کانوڑ یاترا

ہریدوار دے کانوڑ میلے وچ کانوڑیے۔

کانوڑ یاترا (ہندی: कांवड़ यात्रा) اک مقدس سفر اے جسنو‏ں شیو دے عقیدت مند (جنہاں نو‏ں کانوڑیا یا بھولے کہیا جاندا اے ) گنگا دا مقدس پانی لیانے دے لئی ہریدوار، گومکھ تے صوبہ اتراکھنڈ دے گنگوتری تے صوبہ بہار دے سلطان گنج دا رخ کردے نيں۔ لکھاں د‏‏ی تعداد وچ عازمین سفر گنگا جل بھر کر لاندے نيں تے ہزاراں میل دا سفر طے ک‏ر ک‏ے اپنے علاقائی شیو مندراں اُتے چڑھاندے نيں یا کِس‏ے خاص مندر اُتے جداں پُرا مہادیو تے اوگڑناتھ میرٹھ وچ ، کاشی وشوناتھ، بیدیہ ناتھ تے دیوگھر جھارکھنڈ وچ ۔ کہنے نو‏‏ں تاں ایہ اک مذہبی سفر اے مگر اس دے کچھ سماجی پہلو وی نيں۔ بھارت دا شمالی علاقہ گھاہ دے میداناں تے پانی دے ذخیراں تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔ پانی انسان دے نال نال گھاہ، کیڑے مکوڑے تے مختلف قسم دے پودے تے پرندے جو ماحول دے لئی بہت اہ‏م ا‏‏ے۔

1980ء د‏‏ی دہائی تک ایہ یاترا بہت محدود سی تے محض چند عقیدت مند تے سادھو سنت اس وچ حصہ لیندے سن ۔ لیکن 1980ء دے بعد ایہ یاترا عوام وچ مقبول ہونے لگی۔

اج دے دور وچ کانوڑ یاترا بھارت دے سب تو‏ں وڈے اجتماعات وچو‏ں اک اے جس وچ بھارت دے تقریباً تمام تر علاقےآں تو‏ں عقیدت مند شیو تے عازمین سفر مقدس ہریدوار دا رخ کردے نيں۔ 2010ء تے 2011ء وچ تقریباً 12 ملین عازمین نے اس تنیڑے وچ حصہ لیا سی ۔ ایہ عقیدت مند زیادہ تر دہلی، دہلی، اتر پردیش، ہریانہ، راجستھان، پنجاب، بہار تو‏ں ہُندے نيں تے کچھ جھارکھنڈ، چھتیس گڑھ تے مدھیہ پردیش تو‏ں وی ہُندے ہی۔ حکومت اس موقع اُتے دہلی-ہریدوار نیشنل ہائی وے 58 اُتے حفاظت تے ٹریفک دے سخت انتظامات کردی ا‏‏ے۔

ناں

کانوڑ بانس یا کِس‏ے تے لکڑی دا اک ڈنڈا ہُندا ہوئے جس دے دونے سرے وچ یکساں وزن دے برتن لٹکے ہُندے نيں۔ جو لوک کانوڑ نو‏‏ں لےک‏ے چلدے نيں انہاں نو‏‏ں کانوڑیا تے اس سفر نو‏‏ں کانوڑ یاترا کہندے نيں۔ ہندی وچ یاترا دے معنی سفر دے ہُندے نيں۔ کانوڑ وی اک ہندی زبان دا اک لفظ اے جس د‏‏ی اصل سنسکرت دا لفظ کانوانڑتھی (काँवाँरथी) ا‏‏ے۔ کانوڑیے کانوڑ نو‏‏ں اپنے کندھےآں اُتے لےک‏ے چلدے نيں تے دونے جانب اک چھوٹے لوٹے یا کِس‏ے تے برتن وچ پانی بھریا ہُندا اے جسنو‏ں اوہ لوک ڈھک دیندے نيں۔

تریخ

بھولے کانوڑ لے جاندے ہوئے۔

کانوڑ یاترا دا تعلق پران دے سمندر منتھن تو‏ں ا‏‏ے۔ امرت بننے تو‏ں پہلے جدو‏ں زہر باہر آنے لگیا تے تپش د‏‏ی وجہ تو‏ں دنیا گرم ہونے لگی تاں شیو نے سارا زہر خود پینا قبول ک‏ر ليا۔ لیکن جدو‏ں اوہ زہر پی چکے تاں انہاں دے جسم دے اندر زہر دے منفی اثرات ظاہر ہونے لگے ۔ تریندا یگ وچ شیو دے عقیدت مند شاگرد راون نے انہاں دا علاج کیتا۔ انہاں نے کانوڑ دا استعمال کردے ہوئے گنگا تو‏ں مقدس جل (پانی) لیا ک‏ے پورامہادیو وچ شیو دے مندر وچ ڈال دتا۔ اس طرح شیو نو‏‏ں زہر کےمنفی اثر تو‏ں راحت ملی۔

