پروفیسر کِشن سِنگھ

پروفیسر کِشن سِنگھ
جم	کِشن سِنگھ 10 اگست 1911(1911-08-10) پنڈ بروالا، (ضلح ترن تارن)
موت	۲۷ نومبر ۱,۹۹۳(1993-11-27) (عمر 82 سال)
کم کِتہ	ساہت آلوچک، نقاد،ٹیچر
قومیت	بھارتی/بھارت

|education= بی. ایسسی.، ایمّ. ئے. پرو. کشن سنگھ (10 اگست 1911 – 27 نومبر 1993) مارکسواد توں پربھاوت پنجابی آلوچک اتے اگھا ودوان سی۔

جیون

کشن سنگھ دا جنم 10 اگست 1911 نوں برتانوی پنجاب دے زلا لاہوور دی پٹی سبتہسیلب سب دے پنڈ بروالا (ہن زلا ترن تارن) وکھے پتا دماں سنگھ اتے ماتا بیبی بھانی دے پروار وچّ ہویا سی۔ اسنے خالسا کالج، امرتسر تووں بی. ایسسی. تے پھر 1933 وچّ انگریزی وچّ آپنی ایم.ئے. کیتی اتے پرنسیپل نرنجن سنگھ دے لاہوور وچّ چلائے سکھّ نیشنل کالج وچّ انگریزی دے لیکچرار وجوں کمّ کرن لگیا۔ دیش دی ونڈ پچھووں پہلاں کینپ کالج تے پھر اگلے 43 سال انگریزی بھاشا اتے ساہت وچّ دلی دے دیال سنگھ ایوننگ کالج وکھے انگریزی ادھیاپک وجوں کمّ کیتا۔ اسنے 1950 وچّ لکھنا شرو کیتا سی۔ وچّ کشن سنگھ نوں پنجابی ساہت اکاڈمی، لدھیانا ولوں کرتار سنگھ دھالیوال پرسکار پراپت ہویا۔

رچناواں

• ساہت دے سومے (1967)
• گربانی وچّ بدی دا سنکلپ (1973)
• ساہت دی سمجھ (1974)
• سکھّ انکلاب دا موڈھی : گرو نانک (1974)
• گربانی دا سچّ (1976)
• ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ(1978)

سکھّ لہر](1978)

• گردیال سنگھ دی ناول چیتنا (1986)
• آئے انکلاب کراہے کیوں؟ (1986)
• کلچرل انکلاب (1987)
• سچُ پرانا نا تھیئ

اہناں پستکاں وچوں ساہت دے سومے، سکھّ انکلاب دا موڈھی گرو نانک، ساہت دی سمجھ، گربانی دا سچّ، گردیال سنگھ دی ناول چیتنا اتے سچّ پرانا نا تھیئ ساہت آلوچنا نال سمبندھت ہن۔

ساہت آلوچنا ’چ تھاں

اتہاس پکھّ توں جیکر نزر ماری جاوے تاں بہت سارے مارکسوادی آلوچک دکھائی دینگے پرنتو انھاں وچوں ہی اکّ اتم اتے وواد وچّ پھسیا ہویا آلوچک ہے جس نوں پرو کشن سنگھ دے نام نال جانیا جاندا ہے اس نوں پرں سیکھوں دبارا چلائی آلوچنا پرنالی دا اگلا دور کہا جاندا ہے ڈا ہربھجن سنگھ بھاٹیا دے انوسار سنت سنگھ سیکھوں نے پنجابی چنتن اتے آلوچنا دے کھیتر وچّ مارکسوادی وچاردھارا دی مدد نال ساہتّ چنتن اتے ادھئین دی پرت پائی.

