پنجاب، پاکستان وچ نہری نظام
پنجاب، پاکستان دا نہری نظام دنیا دا بہترین تے طویل نہری نظام اے ۔ ایہدے وچ کئی وڈیاں چھوٹیاں نہراں، رابطہ نہراں، ڈسٹریبیوٹریز، بیراج تے ہیڈ ورکس شامل نیں۔ پنجاب وچ نہری نظام دی تاریخ برطانوی راج توں پہلاں دی اے لیکن انگریزاں دی آمد توں بعد باقاعدہ منصوبہ بندی نال نہری جال بچھایا گیا تے پنجاب وچ وسیع بنیاداں اُتے آبپاشی نظام قائم کیتا گیا ۔
قیام پاکستان توں بعد انڈس واٹر ٹریٹی دے تحت راوی تے ستلج دے پاݨی دا حق بھارت نوں دیݨ دی وجہ توں لہندے پنجاب وچ باری دوآب دیاں نہراں نوں پاݨی ملݨا بند ہوگیا ۔ ایہناں نہراں نوں فعال رکھݨ لئی پاکستان نے ٹرپل کینال پراجیکٹ مکمل کیتا تے بی آر بی نہر پٹی، جیہدے نال ایہناں نہراں نوں دوبارہ پاݨی دی فراہمی شروع ہوگئی، نویں بیراج تے ہیڈورکس بݨائے گئے تے پہلاں توں موجود نوں اَپگریڈ کیتا گیا ۔ ایہدے نال پنجاب، پاکستان دے نہری نظام نوں انگریز دور توں بعد وڈے پیمانے اُتے ترقی مِلی ۔
بمباں والی راوی بیدیاں نہر، جیہنوں اچھوگل نہر یا عام طور تے بی آر بی نہر کہیا جاندا اے، پنجاب، پاکستان دے شہر لہور وچ چڑھدے پاسے اک لمبی نہر اے۔ لہور نہر ایہدے وِچوں نِکلدی اے۔ ایہدی وجہ شہرت پاک بھارت جنگ 1965ء وچ ایہدے کنڈھے تے ہوݨ والا جنگی معرکہ وی اے۔
ایہ نہر ڈسکا دے مغرب وچ بمبانوالا پنڈ دے نیڑے اپر چناب نہر توں نکلدی اے۔ راوی عبور کرکے لہور دے مشرق ولوں گُزر کے جنوب وچ پاکستان دی سرحد دے نال نال چلدی اے۔ ایہ لہور توں 100 کلومیٹر دور جنوب وچ کنگݨ پور دے نزدیک ستلج اُتے ختم ہو جاندی اے۔
بی آر بی نہر 1950ء دی دہائی وچ پٹی گئی سی۔ ایہدی تعمیر دا مقصد لہور شہر نوں مشرقی سرحد توں حملے روکݨ لئی اک دفاعی رکاوٹ دا قیام سی۔ ایہ نہر 45 میٹر (148 فٹ) چوڑی تے 5 میٹر (16 فٹ) ڈونگھی اے۔ ایہ نہر فوجی دستےآں دی پیش قدمی لئی اک اوکھی رکاوٹ اے۔ پاک بھارت جنگ 1965ء وچ ایہدے تے اک معرکہ وی پیش آیا سی۔
ایہہ نہر چناب دریا توں ہیڈ مرالا دے کولوں بی آر بی ڈی لنک نہر دے نکلݨ دے تھاں توں کچھ اپروں نکل کے راوی دریا وچ آ ڈگھدی اے تاکہ راوی نوں فیڈ کیتا جا سکے تے پاݨی اگوں نکلݨ والیاں نہراں دے کم آ سکے ۔
ایہ لنک نہر جہلم دریا وِچوں رسول بیراج توں نکلدی اے، جس دی گنجائش 18996 کیوسکس اے، چناب دریا نال قادرآباد دے تھاں تے مِلدی اے تے فیر دریا نوں پار کرکے ایہ قادرآباد بلوکی لنک نہر نوں پاݨی دِندی اے ۔
