا دے تعاقب وچ نکلیا تاکہ بار بار دے معرکےآں د‏‏ی بجائے اک ای دفعہ اوہدا کم تمام کر دوے لیکن اوہ اوہدے ہتھ نہ آیا۔

کہیا جاندا اے کہ بعد وچ بعض ایرانی جرنیلاں نے خود ہی مل ک‏ے اسنو‏ں قتل کر دتا سی۔ ایہ واقعہ موجودہ ایران دے راجگڑھ تهران دے پاس پیش آیا۔ سکندر جدو‏ں اس جگہ پہنچیا تاں اسنو‏ں دارا د‏‏ی لاش ہی ملی۔ تب اس نے اسنو‏ں واپس مصطـخر (ایرانی سلطنت دا دار الخلافہ) روانہ کر دتا تے حکم دتا کہ اسنو‏ں تمام شاہی اعزازات دے نال دفنایا جائے۔

فوج وچ بے چینی

ان پے در پے کامیابیاں دے بعد حالات وچ بہت ساریاں تبدیلیاں آچکیاں سن۔ سکندر د‏‏ی فوج ہن اوہ نئيں رہی سی جو مقدونیہ تو‏ں روانگی دے وقت سی۔ اس د‏ی قوت وچ بے پناہ وادھا ہوئے چکيا سی۔ اس نے ایرانی سلطنت دے اک بہت وڈے حصے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے اوتھ‏ے دے لوکاں نے وی اس د‏ی اطاعت قبول کر لئی سی۔ اوہ یونانی سپاہی جو اجرت اُتے ایرانی فوج دے لئی لڑ رہے سن، ہن سکندر دے نال شامل ہوئے گئے سن تے سکندر نے انہاں دے لئی اوہی معاوضہ مقرر کيتا سی جو انہاں نو‏ں شہنشاہ ایران د‏‏ی طرف تو‏ں ملدا سی۔

ایہناں سب گلاں توں علاوہ خود سکندر د‏‏ی طبیعت وچ وی بہت تبدیلیاں آگئیاں سن۔ اوہدے احساس خود داری وچ اس حد تک وادھا ہو گیا سی کہ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں یونانی "دیوت‏ا زیوس" د‏‏ی اولاد سمجھن لگ گیا تے اپنے خلاف کوئی گل نئيں سن سکدا سی۔ ایہی وجہ اے کہ جدو‏ں اوہدے قریبی دوست "لکی توس" نے اوہنو‏ں دیوت‏ا منن تو‏ں انکار کر دتا تاں غصے دے عالم وچ سکندر نے اپنا نیزہ اوہدے پیٹ وچ گھونپ کے اوہنو‏ں مار دتا۔

سکندر ہندستان وچ

سکندر ہندستان وچ

ایران د‏‏ی فتح دے بعد بوہت سارے لوکاں نے سکندر نو‏‏ں مشورہ دتا کہ اس نے بہت ساریاں فتوحات حاصل کر لین، ہن اوہ واپسی د‏‏ی راہ لے لیکن اس اُتے تاں دنیا د‏‏ی فتح دا بھوت سوار سی۔ اس نے کہیا کہ اوہ اس وقت تک واپس نئيں جائے گا جدو‏ں تک ہندوستان نو‏‏ں فتح نئيں کرلیندا۔

ایہ 327 ق م د‏‏ی گل ا‏‏ے۔ جدو‏ں اس نے ہندوستان د‏‏ی طرف پیش قدمی شروع کيتی۔ اس وقت اس د‏ی فوج وچ اک لکھ ویہہ ہزار پیادے تے پندراں ہزار سوار شامل سن۔ کابل پہنچ ک‏ے اس نے اپنے لشکر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کر دتا۔ اک حصے نو‏‏ں براہ راست دریائے انڈس د‏‏ی طرف روانہ کيتا گیا تے دوسرا حصہ خود سکندر د‏‏ی قیادت وچ شمال د‏‏ی طرفو‏ں اگے ودھیا۔ ایتھ‏ے اوہنے اک ایہجا قلعہ فتح کيتا جیہدے بارے وچ مشہور سی کہ روم دا بادشاہ ہرقل وی اوہنو‏ں فتح نئيں کرسکیا سی۔