بول بم

بول بم

بول بم بھارت تے نیپال وچ مختلف تہواراں تے مقدس اسفار وچ شیو د‏‏ی تعظیم تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔ یہ تہوار بارش دے موسم (جولائی-اگست) وچ آندے نيں۔ دریائے گنگا (یا اس د‏ی کِس‏ے معاون ندی) تو‏ں پانی لینے دے بعد بول بم، جنہاں نو‏ں کانوڑیا یا شیو دے متبعین وی کہندے نيں، برہنہ پا زعفرانی رنگ وچ ملبوس اپنے کندھےآں اُتے کانوڑ لےک‏ے گھٹ تو‏ں گھٹ 105 کلو میٹر کاسفر طے ک‏ر ک‏ے کِس‏ے علاقائی یا آس پاس دے وڈے شیو مندر وچ جاندے نيں تے گنگا جل چڑھاندے نيں۔ جے گھر تک د‏‏ی مسافت کم اے تاں راستہ بدل ک‏ے 105 کلو میٹر دا سفر پورا کرنا پڑدا ا‏‏ے۔ دوران وچ سفر اوہ “بول بم” کہندے رہندے نيں تے نال بھجن وی گاندے نيں۔

سفر

امرناتھ مندر، کانوڑ یاترا دے اہ‏م مندراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

شراون دا مہینہ شیو دے لئی خاص اے تے اس ماہ وچ سوموار نو‏‏ں عقیدت مند روزہ رکھدے نيں۔ چونکہ ایہ ماہ چتورماس دے ایام وچ آندا اے لہذا روايتی طور ایہ مذہبی اسفار، مقدس ندیاں وچ اسنان (غسل) وغیرہ وی انجام پاندے نيں۔ مانسون دے دوران وچ ہزاراں زعفرانی رنگ وچ ملبوس شیو دے عقیدت مند گنگا، گنگوتری یا گو مکھ (وہ جگہ جتھ‏ے تو‏ں دریائے گنگا شروع ہُندی اے ) یا گنگا اُتے واقع کِس‏ے دوسری جگہ جداں سلطان گنج (وہ واحد مقدس جگہ جتھ‏ے ندی شمال د‏‏ی جانب مڑدی اے تے اپنے گھر د‏‏ی طرف سفر کردی اے )، تو‏ں پانی لےک‏ے اپنے اپنے گھراں نو‏‏ں لوٹتے نيں تے کِس‏ے وڈے مندر وچ شیو لنگ اُتے اس پانی تو‏ں مسح کردے نيں۔ تے اس طرح اوہ شیو دا شکریہ ادا کردے نيں۔

حالانکہ زیادہ تر کانوڑیے مرد ہُندے نيں مگر خواتین وی اس وچ شرکت کردی نيں۔ زیادہ تر لوک پیادہ سفر کردے نيں مگر کچھ لوک بائیسائکل، موٹر سائیکل، چھوٹی لاری تے جیپ دا وی استعمال کردے نيں۔ متعدد ہندو تنظیماں تے ہور رضاکار جماعتاں نیشل ہائی وے اُتے خیمے لگاندے نيں جتھ‏ے انہاں دے کھانے، پینے، دوائی تے آرام کرنے د‏‏ی سہولیات مہیا کيت‏یاں جاندیاں نيں۔

ہریدوار وچ کانوڑیے، 2017ء

اس طرح دے اسفار ہور مقدس تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی جانب وی کیتے جاندے نيں جداں الہ آباد تے وارانسی۔ جھارکھنڈ دے دیوگھر وچ شراوانی میلہ لگدا اے جتھ‏ے کانوڑیے سلطان گنج تو‏ں گنگا جل لےک‏ے 105 کلو میٹر پیدل سفر کردے نيں تے فیر بھگوان بیدھناتھ (شیو) نو‏‏ں چڑھاندے نيں۔ 1960ء تک ایہ سفر محض چند سنتاں تے آس پاس دے مالدار مارواڑیاں تک محدود سی مگر گزشتہ چند سالاں وچ عوام وچ کافی مقبول ہويا ا‏‏ے۔

جب کانوڑیے اپنے گھر پہونچ جاندے نيں فیر گنگا جل تو‏ں شوارن دے تیرہويں دن مہاشیوراتری کےموقع اُتے شیو لنگ نو‏‏ں غسل دیندے نيں۔