پنجابی محاورہ اتے اکھان کوش

پنجابی محاورہ اتے اکھان کوش

لکھاری	سمپ: بکرم سنگھ گھمن
دیس	بھارت
بولی	پنجابی
تریخ چھپائی	2009
چھاپن آلے	وارث شاہ فاؤنڈیشن 42, گر تیغ بہادر سنگھ نگر، امرتسر 143002
صفے	272

ایہہ کتاب پروفیسر بکرم سنگھ گھمن ولوں اڈیٹیڈ اے تے معاون اڈیٹر ڈاکٹر جگیر سنگھ نور ہن۔ ایہہ پنجابی سبھیاچار تے لوکدھارا دے کھیتر وچ اہم کتاب اے۔ اس کتاب نوں اڈیٹر پنج حصےآں وچ ونڈدا اے۔

باب ونڈ

اس کتاب دی باب ونڈ ہیٹھ لکھے مطابق اے-

محاورے اتے اکھان: اصول تے وہار

اڈیٹر محاورے تے اکھان نوں ودھا دی نظر توں وچارداں ہویا وکھ -2 لوکدھارا مفکراں دیاں اداہرناں دندا اے۔ محاورے تے اکھان بارے کتاب ہر ممکن جانکاری نوں اپنے وچ سمیٹدی اے۔ محاورے تے اکھان دا ساڈے سبھیاچار لوکدھارا وچ اہمیت بیان کردیاں ہویا ایہناں دی سرجن عمل بارے، لوک ساہت وچ اہمیت، ساڈی لوک نفسیات وچ کوے تھاں بندی اے تے کوے ساڈی جیون جانچ، کار وہار، ماحول، اتہاس، نیچر، نوں اکھانا محاوریاں نے کوے اپنے وچ سمویاں ہویا تے ایہناں وچو ساڈے تجربے ساڈی سیانپ ساڈے سمچے جیون دی جھلک ہندی اے تے کوے سبھیاچار دا نروپن ہندا۔ اس دے نال ہی بہت ساریاں اکھان محاوریاں دیاں اداہرناں شامل کیتیا ہن۔ اکھان محاورے لوک ساہت دا حصہ دے نال وشسٹ ساہت نوں کوے رنگینی حاصل کردا اے۔ اکھان محاورے ساڈی بولی نوں کوے امیر کردے نے۔

محاورے اتے اکھان: روپ رچنا

اس کتاب دا اگلا حصہ سہِ اڈیٹر ڈاکٹر۔ جگیر سنگھ نور نے لکھیا اے۔ اڈیٹر شروعات وچ دسدا اے کہ روپ رچنا دی دشٹی توں لوک ساہت نوں انیکا ورگا وچ ونڈیا جا سکدا اے، جناں وچ لوک گیتا دیا انیکا ونگیاں، لوک کہانیاں انیکا ونگیاں، وکھ وکھ لوک کہانیاں، لوک سیانپاں، لوک بجھارتاں، محاورے تے لوک اکھان پرمکھ روپ وچ آ جادے ہن۔ اس نال ہی لوک ساہت تے محاورے اکھان بارے گل کردیاں ایہناں دے آپسی تعقات بارے گل کردا اے۔ اس طرحاں وکھ-وکھ لوکدھارا نال متعلق مفکراں دیاں اداہرناں دے کے گل شپسٹ ہندی اے۔

محاورے

تیسرے حصہ وچ محاوریاں دا سنگھہِ اے۔ جو 33 لے کے 180 پنیاں وچ درج اے۔ ہر طرحاں دے محاورے اس کتاب وچو مل جاندے ہن۔ محاورے پنجابی ورن مالا لڑی مطابق [[]] تو لے کے و تک ترتیب وار دتے ہوئے ہن۔

اکھان

اس حصہ وچ اکھان مجموعہ اے جو 180 تو لیکے کتاب دے سماپت ہون 272 پنیاں وچ درج اے۔اکھان وی پنجابی ورن مالا لڑی مطابق سنکلت ہن۔ آخر دے وچ اڈیٹر نے معاون گرنتھاولی دتی اے۔ اہنا بارے ساری جانکاری دتی اے۔ اڈیٹر نے اس کتاب نوں پورن چاڑن لئی لگبھگ 26 لوکدھارا مفکراں دی مدد لئی اے۔کتاب : ‘وسر رہے پنجابی اکھان’ لکھاری : پرں۔ سیوا سنگھ کوڑا، لوک-سیانپ نال بھرپور اکھوتاں جاں اکھان پنجابی لوک ساہت دا انکھڑواں انگ ہن۔ ایہہ صدیاں توں اک پیڑھی توں دوسری پیڑھی تک زبانی روپ وچ چلے آ رہے ہن۔ ساڈے کئی کھوجی مفکر لکھاریاں نے ایہناں نوں کتاب روپ وچ لیا کے آؤندیاں پیڑھیاں لئی ایہناں نوں سنبھال کے وڈملاّ کم کیتا اے۔ پنجابی لوک-ساہت وچ اس ویلے درجن توں وی ودھیک اجہیاں کتاباں اپلبھدھ ہن جنہاں وچ ڈاکٹر۔ ونجارا بیدی دی ‘لوک آکھدے ہن’، جیون سنگھ دی ‘پنجابی اکھوتاں’، گنگا رام دی ‘کھیتی باڑی اخوتاں’، دیوی داس دی ‘اخوتاں دی کھان’، بھانو دتّ دی ‘پنجابی اخوتاں’، اندر سنگھ دی ‘اکھان بھنڈار’، ڈاکٹر۔ تارن سنگھ تے فلسفہ سنگھ آوارہ دی ‘محاورہ تے اکھان کوش’ اتے ڈاکٹر۔ بکرم سنگھ گھمن دی ‘پنجابی محاورہ تے اکھان کوش’ خاص طور تے ورننیوگ ہن۔ ایہناں توں علاوہ گیانی گردتّ سنگھ دے شاہکار ‘میرا پنڈ’ وچ وی اکھاناں دا امیر بھنڈار موجود اے۔