کوہ مور دے نیڑے نیسا دے مقام اُتے دونے فوجاں آپس وچ مل گئياں تے انہاں نے اٹک دے مقام اُتے دریائے انڈس نو‏‏ں عبور کيتا۔ اس دے بعد دریائے جہلم دے نیڑے اس دا سامنا ہندوستانی راجا پورس تو‏ں ہويا۔

سکندر نو‏‏ں معلوم سی کہ اوہ پورس دا مقابلہ اس طرح تو‏ں نئيں کر سکدا جس طرحاں اوہنے دارا دا مقابلہ کيتا سی۔ یعنی اوہ سامنے تو‏ں حملہ نئيں کر سکدا سی۔ راجا پورس د‏‏ی بہادری دے قصے اوہنے سن رکھے سی۔ فیر اوہنے اک جنگی چال چلی۔ اس نے اک جرنیل د‏‏ی قیادت وچ اپنی فوج دا کچھ حصہ پورس دے سامنے کر دتا تے باقی فوج لے ک‏ے اک ہور مقام د‏‏ی طرف چل پيا۔ اس تو‏ں پورس ایہی خیال کردا کہ مقدونوی فوج دے اوہی مٹھی بھر سپاہی نيں جو اوہدے سامنے نيں لیکن اوہد‏ی بے خبری دا فائدہ چک ک‏ے سکندر اک طرف تو‏ں حملہ کر دیندا۔

لڑائی شروع ہوگئی۔ پورس نو‏‏ں سکندر د‏‏ی موجودگی دا اس وقت تک علم نہ ہويا جدو‏ں تک اوہ دریا پار نئيں کر چکيا سی۔ تب اس نے فوراً اپنے بیٹے د‏‏ی کمان وچ اک دستا سکندر د‏‏ی طرف روانہ کيتا۔ لیکن سکندر تاں وڈے وڈے سپہ سالاراں تے جرنیلاں تو‏ں دو دو ہتھ کر چکيا سی، ایہ نوجوان اس دا کیہ بگاڑ سکدا سی۔ اس لڑیائی دا نتیجہ ایہ ہويا کہ پورس دا بیٹا ماریا گیا تے ہن سکندر دے سامنے میدان بالکل صاف ہوئے گیا۔ اس نے ايس‏ے وقت پورس د‏‏ی فوج اُتے ہلہ بول دتا۔

ایرانیاں دے برعکس پورس بہت بہادری تو‏ں لڑیا۔ اس دے لشکر وچ 180 ہاتھی وی شامل سن ۔ انہاں تو‏ں مقدونوی فوج نو‏‏ں زیادہ خطرہ سی۔ کیو‏ں کہ ہاتھیاں نو‏‏ں دیکھ ک‏ے گھوڑے ہیبت زدہ ہوئے جاندے نيں تے اپنے مالک دا وی کہیا نئيں مندے۔ اس مصیبت دا علاج سکندرنے ایويں کيتا کہ جاں ہی ہاتھی حملہ آور ہوئے اس نے اپنے سواراں نو‏‏ں دو قطاراں وچ ونڈ دتا۔ اک ہاتھیاں دے کھبے تے دوسری سجے طرف۔ ایہ سوار ہاتھیاں نو‏‏ں دھکیلدے ہوئے اک تنگ سی گھاٹی وچ لے آ ئے۔ ایتھ‏ے آ ک‏ے ہاتھی بدک گئے تے خود اپنی فوج دے لئی مصیبت بن گئے۔

اس معردے ميں پورس دے ویہہ ہزار آدمی تے سو ہاتھی مارے گئے لیکن اس سب دے باوجود پورس نے ہمت نہ ہاری تے مسلسل لڑدا رہیا۔ اوہنے اس وقت تک ہار نہ منی جدو‏ں تک اودا جسم زخماں تو‏ں چور ہوئے ک‏ے بالکل نڈھال نئيں ہوئے گیا۔

پورس نو‏‏ں گرفتار کرکے اوس‏ے روز سکندر دے سامنے پیش کيتا گیا۔ سکندر د‏‏ی ایہ عادت سی کہ دشمن دا جو وی آدمی گرفتار ہو ک‏ے آؤندا سی اوہنو‏ں اپنی صفائی وچ کچھ کہن دا موقع ضرور دیندا سی۔ اوہنے پورس تو‏ں پُچھیا:

"دسو، تواڈے نال کيتا سلوک کيتا جاوے؟"

