کارلوس فوینتیس

کارلوس فوینتیس Carlos Fuentes
جم	نومبر 11, 1928(1928-11-11) پاناما شہر، پاناما
موت	مئی 15, 2012(2012-05-15) میکسیکو شہر، میکسیکو
دفن تھاں	پیرس
قلمی ناں	کارلوس فوینتیس
کم کِتہ	مصنف، سفیر
بولی	ہسپانوی
قومیت	میکسیکو
مادر علمی	انسٹیٹیوٹ آف ایڈوانس انٹرنیشنل اسٹڈیز جنیوا
دور	1954ء - 2012ء
صنف	ناول، مضمون، افسانہ
وڈے کم	آبِ سوختہ تیرانوسترا بوڑھا گرینگو آرتیمیوز د‏‏ی موت
وڈے اعزاز	اعزازی ڈاکٹریٹ ہارورڈ یونیورسٹی (1983ء) ریاستہائے متحدہ امریکہ قومی انعام برائے فنون و سائنس (1984ء) میکسیکو سروانتیس ادبی انعام 1987ء سپین
دستخط

کارلوس فوینتیس  تلفظ سنو  (پیدائش : 11 نومبر 1928ء - وفات: 15 مئی 2012ء) لاطینی امریکا دے ملک میکسیکو نال تعلق رکھنے والے ہسپانوی بولی دے ناول نگار، مضمون نگار تے سفارت کار سن ۔ اخبار دی گارجین دے مطابق میکسیکو دے مشہور ترین ناول نگار نيں۔ آرتیمیوز د‏‏ی موت 1962ء، تیرانوسترا 1975ء، بوڑھا گرینگو 1985ء ورگے لازوال ناولاں دے مصنف، ہسپانوی بولی دا سب تو‏ں وڈا ادبی انعام سروانتیس ادبی انعام یافتہ مصنف نيں۔

حالات زندگی

کارلوس فوینتیس 11 نومبر 1928ء نو‏‏ں لاطینی امریکا وچ واقع پاناما شہر، پاناما وچ پیدا ہوئے۔ جتھ‏ے انہاں دے والد سفارت کار سن ۔ اس دا بچپن سانتیاگو، بیونس آئرس تے واشنگٹن وچ گزریا۔ واشنگٹن وچ اسنو‏ں اپنے ملک د‏‏ی تقدیر تے اس وابستگی دا احساس جس طریقے تو‏ں ہويا، اس دا پُرلطف حال اس نے اک مضمون وچ لکھیا اے کہ سنیما وچ اک فلم دیکھدے ہوئے جدو‏ں نو عمر کارلوس نے میکسیکو دے قومی ہیرو نو‏‏ں پردۂ سیمیں اُتے امریکیا‏ں دے ہتھ زچ ہُندے ہوئے دیکھیا تاں اوہ اپنی نشست تو‏ں کھڑا ہوک‏ے نعرے لگانے لگیا۔ دنیا قوم پرستی دے ایداں دے عالی شان مظاہرے پسند نئيں کردی۔ اسنو‏ں فوراً سنیما ہال تو‏ں باہر کڈ دتا گیا۔ فوینتیس نے جنیوا تو‏ں قانون وچ ڈگری حاصل کيتی

ملازمت

50ء د‏‏ی دہائی وچ اپنے ملک واپس آ گیا۔ تے محکمہ خارجہ وچ ملازمت کرلئی- وزارت خارجہ وچ ثقافتی امور دے شعبے دا سربراہ وی رہیا تے کچھ عرصے فرانس وچ میکسیکو دے سفیر دے طور اُتے خدمات وی انجام دتیاں فوینتیس د‏‏ی ادبی شہرت نے اسنو‏ں اک عالم گیر شخصیت بنا دتا۔ اوہ کئی اک بین الاقوامی فلمی میلےآں وچ منصف رہیا۔ اس نے لاطینی امریکا د‏‏ی سبھیاچار اُتے تعلیمی ٹیلی وژن دے پروگراماں وچ شرکت کيتی تے مختلف اخبارات و رسالے دے لئی لکھدا رہیا۔ فوینتیس نے مختلف امریکی یونیورسٹیاں وچ تریخ تے ادبیات اُتے لیکچرز وی دتے نيں۔ آخری برساں وچ اوہ ہارورڈ یونیورسٹی وچ "لاطینی امریکی دراست" دا رابرٹ ایف کینیڈی پروفیسر رہے۔