کشن سنگھ دا ناں پنجابی ساہت آلوچنا دے کھیتر وچّ پہلے پرمانک آلوچکاں وچّ شمار ہے جسنے مارکسواد نوں آپنی آلوچنا دا سدھانتک آدھار بنایا۔ اہ اس دور دا آلوچک ہے جس وچّ پنجابی ساہت آلوچنا نری تاریف تے ویاکھیا وچوں نکل کے پکے پیریں ہو رہی سی۔ پنجابی ساہت آلوچنا نے پکے پیریں ہونا سنت سنگھ سیکھوں توں آرمبھ کیتا۔ کشن سنگھ نوں اس ماملے وچّ سنت سنگھ سیکھوں توں اگلا آلوچک منیا جاندا ہے۔ پرو. کشن سنگھ مارکسوادی ساہت آلوچنا نوں نرنترتا وی پردان کردا ہے، سیکھوں نال تکھا سنواد وی چھیڑدا ہے اتے آپنی آلوچنا دے نویکلے نکش وی ستھاپت کردا ہے

ادبی آلوچنا

کشن سنگھ دی ساہت آلوچنا تے سدھانتکاری وچّ پہلا ملوان نکتا منکھّ دی جدو-جہد وچوں نکلدا ہے۔ کشن سنگھ انوسار منکھّ دی لگاتار دو تراں دی دولی جدو-جہد چلدی رہندی ہے۔ منکھّ دی پہلی جدو-جہد کدرت نال ہے اتے دوجی جدو-جہد سماج نال۔ پہلی جدو-جہد وچوں وگیان دا جنم ہندا ہے۔ دوجی جدو-جہد وچوں منکھی کدراں-کیمتاں جنم لیندیاں ہن۔ دوواں دے سچّ وکھو-وکھرے ہن۔ پہلا وگیان دا سچّ ہے تے دوجا جزبے دا سچّ۔ ساہت دا سمبندھ جزبے دے سچّ نال ہے، اس نوں اہ منکھی چتر کہندا ہے۔ اہ وگیان اتے منکھی کدراں-کیمتاں دے دونداتمک سمبندھ نوں وی سویکاردا ہے۔

ودواناں دیاں وچاردھارناواں

کشن سنگھ دوارا پرگٹ کیتے وچار اتے آلوچنا زیادا وواداں وچّ رہی ہے ڈا بھاٹیا نے گرچرن سنگھ سہنسرا، ڈا پریم پرکاش سنگھ، پرو کرپال سنگھ کسیل، ہربھجن سنگھ ہندل، ڈا اتر سنگھ، ڈا سیتل سنگھ آدِ دوارا پرو کشن سنگھ دوارا کیتی آلوچنا دے ملئنکن نوں تھوڑھے سبداں وچّ پیش کیتا ہے اہناں دا آکھنا ہے کِ گرچرن سنگھ سہنسرا نوں اس دا چنتن مارکسواد دا گندھلا، دھندلا اتے وگڑیا روپ وکھائی دندا ہے پرنتو پرو کرنجیت سنگھ آپنے کھوج پتر پنجابی ساہتّ وچّ اس نوں پرو کشن سنگھ نوں جدوں سنت سنگھ سیکھوں دیاں کئی ستھاپنانوا نوں سہیہ اتے وکست کرن والے دے روپ پیش کردا ہے تد لگدا ہے کِ اہ وچکارلا رستا آپنا رہا ہووے۔

اہی ودوان اہ وی آکھدا ہے کِ پنجابی ساہتّ آلوچنا دے ہور کئی ادھئیتاوا نے سنچالت ادھئین ودھی نوں اگے توریا۔ اکو سمیں اس دی ساہتّ پہنچ نوں ودروہ بھاوی، کٹڑ، کرڑی، تکھی، کھروی، کھلری، کھنڈری ووستھا توں بناں کہا ہے اتے دوجے پاسے اہ دیا دوویں پستکاں ساہتّ دے سومے اتے ساہتّ دی سمجھ نوں ساکار منیا ہے ڈا کرنیل سنگھ تھند اس نوں مدھکالین ساہتّ دا پرشنسک اتے آدھنک ساہتّ دا نندک دسدا ہے اس دے شبداں وچّ اس نوں پرو کشن سنگھ دی برتی مدھکالین پنجابی ساہتّ نوں مارکسوادی درشٹی توں مہان ساہتّ اتے سمکالی نوین اتے آدھنک ساہتّ نوں کجھ وی نہیں سدھّ کرن لگی ہوئی ہے