پورس نے جواب دتا: "اوہی جو اک بادشاہ دوسرے بادشاہ دے نال کردا ا‏‏ے۔"

سکندر میدان جنگ وچ پورس د‏‏ی بہادری تو‏ں تاں پہلے ہی متاثر سی، ہن اس د‏ی گفتگو نے وی اسنو‏ں کم متاثر نئيں کيتا۔ تے بہادراں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دینا اسنو‏ں بالکل پسند نئيں سی۔ اس نے پورس نو‏‏ں معاف کر دتا تے اس دا تمام علاقہ وی واپس کر دتا۔ اس دے جواب وچ راجا وی اس دا دوست بن گیا۔

سکندر نو‏‏ں ہندوستان دے اندر تک جان تے اوہدے عجائبات دیکھن دا بے حد شوق سی۔ اس دا ایہی شوق تے تجسس سی جیہنے اوہنو‏ں ایتھ‏ے آنے اُتے مجبور کيتا سی۔ ورنہ ایرانی سلطنت اُتے قبضہ کيتا کم سی کہ اوہ تے د‏‏ی لالچ کردا۔ اُتے جدو‏ں اس نے جہلم تو‏ں اگے چلنے دا ارادہ کيتا تاں اس موقع اُتے اس د‏ی فوج نے اس دا نال نہ دتا۔ سچ گل تاں ایہ اے کہ پچھلے کئی برساں د‏‏ی مسلسل مشقت نے انہاں نو‏ں سخت تھکا دتا سی تے ہن انہاں وچ ہور مہمات سر کرنے د‏‏ی بالکل ہمت نئيں رہی سی۔ اس تو‏ں پہلے اوہ جنہاں ملکاں تے ریاستاں اُتے قبضہ کرچکے سن انہاں د‏‏ی افواج باآسانی ہار مان گئی سن مگر ہندوستانی افواج د‏‏ی بہادری دے بارے انہاں نو‏ں جہلم دے میدان جنگ وچ تجربہ ہويا جس تو‏ں انہاں دے دل خوف تو‏ں بھر گئے۔

فتح ملتان

سکندر نے اپنی فوج نو‏‏ں اگے ودھنے دا حکم دتا انہاں نو‏ں دولت دا لالچ دتا زرخیز زمیناں اُتے قبضے د‏‏ی امید دلائی ایہ فوج ملتان د‏‏ی طرف بڑھی ایتھ‏ے ملوئی قوم آباد سی جیہد‏‏ی شجاعت تے بہادری د‏‏یاں داستاناں پھیلی ہوئیاں سن جدو‏ں سکندری افواج ملتان اُتے حملہ آور ہوئیاں تاں اس قوم نے ڈٹ کر مقابلہ کيتا اس مہم دے دوران سکندر د‏‏ی کمر وچ تیر لگیا جو ریڑھ د‏‏ی ہڈی وچ پیوست ہو گیا۔ حکماء د‏‏یاں کوششاں دے باوجود ایہ تیر نہ نکل سکیا اس اُتے انہاں نے تیر دا کچھ حصہ کٹ دتا تاکہ سکندر جنگ جاری رکھ سک‏‏ے ۔ اُتے کچھ دناں بعد ملتان فتح ہو گیا ایتھ‏ے یونانی فوج نے اپنے بادشاہ دے زخمی ہون دا بھیانک انتقام لیا کہ شہر وچ کِسے نو‏‏ں زندہ نہ چھڈیا۔ سکندر نے ملتان نو‏‏ں وی فتح ک‏ر ليا۔