پروفیسر سیوا سنگھ کوڑا اک انوبھوی اتے کھوجی برتی والے سابقہ-استاد ہن۔ سکول وچ پڑھاؤن ویلے انگریزی اتے اتہاس اوہناں دے من-بھاؤندے موضوع رہے ہن۔ سرکاری ہائی سکول چھجلوڈی (ضلع امرتسر) وچ اوہناں دے پڑھاؤن-کالہاؤن دوران میں وی اتھے طالب علم سی۔ بھاویں سدھے طور تے میں اوہناں دا ‘شاگرد’ نہیں رہا پر اسدھے روپ وچ ضرور ہاں۔ اٹھویں جماعت وچ پڑھدیاں کجھ دن اوہناں ولوں پڑھائی جاندی کلاس ‘اٹھویں-بیٹھویں’ وچ اوہناں کولوں انگریزی گرامر دا مڈھ جانے جاندے ‘ٹینس’ (Tense) سکھن دا موقع ضرور ملیا، کیونکہ ساڈے ‘سیکشن-اییکشن’ دے انگریزی دے استاد دے چھٹی تے جان کرکے اوہ اکثر دوہاں سیکشناں دے طالب علماں نوں اکٹھے بٹھا کے گرامر دا کوئی نہ کوئی سانجھا ٹاپک لے لیندے سن)۔ اوہناں دے پڑھاؤن دا اپنا ہی ولکھن طریقہ سی۔ نکی-نکی گل دی ڈونگھائی وچ جاندے سن اتے اوہناں دی ایہہ کھوجی طبیعت اوہناں دی سخسیئت دا اہم حصہ سی جس نوں اگے جاری رکھدیاں اوہناں نے چھ کھوج کتاباں ‘ورثہ وسر رہے’، ‘سانجھی وراثت’، ‘ناواں دا نکاس’، ‘گرو گوبند سنگھ: شخصیت، سفر تے سندیش’، ‘گرو تیغ بہادر صاحب: شخصیت، سفر، سندیش تے شہادت’ اتے ایہہ کتاب ‘وسر رہے پنجابی اکھان’ پنجابی پاٹھکاں دی جھولی پائیاں ہن۔ ایہناں توں علاوہ اوہناں نے ‘جیون آکسفورڈ انگریزی-پنجابیی ڈکشنری’ دا وی سہِ-اڈیٹنگ کیتا اے۔ لکھاری نے اس ہتھلی کتاب وچ اکھاناں دی سچجی چون کردیاں ہویاں اس نوں ایہناں وچلے اوکھے شبداں دے معنےآں اتے ایہناں دے انتریو-بھاوانو تک ہی محدود نہیں رکھیا، سگوں ایہناں وچوں بہت ساریاں دے پچھوکڑ نال جڑیاں واقعے اتے لوک-کہانیاں نوں مختصر وچ ذکر وی کیتا اے۔ اس توں علاوہ عربی، فارسی، سنسکرت آدی بولیاں توں پنجابی وچ آئے ہوئے شبداں دے مول نوں بڑے خوبصورت ڈھنگ نال واضع کیتا گیا اے تاں جو پاٹھک نوں اوہناں دی پوری تہہ تک جا سکن۔ مسلم سبھیاچار دے پچھوکڑ والے اکھاناں دی اس کتاب وچ بھرمار اے، کیونجو لکھاری مطابق اج دا پنجابی پاٹھک اردُ، عربی فارسی بولیاں توں لگبھگ انجان ہی اے۔ اداہرن وجوں، ‘آب آب کر موئیوں بچہ، فارسیاں گھر گالے، پتہ ہندا جے پانی منگدا، بھر بھر دیندی پیالے’، ‘دو ملاں وچ مرغی حرام’، ‘ایسے کو تیسا ملا، سن رے راجا بھیل، لوہے کو گھن کھا گیا، لڑکا لے گئی چیل’،’ اؤروں کو نصیحت، خود میاں فضیحت’، ‘زربا جیوں کا تؤں، کنبا ڈوبا کیوں’، ‘عیدوں بعد تمبا پھوکنا’، ‘کھواجے دا گواہ ڈڈو’ آدی وچ ایہناں بولیاں دے کئی شبد ویکھے جا سکدے ہن۔