ستھاپناواں

پرو کشن سنگھ اکّ آلوچک ہی نہیں سگوں ساہتّ دا ادیش مہان ساہتّ، ساہتّ دے سومے، اتے یتھارتھ، ساہتّ اتے پرچار، ساہتّ دا ملانکن، ساہتّ اتے آلوچنا، گربانی، کسا کاوِ، سوفی کاوِ، آدھنک ساہتّ بارے اس دیاں آپنیاں مولک ستھاپناوا ہن پرنتو ہر ستھاپنا نوں اس دے بہت ہی سوچ سمجھ کے ستھاپت کیتا ہے

ٹی. آر. ونود دی کشن سنگھ بارے ٹپنی ہے، “پروفیسر کشن سنگھ دی ویاکھیا ملمولک ہے اتے اسے کرکے ملوان وی۔”<�ref>ونود, ٹی. آر. (2007). پنجابی آلوچنا شاستر, 92.  بھاو کشن سنگھ آلوچنا کردیاں کسے ساہتک کرت دے سماجک ملّ دی وی پرکھ پڑچول کردا ہے۔ اسے ’تے ادھارت ساہت چنتن وچّ کشن سنگھ دیاں تنّ دھارناواں پرمکھّ ہن :

1. ساہت اکّ سماجک پیداوار ہے بھاو ساہت-سنستھا سماج-سنستھا دا اکّ انگ ہے۔
2. ساہت دی پرکرتی ہے منکھّ دی سماج نال جدو-جہد ’چوں اپجے جزبے دے سچّ دا ساہتک چتر کھچنا۔
3. ساہت دا پریوجن ہے منکھّ دی آزادی، ستنترتا تے انسانیئت بھاو لوک ہتاں تے مانووادی کیمتاں دا پکھّ پورنا۔

کشن سنگھ جہڑے ‘منکھی چتر’ دی گلّ کردا ہے، اسدے ارتھاں نوں اہ پنج تتاں نال جوڑدا ہے :

• خیال
• جزبا
• بولی
• شیلی
• ڈزائین۔

اہناں تتاں نوں گہُ نال واچیئے تاں اہ خیال اتے جزبے نوں سمکالی سماجک گیان/سنویدنا نال جوڑدا ہویا وستو پکھّ ولّ اتے بولی، شیلی تے ڈزائین نوں ساہت پرمپرا نال جوڑدا ہویا روپ پکھّ ولّ دھیان کیندرت کردا ہے۔ اس تراں کردیاں اہ وستو اتے روپ دے دویتی سدھانت نوں اجاگر کردا ہے۔

مہان ساہتّ

اہ مہان ساہتّ دے پیدا ہون نوں وی سماج نال جوڑدا ہے اوس دی نزر وچّ جدو سماج دے کیندر مسلے نوں لوکاں ساہتکارا دا سموہ ہلّ کردا ہے اودوں انھاں دا روشن دماغ مہان ساہتّ نوں جنم دندا ہے مہان ساہتّ اتے مہان ساہتکاراں بارے اس دیا دھارناواں اس تراں ہن:

(ء) مہان ساہتّ اوس ویلے پیدا ہندا ہے جدو سماج دے کیندری مسلے دے ہلّ نوں دھاڑ روشن دماغ ساہتکار تنو منو ہو کے پے جان اتے ساری زندگی نوں چتر کے دین۔ سو اکّ پاسے مسلا دوجے پاسے ہلّ کرن دی شکتی والے ساہتکاراں اتے تیسرے اہناں دی پبلک تکّ پہنچ اہ تنے رل کے مہان ساہتّ دے جنمداتا ہن.