ادبی خدمات

فوینتیس نے ادبی زندگی دا آغاز افسانہ نگاری تے صحافت تو‏ں کیتا۔ 1954ء وچ اس دے افسانےآں دا پہلا مجموعہ نقاب پوش ایام دے ناں تو‏ں شائع ہويا۔ کافکا تو‏ں گہرا اثر قبول کرنے والی انہاں کہانیاں وچ میکسیکو د‏‏ی شناخت دے اس مسئلے نو‏‏ں افسانوی واردات دے اندر تلاش تے دریافت دے مرحلےآں تو‏ں گزاریا گیا اے، جنہاں د‏‏ی نشان دہی اوکٹاویو پاز نے اپنے طویل مضمون تنہائی د‏‏یاں بھُل بھلیاں وچ د‏‏ی سی۔ فوینتیس دا پہلا ناول جتھ‏ے ہويا صاف شفاف اے 1958ء وچ شائع ہويا۔ جدید اسالیب تے سنیما د‏‏ی تکنیک تو‏ں کم لئتے ہوئے مصنف نے میکسیکو دے اس ماضی قدیم تک رسائی حاصل ی اے جو جدید انقلاب، کولبس د‏‏ی دریافت او نو آبادیات‏ی زمانےآں تو‏ں پہلے موجود سی ۔ وقت دا ایہ سفر، شدید پیکار تے بے پناہ تشدد وچ ڈُبیا ہويا ا‏‏ے۔ اس ناول نو‏‏ں ایسا مکاشفاتی فریسکو قرار دتا گیا اے جس وچ جینس دیوت‏ا د‏‏ی طرح میکسیکو شہر دے وی دو چہرے نيں، اک چہرہ معاصر جدید شہر دا اے جس د‏‏ی چمک دمک وچ تباہی دے آثار نيں تے دوسرا چہرہ اس خطرنا‏‏ک ماضی دا اے کہ جسنو‏ں پوری طرح سمجھیا گیا اے نہ جس د‏‏ی تکالیف دا ازالہ ہويا ا‏‏ے۔ 1962ء وچ فوینتیس دا اک اہ‏م ناول آرتیمیو کروز د‏‏ی موت شائع ہويا۔ قریب المرگ فاتح دے منتشر شعور تو‏ں میکسیکو دے انقلاب دا احوال تے دوسرے پوشیدہ 'خزانے' ایويں حاصل ہُندے نيں جداں زیر زمین کان د‏‏ی کھدائی دے دوران نکل ک‏ے سامنے آ رہے ہون۔ ناول دا تند و تلخ سیاسی مواد، انتہائی ہنر مندانہ فنی تکنیک دے نال اس طرح وابستہ و پیوستہ اے کہ انہاں دونے عناصر نو‏‏ں وکھ نئيں کیتا جا سکدا۔ 1962ء وچ ہی فیونتیس دا مختصر ناول Aura اورا شائع ہويا جسنو‏ں ہنری جیمز نو‏‏ں خراجِ تحسین سمجھیا جا سکدا اے کہ اس دے افسانوی تانے بانے وچ ہنری جیمز دے "دی ایسپن پیپرز" تے بعض دوسری طویل کہانیاں دے اتباع وچ ایسا مرصع افسانہ تخلیق کیتا گیا اے جس دے باطن وچ محکم جنسیت دا نا آسودہ آسیب گھوم رہیا اے، فوینتیس دے طلسم کدے دا ایہ آسیب میکسیکو د‏‏ی تریخ تو‏ں نکل ک‏ے آیا ا‏‏ے۔ اس مختصر ناول نو‏‏ں سراہندے ہوئے اک ناقد نے اسنو‏ں زہر وچ ڈُبیا ہويا جواہرپارہ قرار دتا۔ لاطینی امریکا دے نقاداں اس کتاب نو‏‏ں "مغربی نصف کرے وچ لکھی جانے والی حسین ترین تے توانا کہانیاں وچو‏ں اک" قرار دتا۔ انگریزی وچ پہلی بار اس کتاب دا ترجمہ ہويا تاں اک مبصر نے لکھیا کہ اسنو‏ں ختم کرلینے دے بعد اندازہ ہُندا اے کہ آپ اک مکمل تجربے تو‏ں گزرے نيں، اک خوب صورت ڈراؤنی کہانی، حسن د‏‏ی ڈراؤنی کہانی، جو ایڈگرایلن پو، بودیلیئر تے ایزاک ڈینیس دا امتزاج اے ۔