رسول قادرآباد لنک نہر دا پاݨی لے کے ایہ نہر بلوکی سلیمانکی لنک نہر نوں پاݨی دِندی اے ۔
قادرآباد بلوکی لنک نہر راہیں لیاندا پاݨی بلوکی سلیمانکی لنک وچ پا دتا گیا اے جو ستلج نوں سلیمانکی ہیڈ ورکس دے کول ملدی اے ۔ اس نہر دا پاݨی ایسٹرن صادقیہ، فورڈواہ تے پاکپتن نہراں ورتدیاں نیں جو ستلج دریا وچوں برطانوی حکومت ویلے کڈھیاں گئیاں سن ۔
چناب دریا تے جہلم دریا دے سانجھے دھارے اُتے تریموں بیراج توں پاݨی لے کے حویلی نہر دے بروبرابر چلدی ہوئی ایہ رابطہ نہر راوی دریا نوں پاݨی دندی اے ۔
سدھنائی بیراج راوی توں شروع ہو کے پاکپتن نہر تے میلسی نہر نوں پاݨی دِندی اے، جس نال پاکپتن تے بہاول پور دے علاقے نوں پاݨی ملدا اے ۔ پاکپتن تے میلسی نہراں برطانوی حکومت ویلے ستلج دریا تے ستلج ویلی پراجیکٹ دے تحت بݨائیاں گئیاں سن ۔
ایہ نہر انڈس دریا اُپر بݨے تونسا بیراج توں نکلدی اے، جس دی گنجائش 2000 کیوسکس اے ۔ ایہ پنجند نال ملدی اے ۔ ایہ پنجند وچ پاݨی دی مقدار نوں ودھاؤندی اے تاکہ تھلے پیندیاں نہراں نوں پاݨی مل سکے ۔تونسا بیراج 1958 وچ بݨایا گیا تے ایہ اک لکھ کلو واٹ بجلی وی پیدا کردا اے ۔
ایہہ نہراں انڈس دریا توں کھبے تے سجے پاسیوں تونسا بیراج توں نکلدیاں نیں تے ضلع مظفر گڑھ، ضلع تونسا تے ضلع ڈیرا غازی خاں نوں پاݨی دندیاں نیں ۔
ایہ نہر انڈس دریا اپر بݨے چشمہ بیراج توں نکل کے جہلم دریا اُپر بݨے رسول بیراج توں تھلے دریا وچ ڈِگھدی اے، جس دی گنجائش 21700 کیوسکس اے ۔ چناب تے جہلم دے سانجھے دھارے اُتے بݨے تریموں ہیڈ ورکس توں نکلدیاں رنگ پور تے حویلی نہراں تے راوی دریا توں نکلدیاں سدھنائی تے میلسی نہراں ستلج توں نکلدی تے بہاول نوں تریموں سدھنائی میلسی بہاول لنک نہر راہیں اس نہر دا پاݨی دِتا جاندا اے، جس نال ملتان ڈویژن تے بہاول پور، بہاول نگر دے علاقے نوں آبپاشی لئی پاݨی ملدا اے ۔
سنّ 1919 وچ پہلی جنگ عظیم توں مگروں کچھ ہور منصوبےآں نال برطانوی حکومت نے تھل نہر دا منصوبہ وی تیار کیتا ۔ پر ایہدے اُتے عمل درآمد نہ ہوسکیا ۔ ایہ نہر انڈس دریا اُتے بݨے چشما بیراج توں نکلدی اے تے انڈس دریا دے بروبرابر چلدی اے ۔ ضلع بھکھر، ضلع لئیا تے ضلع کوٹ ادو دے علاقے نوں پاݨی دِندی اے ۔ اس دیاں بہت ساریاں ڈسٹریبیوٹریز تے سوئے نیں، جو تونسا پنجند لنک نہر تکّ چلے جاندے نیں ۔ اس نہر دے بݨݨ نال جہلم تے انڈس دریاواں دے درمیان پیندے تھل ریگستان دے لہندے علاقے نوں کافی فائدہ ہویا اے تے لوکاں دی معاشی تے سماجی ترقی ہوئی اے ۔