وستو تے روپ :

مارکسوادی چنتن وچّ وستو تے روپ کئی ودواناں لئی کیدری نکتا بنے رہے ہن مارکسوادی چنتنا دی درشٹی وچّ وستو اتے روپ دا دونداتمک سبندھ منیا گیا ہے روپ بغیر وستو اتے وستو تو بناں روپ دی ہوند سمبھو نہیں ہے پرو کشن سنگھ نے رچنا وچّ وستو اتے روپ دی مہتتا سبندھی آپنے وچار کھل کے پرگٹائے ہن پرو کشن سنگھ دوارے آکھے شبد وی اس نال پورا میل کھاندے ہن اس دی نزر وچّ جہناں روپ نوں نکھیڑ نکھیڑ کے ویکھدے ہاں۔ جس تراں ساہتّ دی وستو دا پدارتھ تے سماجک تاکتاں متلب بناؤندیاں ہن اس تراں ساہتّ روپ وی سماج دوارا پیدا کیتا ہویا ہے

وہارک پکھّ تے پرمپرا

کشن سنگھ ساہت سرجنا وچّ پرمپرا دے مہتو نوں سنت سنگھ سیکھوں وانگ چھٹیاؤندا نہیں بلکِ سویکاردا ہے۔ اس انوسار پرمپرا کوئی وادھو بوجھ جاں ساہتکار دیاں نویاں پرکھاں دی ویرن نہیں۔ اسدی گھوکھ وچوں ساہتکار نے آپنا ساہتک چتر کھچنا ہندا ہے۔ پرمپرا وچوں سوخم سوجھ اتے انتردرشٹیاں پراپت کرنیاں ہندیاں ہن۔ اس تراں کردیاں پرمپرا نوں انّ-بنّ گرہن کرن دی بجائ لیکھک آپنی ‘چون برتی' دے آدھار ’تے پرمپرا وچّ لوڑیندے بدلاء کردا ہے تے نرنترتا وچّ وی یوگدان پاؤندا ہے۔ کشن سنگھ انوسار لیکھک نے اس فلدائک مہاورے دی بھال کرنی ہندی ہے جو منکھّ دے تمام جزبات نوں پھڑھ سکن دے سمرتھّ ہووے۔ پرمپرا سمبندھی اہناں وچاراں توں پرمپرا اتے وئکتی گت یوگتا دے ڈائلیکٹیکل سمبندھاں دی ٹوہ پراپت ہندی ہے۔ =دلی|pages=117|quote=|via=}} کشن سنگھ ساہت سرجنا نال سمبندھت ہر جگت نوں لوکہتاں نال جوڑدا ہے۔ اسے کرکے اس لئی مدھکالی پنجابی ساہت وشیش مہتو دا دھارنی ہے کیوں جو اس وچلا پیش جزبا لوک ہتّ وچّ ہے تے ستھاپتی ورودھی ہے۔ مدھکالی ساہت نوں اہ جزبے دی پیشکاری دے بناہ ’تے مہتتا دندا ہے۔ اس انوسار ہریک سمیں تے ستھان دا ساہت سمکالی سماجک چیتنتا انوساری وگیانک ہندا ہے، آپنے سمیں دا چتر ہندا ہے۔ سماجک چیتنتا دی تبدیلی سدکا ساہت وچّ وستو تے روپ دوہاں پکھاں توں تبدیلی واپردی ہے۔ کسے ویلے دے ساہت دا ریشنیل بیشکّ غیر-وگیانک سابت ہو چکیا ہووے پر ساہتک کرت دی وکت اس وچّ پیش لکویں وست جانیں جزبے سدکا ہے۔ جیکر کسے کوی دوارا پیش ساہتک چتر دی لکویں وستو نویں دی تھاہ پاؤن والی ہے، جماتی ڈائلیکٹکس وچّ لوک ہت وچّ کھلوندی ہے تاں اہ رچنا مہان ہے۔