اکھاناں دے وسترت معنےآں دا اک نمونا حاضر اے۔ اُتلے اداہرن وچلے اکھان ‘کھواجے دا گواہ ڈڈو’ دی وضاحت کردے ہوئے پرں۔ کوڑا لکھدے ہن،’ہندواں وانگ مسلماناں نے وی ربّ دا وزیر منڈل تھاپیا ہویا اے اتے ہر محکمے دا انچارج اک دیوتا (فرشتہ) منیا ہویا اے۔ پانی دے دیوتے نوں خضر خواجہ آکھدے ہن۔ مسلمانی روایتاں مطابق اس نے ‘آب-حیات’ پیتا ہویا سی، سو یعقین اے کہ ایہہ رہندی دنیا تک امر رہے گا۔ اس دی گنتی ‘پنجاں-پیراں’ وچ کیتی جاندی اے۔ دریا دے کنڈھے وسن والے اس نوں اچیچا پوجدے ہن۔ خضر دے شبدائک مطلب ہن ‘ہرے رنگ دا’۔ ‘ڈڈو’ پانی وچ رہن والے جیو نوں کہندے ہن۔ اس دی سنگیا ‘مینڈک’ وی اے۔ سنسکرت دا دا شبد ‘دردر’ جاں ‘دردری’ اس دا مول اے۔ جدوں کسے دی گواہی دین والا انسان اس وئکتی اتے ہی انحصار ہووے تد ایہہ اکھان ورتیا جاندا اے۔

اکھاناں دے مطلب سمجھاؤندے ہوئے کوڑا صاحب کئی تھائیں گربانی دیاں تکاں، سنتاں-مہاتماں ولوں اچارے گئے شبداں اتے بھائی گرداس جی دیاں واراں دا حوالہ وی دے جاندے ہن۔ نال ہی کئی واری اس اکھان نال ملدا-جلدا انگریزی دا اکھان وی درج کر جاندے ہن۔ مثال وجوں، ‘ہماں یارا دوزخ، ہماں یارا بہشت’ دی وضاحت انج کردے ہن،”دوزخ (ھلل) شبد فارسی دا اے، پنجابی وچ آ کے ایہہ ‘دوزک’ بن گیا، مطلب دکھ، رنج جاں نرک توں اے اتے عربی وچ اس نوں ‘جہنم’ آکھدے ہن۔ ‘بہشت’ شبد وی فارسی دا اے جس دا مطلب ‘سورگ’ اے۔ عربی بولی وچ اس لئی شبد ‘جنت’ اے جس دا مطلب سکھدائک جیون اے۔ پرانے لوکاں نے دوزک اتے بہشت دو تھاں کلپے ہوئے ہن جتھے انسان نوں اپنے کرماں کرکے جانا پیندا اے۔ بھگت کبیر جی فرماؤندے ہن، ”کیا نرک کیا سرگ وچارا سنتن دونو رائے”۔ انگریز شاعر ملٹن نے لکھیا hY,”Paradise is not the name of place, it is a state of mind”۔ اکھان دا مطلب اے کہ یاراں دوستاں نال دکھ سکھ بھوگنے چاہیدے ہن، خوشی تے غمی دوہاں حالتاں وچ سجناں دا ساتھ دینا چاہیدا اے۔ ایسے مطلب دا انگریزی اکھان وی اے: “Death with friends ia festival” یعنی دوستاں سنگ دکھ وی موج میلہ اے۔” اتھے میرا کہن توں مطلب اے کہ اوہ اس کتاب وچ اکھاناں دے معنےآں دی پوری ڈونگھائی تک گئے ہن۔ کئیاں شبداں دے معنےآں دی وضاحت لئی مہان مفکر بھائی کانھ سنگھ نابھہ دے ‘مہان-کوشن’ اتے ہور کئی حوالہ-کتاباں دے حوالے وی دتے گئے ہن۔

لوک اکھاناں دی لوک گیت اشاعتاں، موہالی ولوں چھاپی گئی اس خوبصورت کتاب نوں پنجابی بولی اتے ساہت دے مفکراں پرو۔ کرنیل سنگھ تھند، پرو۔ جوگندر سنگھ کیروں، پرو۔ اقبال کور سوند، پرو۔ دھرم سنگھ، پرو۔ کلونت سنگھ اتے پرو موہن سنگھ نے کردار وجوں اپنے ولوں کجھ شبد لکھ کے اس دی خوبصورتی اتے پرمانکتا وچ ہور وی وادھا کیتا اے۔ امید کیتی جاندی اے کہ لکھاری دے اس اہم اپرالے دا پنجابی پاٹھکاں ولوں بھرپور سواغت کیتا جائیگا۔ میں اپنے ولوں اس کھوجی لکھاری نوں پنجابیاں لئی ودوتا اتے کھوج بھرپور ایہہ مہان گرنتھ لیاؤن لئی ہاردک ودھائی پیش کردا ہاں۔

ہورویکھو

• پنجابی محاورے اتے اکھان

حوالے