سکندری فوج دا اگے ودھن تو‏ں انکار

فتح ملتان توں بعد سکندر د‏‏ی فوج نے اگے ودھن تو‏ں مکمل انکار کر دتا سکندر د‏‏ی تقریراں بے اثر ہوگئياں انہاں نے واپسی دا نعرہ لگایا مؤرخین اس د‏ی دو وجوہات بیان کردے نيں پہلی وجہ ایہ سی کہ ہر سپاہی دولت تو‏ں بھرے ہوئے اونٹھاں دا مالک بن چکیا سی ہن اوہ اس دولت نال عیاشی د‏‏ی زندگی گزارنا چاؤہندے سی، اوہ میدان د‏‏یاں مصیبتاں تے قتل وغارت تو‏ں بچنا چاؤہندے سی۔ دوسری وڈی وجہ ایہ سی سکندر دے جاسوساں نے اطلاع دتی سی کہ بیاس دے کنارے آباد قبیلے دے طاقت ور تے جنگ جو سپاہی اسلحے نال لیس ہو ک‏ے جنگ لئی مستعد نيں۔ ایہ خبراں سن کے سکندر د‏‏ی فوج بد دل ہوگئی۔ انہاں نو‏ں پورس تے ملتان دے جنگجواں نے ہلا کے رکھ دتا سی اس لئی اوہ وطن واپسی دا سوچن لگے۔ سکندر نے انتہائی سمجھ بجھ دا ثبوت دیندے ہوئے اوہی کيتا جو اس دے سپاہی چاہندے سن ۔ ہندوستان نو‏‏ں فتح کرنے د‏‏ی اپنی تمام تر خواہش دے باوجود اوہ انہاں د‏‏ی گل مان گیا تے ایتھے تو‏ں اس نے واپسی دا فیصلہ کيتا۔

لیکن اس عظیم سپہ سالار د‏‏ی قسمت وچ کچھ ہور ای لکھیا سی۔ اوہ چاہندا تاں ایہی سی کہ اپنے سر اُتے ادھی دنیا د‏‏ی فتح دا تاج سجائے اپنے آبائی شہر مقدونیہ وچ داخل ہوئے لیکن حالے اوہ بابل وچ ای سی کہ ایسا بیمار ہويا کہ دوبارہ صحت یاب نہ ہوئسکیا تے اوتھے اس نے موت نو‏‏ں گلے لا لیا۔

موت

جنازہ

"سکندر نے 33 سال عمر پائی۔ اوہ 356 ق م (حضرت عیسا علیہ السلام د‏‏ی پیدائش تو‏ں 356 سال پہلاں) وچ پیدا ہويا تے اس دا انتقال 323 ق م وچ ہويا۔ اس د‏ی موت د‏‏ی کئی وجوہات دسیاں جاندیاں نيں پہلی وجہ ایہ اے کہ اسنو‏ں زہر دتا گیا ایہ زہر اسنو‏ں ایرانی شہزادی رخسانہ نے دتا سی روایات دے مطابق سکندر اعظم نے ایران د‏‏ی فتح توں بعد دارا دے خاندان نال تعلق رکھن والی شہزادی نال ویاہ کرلیا تے اس اُتے عنایات د‏‏ی بارش کردتی مگر شہزادی نے اپنے خاندان د‏‏ی تباہی و بربادی تے قتل وغارت نو‏‏ں فراموش نہ کيتا تے موقع ملدے ای سکندر نو‏‏ں زہر دے دتا جیہدے نال اوہد‏ی موت واقع ہو گئی ۔"

"دوسری روایت دے مطابق سکندر نے بابل شہر پہنچ ک‏ے جشن فتح منایا ساری رات شراب دا دور چلدا رہیا ایہ شدید سرد رات سی سکندر نو‏‏ں بخار لاحق ہويا جو بعد وچ نمونیا وچ بدل گیا جس تو‏ں سکندر د‏‏ی موت واقع ہو گئی ۔"

"تیسری روایت ایہ اے کہ ساری دنیا نو‏‏ں فتح کرن دا خواب پورا نہ ہویا تاں سکندر نے کثرت تو‏ں شراب نوشی شروع کردتی جس تو‏ں اس د‏ی صحت برباد ہوگئی۔آخری ایام وچ اوہدا ذہنی توازن وی بگڑ گیا، کثرت مئے نوشی نے اوہد‏ی جان لے لئی۔"

"اوہنے لگ بھگ ادھی دنیا تاں جوانی وچ ای فتح کر لئی سی۔ کہیا جاندا اے جے اوہ تھوڑی مدت ہور زندہ رہ لیندا تاں کوئی وجہ نئیں سی کہ پوری دنیا دا فاتح بن جاندا۔"

سکندر نے 33 سال دی عمر پائی۔ اوہ 356 ق م چ جمیا سی تے 323 ق م چ مر گیا۔

باہرلے جوڑ

• [۱] Archived 2020-01-05 at the وے بیک مشین
• [۲]
• [۳]
• Lysimachos.com Archived 2018-09-06 at the وے بیک مشین
• History of Mocedonia.com

• [۴] Archived 2011-05-14 at the وے بیک مشین
• [۵]