گربانی:

اہ مارکسوادی چنتن گربانی دی پرسنگتا اجّ وی انی ہی سمجھدا ہے جنی اس دے رچنا کال سمیں سی اس بارے اس دی دھارنا ہے کِ گربانی دا مہاورا اجّ دا چلدا مہاورا نہیں، پر گربانی دی وستو اوس وچّ پرگٹ سچّ، منکھّ دی غلامی کٹن واستے اجّ وی انھاں ہی لاگو تے کارگر ہے جناں اس سمیں سی جدوں گربانی دی رچنا کیتی گئی سی

اسے تراں اہ گربانی بانی دوارا درسائے راہاں دا نکھیڑا کردیا کہندا ہے 'بانی زندگی دے دو ہی راہ دو ہی پیٹرن دسدی ہے اکّ مایا دا ربّ دا ورودھی اتے دوسرا نام والا ربّ نوں پروان۔ دوویں اکّ دوجے ورودھی سامجک نزام ہن اکّ دوسرے دے مخالف دو ترجے زندگیا ہن بانی مایا والے نزام دا اسلا کائم رکھّ کے اس وچّ چھوٹا موٹا سدھار نہیں کردی اہ اس نوں ختم کر رہی ہے

اس ودواناں دی وشیش گلّ اہ ہے کِ اہ گربانی نوں پرخن لگیا وی مارکسوادی شیشیاں والی اینک نہی اتاردا 'سگوں گربانی نوں وی اسے نزر تو ویکھدا ہے اس دی دھارنا ہے گربانی وچلا ہر شبد سماجک کرانتی دا چتر ہے جہڑا پاٹھک ہر سبد وچو سامجک انکلاب انبھو نہیں کردا اس نوں نا مزہبی کوتا پڑھنی آؤندی ہے اتے نا ہی اس دی سائنٹفک ویاکھیا کرنی۔

سوفی کاوِ :

گربانی وانگ ہی پرو کشن سنگھ نے سوفی ساہتّ نوں وی مارکسوادی نزر تو ویکھیا ہے اس سوفی مت وچلی شرھا دی ہوند نوں وی سامجک نزریئے توں گھوکھدا ہے اہ اکّ تھاں کہِ دا ہے سوفی اسلام شرھا دی ہوند نوں وی سامجک مندا ہے جدو تکّ اہ اسارو ہے جدو تکّ اس دا سماج وچ رول لوک ہتی ہے جدوں اسلامی شرھا دا رول لوک ورودھی ہے سوفی اس دا کھنڈن کردا ہے

کسا کاوِ :

پنجابی کسا کاوِ نوں واچن لگیا وی پرو کشن سنگھ مارکسوادی سوچ دا پلاں نہیں چھڈدا ہے اہ وارس دی ہیر نوں جماتی سنگھرش دی پرتیندھتا کرن والی رچنا سویکاردا ہے اہ کہِ دا ہے وارس شاہ نے آپنی سماجک کلچر دے بنیادی پیٹرن نوں آپنی رچنا دا وشا بنا کے سامجک تور چتری ہے اتے آپنے سماج دے جسے نوں سہیہ رنگ پیش کیتا ہے اس اس رچنا دا کیندری وشا ہے ہیر دا اشک اتے سماج نال اس دی ٹکر ہے اہ ہیر نوں اکّ کرانتیکاری مٹیار سدھّ کردا ہویا آکھدا ہے سو کواری دا اپنی من مرزی متابک ور چننا نجام دی تور نوں سدھا کٹنا سی نجام دے خلاف اس تراں کسا کاوِ دی آلوچنا کرن لگیا وی اہ مارکسوادی سوچ نال ہی پرنایا رہندا ہے۔

