پنجابی صوفی شاعری دی تریخ

پنجابی صوفی شاعری دا اتہاس ڈاکٹر۔ گردیو سنگھ نے پنجابی اکادمی دلی دے پراجیکٹ ماتحت 2005 وچ لکھیا۔ صوفی شاعری وچ تصوف نوں جانن اتے پچھانن دا وڈملا جیہا یتن ضرور کیتا گیا اے تاں جو ایہہ شاعری اک جاری لڑی دے روپ وچ انکت جاں پروئیا دسے۔ پرانے صوفی سومیاں توں پتہ چلدا اے کہ بابا فرید توں پہلاں وی صوفی شاعری دے وجود ہون بارے جانکاری ملدی اے۔ جموں کشمیر وچلے پنجابی صوفی شاعری نوں وی انگولیا نہیں چھڈیا گیا۔ پیش پنجابی صوفی شاعری دے اتہاس دے پچھوکڑ وچ کارگر اسلام رہت روایت کھلوتی اے۔

1. مڈھلے صوفی سلسلے جیون-جاچن وچوں نکلے اتے ترقی یافتہ ہوئے۔
2. حضرت خواجہ عبدالواحد بن زید ولوں پرچلت ‘زیدی سلسلے’
3. فضل بن عیاض دا ‘عیاضی سلسلہ’
4. ابراہم ادھم دا ‘ادھمی سلسلہ’
5. ابُو اسحاق سامی چشتی دا ‘چشتی سلسلہ’

بھارت وچ جنہاں صوفی سلسلیاں دا داخلہ ہویا اوہناں وچوں کجھ دے ناں ہن:

چشتی سلسلہ

"چشتی سلسلہ پنجاب وچ سبھ توں ودھیرے ترقی یافتہ تے لوکپریا ہویا۔ حضرت معین الدین نوں چشتی اس لئی آکھدے ہن کیونکہ ایہہ پچھوں چشت شہر دے سن مطلب ایہناں دا پچھا غیر بھارتی سی۔" چشتی سلسلے دیاں اگے دو ہور شاخاں سن نظامی اتے صابری سلسلہ۔

چشتی سلسلے دے مشہور پنجابی صوفی شاعر:

1. حضرت شیخ فرید الدین مسعود گنجِ شکر (1173–1266ء)
2. شاہ میرا جی چشتی بیجاپوری
3. فرید ثانی جاں شیخ فرید الدین ابراہم (1450–1575ء)
4. شاہ برہان الدین جانم (1582ء)

قادریہ جاں غوثیہ سلسلہ

قادریہ جاں غوثیہ سلسلہ دے بانی حضرت غوث الاعظم محی الدین عبد القادر جیلانی سن۔ ایہناں دا جم 1077ء وچ تے انتقال 1166ء وچ ہویا۔ ابوبکر شبلی، جنید بغدادی وغیرہ صوفی ایسے سلسلے وچوں ہن۔" قادریہ سلسلے نال متعلق بہت سارے پنجابی صوفی-شاعراں دا کلام مہیا اے جنہاں وچوں مشہور

1. شاہ حسین (1539–1599ء) قادری ملامتی
2. سلطان باہو (1629–1691ء) سروری قادری
3. شاہ شرف بٹالوی (1640–1724ء)
4. بلھے شاہ (1680–1746ء)

سہروردی تے ملامتی سلسلے

"سہروردی:- سہروردی سلسلے دے بانی حضرت شہاب الدین سہروردی بغدادی سن۔ آپ دے کئی مرید خواجہ قطب الدین بختیار کاکی دے ہم عصر تے اوہناں توں بے حدّ متاثر سن۔" ملامتی- "‘ملام’ عربی بولی دا شبد اے، جس دا مطلب اے پھٹکارنا، لعن طعن کرنا، ڈانٹنا، جھڑکنا وغیرہ ۔ ‘ملامت’ اس دا ناواں روپ اے۔ ملامتی اوہ اے جس نوں پھٹکار پاوے جاں لعن طعن کیتی جاوے۔" اس سلسلے نال متعلق صوفی ہن:

1. حافظ جمال ﷲ مظہر (1761–1811 ای۔)

نقشبندی سلسلہ

نقشبندی سلسلے دے بانی حضرت بہا ء الدین نقشبند (1318–1389ء) سن۔ آپ غلیچے چھاپن دا کم کردے سن،جس کرکے نقشبند اکھوائے۔ حضرت بہاء الدین نقشبند کول جو سچ دا ڈھنڈاؤ آؤندا اوہ خالی کدے نہ مڑدا بلکہ اس دے اندرلے تے باہرلے دوہاں جگتاں نوں بخش کے مالامال کر دندے۔ شیخ احمد فاروقی سرہندی (1563–1623ء) ایسے سلسلے وچوں سن۔" کجھ ہور سلسلے:-

شطاری سلسلہ

شطاری سلسلہ بھارت وچ حضرت عبداللہ شطاری ولوں شروع کیتا گیا۔ شطاری دا مطلب اے اندرلے آپے دی ڈھونڈ وچ رجھے رہنا۔"

قلندریہ سلسلہ

قلندریہ سلسلے وچ کئی سلسلیاں دے درویش صوفی اتے ہور سادھ آ جاندے ہن۔ قلندر عربی بولی دا شبد اے، جس دا مطلب اے بے پرواہ، نڈر، بے باک اتے واضع درویش، جہالت توں نکل کے علم دے دنیا وچ داخلہ کر چکیا۔ سادھ ، مذہبی سنکیرنتا توں پاک انسان تے پریمی۔"

جموں کشمیر دی پنجابی صوفی شاعری

سردار پریم سنگھ نے جموں کشمیر دے پنجابی صوفی ساہت نوں دین متعلق چرچہ کردیاں دسیا اے کہ جویں پنجابی صوفی شعری نوں گرمتِی-شاعری توں بعد بے حدّ پیار تے عقیدت ساہت پڑھیا، گاویا تے مانیا جاندا رہا اے، اسے طرحاں جموں کشمیر دی روائتی پنجابی شاعری وچ صوفی شاعری نوں سرکڈھّ اتے بااثر درجہ حاصل اے۔ جموں تے اس دے گرد-او-نواح وچلی پنجابی شاعری دے مدھ یگین اتہاس دا دور کھنڈ 1756 توں 1850ء تک منیا جاندا اے۔"

مشہور پنجابی صوفی شاعراں دی لسٹ:-

1. بابا صاحب عبداللہ لاروی
2. سائیں قادر بخش
3. رحیم اللہ بیگ
4. محمد اسمٰعیل عیسیٰ