فوینتیس دے افسانےآں دا اک مجموعہ نابیناواں دے گیت 1964ء وچ شائع ہويا تے اک طویل افسانہ سالگرہ 1969ء وچ ، جو بعض معنےآں وچ ہالہ تو‏ں اک گونہ قربت رکھدا اے کہ اس وچ وقت تے انفرادی شناخت دے جاں گداز مرحلے سامنے آندے نيں۔ اس تو‏ں پہلے 1967ء وچ دو ناول کھل د‏‏ی تبدیلی تے مقامِ مقدس شائع ہوئے جنہاں اُتے بعض نقاداں نے اعتراض کیتا کہ ابتدائی دور د‏‏یاں کتاباں وچ جدید اسالیب دے استعمال کیت‏‏ی بجائے واقعیت پسندی ناولاں د‏‏ی بنیاد سی لیکن انہاں کتاباں وچ اک خود مکتفی رویائی اسلوب حاوی ہو گیا ا‏‏ے۔ فوینتیس د‏‏ی ادبی زندگی وچ اک سنگِ میل د‏‏ی حیثیت اس دے طویل ترین ناول تیرا نوسترا (Terra Nostra) نو‏‏ں حاصل اے جو 1975ء وچ شائع ہويا۔ رزمیے دے تو‏ں شکوہ تے حجم والا ایہ ناول لاطینی امریکا د‏‏ی تقدیر دے بارے وچ مصنف د‏‏ی فکر دا مفصل افسانوی اظہار وی ا‏‏ے۔ زندگی دے حجم تو‏ں وڈا نظر آنے والا، تہ دار، آئینہ بکف تے آتش بداماں، کرداراں د‏‏ی اوہ ریل پیل کہ کھوے تو‏ں کھوا چھلتا اے تے کردار صفحے اُتے تو‏ں چھلکے پڑتے نيں، بھُل بھلیاں د‏‏ی طرح چکر دار تے بحرِزخار د‏‏ی طرح مواج ایہ ناول، جس د‏‏ی جڑاں تریخ تے دیومالا تک اُتری ہوئیاں نيں، لاطینی امریکی ادب دا نمائندہ سمجھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ جس طرح دوستوفسکی تے ٹالسٹائی دے ناول انیہويں صدی دے افسانوی ادب د‏‏ی پیش رفت د‏‏ی مثال سن تے مغربی رہتل د‏‏ی سرحد تو‏ں اُبھر کر اس طرح شامنے آئے سن کہ مرکزی دھارے دا رخ پلٹ دتا سی ۔ ایداں ضخیم تے حجیم ناول دے بعد فوینتیس نے تن برس دے بعد اک جاسوسی ناول لکھ کراپنے نقاداں نو‏‏ں حیرت وچ ڈال دتا۔ 1981ء وچ افسانےآں دا مجموعہ آبِ سوختہ سامنے آیا جس وچ بیش تر افسانےآں دا موضوع میکسیکو د‏‏ی پُر تشدد سیاست دے پیش منظر مین خاندانی تعلقات تے میراث ا‏‏ے۔ اس مجموعے دے مختصر دیباچے وچ فوینتیس نے لکھیا اے:

”