لیکھک اتے پاٹھک

کشن سنگھ ساہت سرجنا توں پہلاں ساہتکار نوں ہدائتاں دندا پرتیت ہندا ہے۔ اس انوسار ساہتکار نوں سماجک تبدیلی/بہتری لئی کمّ کرنا چاہیدا ہے۔ اسدے چنتن متابک جو سمگری جاں ویروے سماجک تبدیلی وچّ کوئی بھومکا نہیں نبھاؤندے، فالتو ہن۔ اس لئی لیکھک نوں زروری اتے غیر زروری دا نکھیڑا کرکے زروری دی چون کرنی چاہیدی ہے۔ اتھے اہ ساہتکار دا پریوجن نشچت کر دندا ہے۔ اس انوسار لیکھک جس دھر دے ہکّ/ورودھ وچّ کھڑھدا ہے، پاٹھک نوں وی اسے دھر دے ہکّ/ورودھ وچّ کھڑھنا چاہیدا ہے۔ پاٹھک سنسار پرتی اسے کسم دا ہنگارا بھرے جس کسم دا ہنگارا لیکھک نے بھریا ہے۔ اہ پاٹھک نوں لیکھک دی پیڑ اپر توردا ہے۔<�ref>بھاٹیا, ہربھجن سنگھ (2004). پنجابی ساہت آلوچنا دا اتہاس. دلی: پنجابی اکادمی, 118.  اس تراں کردیاں اہ پاٹھک اتے اسدی اسہمتی دی سپیس نوں ختم کر دندا ہے۔ کیونکِ ساہت، چنتن دے کارج نوں کشن سنگھ سماجک پرورتن دا سادھن مندا ہے، اسے لئی اہ پاٹھک توں اگے سروتے دی کلپنا کردا ہے۔ پروچنی پدھر ’تے اہ لکھت شکتی توں اگے بول شکتی دے سکاراتمک پکھّ نوں کریاشیل کرن دا سجھاء دندا ہے اتے گھٹّ گنتی دے پاٹھکاں توں آم جنتا تکّ پہنچ کرن نوں لیکھک دا کرتوّ تھاپدا ہے۔ اہ مہان ساہت اتے مہان ساہتکار دی کلپنا کردا ہے۔

یتھارتھوادی ساہت دے پچھان-چننھ

پرو. کشن سنگھ نے یتھارتھوادی ساہت دے پچھان-چنھاں پرتی نٹھّ کے چرچا کیتی ہے۔ اسدا یتھارتھ دی پیشکاری سمبندھی مننا ہے کِ اتہاسک یتھارتھ اتے ساہتک یتھارتھ وچّ انتر ہندا ہے پرنتو اہ دوویں دونداتمک سمبندھ وچّ بجھے ہندے ہن۔ اتہاسک یتھارتھ نوں ساہتک یتھارتھ وچّ ڈھلن جاں داخل ہون لئی ساہتک پیمانیاں دا انوساری ہونا پیندا ہے۔ یتھارتھوادی ساہت دے پچھان-چنھاں نوں اس پرکار درسایا جا سکدا ہے :

• سماجک تور ’تے سچّ دی پیشکاری
• سماجک جیون دے پرتیندھ انگاں دا ورنن
• وارتالاپ دی سہیہ درشٹیکون توں پیشکاری
• سماجک وچاردھارا نوں پیش کرنا
• جیوندے جاگدے پاتراں نوں پرستت کرنا
• سماجک چتر نوں چتونا
• ٹھوس تے خاس انبھو ’تے ادھارت
• بھاشا دا لوک چیتنا والا تے پرتیندھ مہاورا
• وستو تے روپ دا دونداتمک رشتا
• منکھّ دی سمچی شخسیئت دی پیشکاری۔