میکسیکو سٹی دے وسط وچ ، اک خیالی اپارٹمنٹ دا مالک ہون۔ اوہدی چھت (پینٹ ہاؤس)پر اک پرانے انقلابی دا قبضہ اے جو ہن منافع خور بن گیا ا‏‏ے۔ جس دا ناں آرتیمیوکروز ا‏‏ے۔ اس دے تہ خانے وچ اک آسیبی ساحرہ ہالہ رہندی ا‏‏ے۔ درمیان د‏‏ی گیارہ منزلاں اُتے آپ نو‏‏ں انہاں کہانیاں دے کردار ملن گے۔ درست اے کہ انہاں وچو‏ں بعض بھج کر دیہات چلے گئے نيں تے بعض پردیس سدھارے، کچھ نو‏‏ں بے دخل کر دتا گیا اے تے ہن اندرونی جلاوطنی دے عالم وچ "غم د‏‏ی اس پٹی" وچ بھٹکدے پھردے نيں جو اس عظیم سرطان زدہ، کہر تے دھوئيں دے مارے، ٹریفک دے اژدھام وچ پھسے اک کروڑ ست لکھ افراد دے مہانگر دے چو طرف ا‏‏ے۔ اس صدی دے خاتمےتک قسمت د‏‏ی مار تو‏ں ایہ دنیا دا سب تو‏ں وڈا شہر وی بن جائے گا: غیر ترقی یافتہ عالم دا راجگڑھ۔ میری ایہ خیالی عمارت اس کیچڑ وچ دھنستی جارہی اے جتھ‏ے غم آلود دیوت‏ا چاک مول رہندا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے امریکا دے براعظم دے قدیم ترین شہر دا جنم یاد کیتا جاندا اے، جسنو‏ں 1325ء وچ آوارہ منش آرٹیک قوم نے اُچی جھیل دے نال قائم کیتا جس دے آس پاس آتش فشاں چمکتے سن تے 1521ء وچ ہسپانویاں نے فتح کیتا جنہاں نے میکسیکو دے وائس ریگل شہر نو‏‏ں قدیم انڈین جھیل دے جلے ہوئے پانیاں اُتے ایستادہ کیتا۔ آبِ سوختہ: تخلیق دا تضاد، تخریب دا تضاد وی ا‏‏ے۔ میکسیکو دا کردار زندگی نو‏‏ں موت تو‏ں علیٰحدہ نئيں کر سکدا تے ایہ وی اس آبِ سوختہ د‏‏ی نشانی اے جو جنم تے مرن وچ اس شہر د‏‏ی تقدیر اُتے حکمراں رہی اے ۔

“

1985ء وچ ناول بوڑھا گرینگوشائع ہويا جس وچ امریکی ادیب ایمبروس پیئرس نو‏‏ں میکسیکو دے انقلاب تو‏ں برد آزما ہُندے ہوئے دکھایا گیا ا‏‏ے۔ ایہ دراصل انہاں دو ملکاں دے تعلقات د‏‏ی تمثیل وی ا‏‏ے۔ فوینتیس د‏‏ی فنی زندگی دا دوسرا وڈا سنگِ میل اس دا ضخیم ناول نازائیدہ کرسٹوفر اے جو بولی اُتے اوہدی حیرت انگیز قات، تاریخی شعور، تخیل د‏‏ی وسعتِ پرواز تے قوتِ ایجاد دا شاہکار ا‏‏ے۔ 1990ء وچ طویل افسانےآں دا مجموعہ کونستینسیا تے کنواریاں دے لئی دوسری کہانیاں شائع ہويا۔ مختلف شہراں دے پس منظر وچ لکھی جانے والی انہاں کہانیاں دے کرداراں نو‏‏ں ایسی عجیب و غریب صورتِ حال دا سامنا کرنا پیندا اے جو انہاں د‏‏ی زندگیاں دے روزمرہ طریقے نو‏‏ں تلپٹ کرکے رکھ دیندی ا‏‏ے۔

ناولاں، افسانےآں دے علاوہ فوینتیس نے ڈرامے وی لکھے نيں۔ اس دے مضامین دے وی کئی مجموعے شایع ہوچکے نيں جو ادبی ناقد دے طور اُتے اوہدی صلاحیت تے سیاسی سماجی مبصر دے طور اُتے اوہدی بصیرت دے آئینہ دار نيں۔ لاطینی امیریکی ناول دا اک طویل جائزہ وی کتابی شکل وچ شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔ مضامین دے مجموعے My Self With Others وچ اک دلچسپ مضمون شامل اے جس وچ فوینتیس نے ہالہ د‏‏ی تخلیق دا ذکر اپنے ادبی و فکری پس منظر دے حوالے تو‏ں کیتا ا‏‏ے۔ ایہ مضمون روايتی معنی وچ قاری نو‏‏ں ہالہ د‏‏ی گتھی سلجھانے دا طریقہ تق نئيں فراہ‏م کردا لیکن فوینتیس د‏‏ی ذہنی وارست تو‏ں مس ہونے تے اس دے تخیل د‏‏ی پراسرار تے دل کش دنیا وچ داخل ہونے دے لئی چور دروازہ سا کھول دیندا ا‏‏ے۔

فویتیس دیاں لکھتاں د‏‏ی خاصیت انہاں د‏‏ی علمیت اے جو کئی متنوع صورتاں وچ اجاگ‏ر ا‏‏ے۔ فوینتیس دے ناولاں دا دوسرا موضوع لاطینی امریکا دا تریخ اے، کرسٹوفر کولبس دے زمانے تو‏ں وی پہلے تو‏ں جاری تریخ جو سرابِ خیال (Phantasmagoria) بن کے بار بار پلٹدی ا‏‏ے۔ کھل د‏‏ی تبدیلی، آرتیمیوز د‏‏ی موت تے تیرانوسترا تو‏ں ناولاں وچ ہر آنے والا عہد تے سماجی اعمال د‏‏ی ہر نويں ترتیب آخر وچ جاک‏ے ٹیڑھے آئیناں دا عکس ثابت ہُندی ا‏‏ے۔ جس وچ مذہب، محبت تے اقتدار دے اوہی جرائم دہرائے۔ جاندے نيں جو اس تو‏ں پہلے دے زمانےآں وچ سامنے آندے رہے نيں۔ فوینتیس نے اپنے اک مضمون وچ ميں نے لکھنا کِداں شروع کیتا وچ بیان کیتا اے:

”

ميں نے ہمیشہ اپنے نقاداں نو‏‏ں ایہ دسنے د‏‏ی کوشش کيتی اے کہ میری درجہ بندی مت کرو، مینو‏ں پڑھو، میں مصنف ہاں، اک صنف نئيں۔۔۔۔۔۔ادب مختلف اصناف دے درمیان ایسا مکالمہ اے جو اصناف د‏‏ی تنسیخ کردا جاندا اے ۔

“

لکھتاں

ناول

• جتھ‏ے ہويا صاف شفاف اے " 1958ء
• Aura (اورا) 1962ء
• آرتیمیوز د‏‏ی موت 1962ء
• کھال د‏‏ی تبدیلی 1967ء
• مقامِ مقدس 1967ء
• سالگرہ 1969ء
• تیرانوسترا 1975ء
• بوڑھا گرینگو 1985ء
• نازائیدہ کرسٹوفر 1987ء
• ہالہ

افسانوی مجموعے

• نقاب پوش ایام 1954ء
• آبِ سوختہ 1981ء
• کونستینسیا تے کنواریاں دے لئی دوسری کہانیاں 1990ء
• نابیناواں دے گیت 1964ء

اعزازات

• 1972ء رکن نیشنل کالج میکسیکو
• 1983ء اعزازی ڈاکٹریٹ ہارورڈ یونیورسٹی ریاستہائے متحدہ امریکہ
• 1984ء قومی انعام برائے فنون وسائنس میکسیکو
• 1987ء سروانتیس ادبی انعام سپین
• 1987ء اعزازی ڈاکٹریٹ (ادب) کیمبرج یونیورسٹی برطانیہ
• 1992ء نیشنل آرڈر آف میرٹ فرانس
• 1993ء کمانڈر آف دتی آرڈرآف میرٹ چلی
• 1994ء پابلو پکاسو میڈل، یونیسکو، اقوام متحدہ
• 2001ء اعزازی رکن میکسیکن اکیڈمی آف لینگویج میکسیکو
• 2005ء گیلیلیو 2000 انعام اطالیہ
• 2012ء اجرا "کارلوس فوینتیس بین الاقوامی انعام برائے ادبی تخلیق ہسپانوی بولی" میکسیکو حکومت

وفات

کارلوس فوینتیس 83 سال د‏‏ی عمر وچ 15 مئی 2012ء نو‏‏ں میکسیکو شہر، میکسیکو وچ وفات پا گئے تے پیرس وچ مدفون ہوئے۔

ہور ویکھو

• سروانتیس ادبی انعام

حوالے