سیماواں

کشن سنگھ دی سدھانتک سمجھ اپر تاں سوال اٹھنے مشکل ہن پرنتو سمسیا اتھے کھڑھی ہندی ہے جدوں اہ آپنی سدھانتک سمجھ نوں وہار وچّ لاگو کردا ہے۔ اتھے اہ ٹپلا کھا جاندا ہے۔ اسدا چنتن نشچتتا دا شکار ہے۔ اہ ساہت دے ویاکھیا وشلیشن ویلے اس وچّ من پسند دے ارتھ بھرن دی کوشش کردا ہے، آپہدری ویاکھیا کردا ہے اتے نشچت تے لکیری سٹے کڈھدا ہے۔ اسدے چنتن پرتی ڈا. ہربھجن سنگھ بھاٹیا سوال کھڑھے کردے ہن کِ اسدا سمبندھ مارکسوادی راجنیتی شاستر نال ہے جاں مارکسوادی سہج شاستر نال ؟ اہ وہارک ادھئین سمیں مارکسواد اتے دھرم نوں اکّ رنگ جاں اکّ روپ کیوں کر دیندا ہے ؟<�ref>بھاٹیا, ہربھجن سنگھ (2004). پنجابی ساہت آلوچنا دا اتہاس. دلی: پنجابی اکادمی, 119.  ڈا. روندر سنگھ روی اتے گربخش سنگھ فرینک دا اسدے چنتن پرتی مکھّ اتراز اہ ہے کِ اسدے چنتن دا مہاورا ہی اگانہ ودھو ہے۔ اہ مارکسوادی شبداولی دے پریوگ تکّ ہی سیمت ہے۔ کشن سنگھ دا مدھکالی ساہت نال ناتا اپبھاوکتا دی پدھر دا ہے۔ اہ آدھنک ساہت نوں اپبھاوکتا دی پدھر ’تے چھٹیاؤندا ہے۔ گردیال سنگھ زرور اکّ اپواد وجوں نزر آؤندا ہے۔ اہ سنت سنگھ سیکھوں توں الٹ دسدی پر اسے کسم دی درشٹی ہے۔ سنت سنگھ سیکھوں مدھکالی ساہت نوں پرا-ساہت، لوک ساہت نوں نمن-ساہت کہندا ہویا آدھنک ساہت دا مہما گان کردا ہے۔ کشن سنگھ مدھکالی ساہت وچوں جماتی پینتڑے دی پچھان کردا کردا گربانی دے گرمکھ، کسے وچلی ہیر تے سوفی کوتا وچلے درویش نوں اکو نزر نال ویکھدا ہے۔ اہ ادھیاتمک چنتن دے تمام سنکلپاں نوں مارکسوادی درشٹی توں کھولھدا ہویا مزہب دیاں کدراں-کیمتاں نوں جماتی کیمتاں نال رلا دندا ہے۔ اس توں الاوا اہ آپنیاں لکھتاں وچّ بہت سارے سنکلپاں دا دہراء بہت کردا ہے تے اس دہراء کرکے لکھت لوڑ توں ودھیرے لمی ہو جاندی ہے تے اسنوں پڑھدیاں پاٹھک نوں اکیواں مہسوس ہندا ہے۔

باہری کڑیانں

کشن سنگھ (پنجابی پیڈیا)

Remembering a literary don.

ہوالے

سودھ سار (سنخیپ وچ آپنی کیتی تبدیلی بارے دسو): اہ اکّ چھوٹی سودھ ہے اس سفے ’تے نزر رکھو Watchlist time period: جے تسیں "سفا سامبھو" بٹن ’تے کلکّ کردے ہو تاں اسدا متلب ہے کِ تسیں ورتوں دیاں شرتاں نال سہمت ہو اتے نال ہی آپنے یوگدان نوں CC-BY-SA 4.0 اتے GFDL لائیسینساں دے تہت جاری کرن لئی وی رازی ہو۔

You agree that a hyperlink or URL is sufficient attribution under the Creative Commons license.