کچھی بولی

کچھی گجرات دے خِطے کچھ وچ بولی جاݨ آلی اک بولی اے ۔ ایہدے بولیندڑاں دی گِݨتی 1100000 گیاراں لَکھ دے لگ بھگ اے ۔

کچھی بولی
کچھی/કચ્છી/Kutchi
مقامی وچ	سندھ، پاکستان تے گجرات، بھارت۔ دنیا دے مختلف حصے وچ وی تارکین وطن، ہانگ کانگ، سلطنت عمان، فلپائن، انڈونیشیا، سنگاپور، متحدہ عرب امارات، مملکت متحدہ، ریاستہائے متحدہ امریکا، کینیڈا، آسٹریلیا، چین، فرانس، جاپان، ملائیشیا، سعودی عرب، قطر, ملاوی, کینیا, زمبابوے, تنزانیہ
علاقہ	دنیا
بولن والے	12 ملین (2015)
بولی ٹبر	ہند۔یورپی ہند ایرانی زباناں ہند۔آریائی زباناں شمال مغربی علاقہ کچھی بولی
لپی	عربی، دیوناگری، کچھی اکھر ہجے، پاکستانی کچھی،سندھی ،گرمکھی
بولی کوڈ
ISO 639-3	kfr
Glottolog	kach1277

کچھی بولی

لفظ" کچھی"  ! اس طرح وی لکھیا جاندا اے، Kutchi – Kuchchi – Kachihi – Cutchi – Kutchhi – Kachchhi" انگلش وچ،" Devnagari,Sanskrit : " कच्छी، " کچھی "  : Urdu- اردو وچ ۔

" کچھی " بنیادی طور اُتے اک " ہند آریانی ( انڈو آریان ) " بولی اے۔ ہند آریانی بولی وچ بہت سارے لہجے شامل نيں۔ تے ہند آریان ( انڈو آریان ) دا ہر لہجہ اک بولی شمار ہُندا اے۔ ایہ اک ایسی بولی اے جو خاص کر کچھی علاقے یا کچھ سرزمین اُتے بولی جاندی اے۔ کچھ دا علاقہ زیادہ انڈیا کینال اے لیکن کچھی بولی سندھ پاکستان وچ وی بولی جاندی اے۔ خاص کر شہر کراچی تے کراچی دے مخصوص تن جزائر اُتے۔ جداں بھابھا – بھٹ تے منوڑہ

کچھ دا علاقہ گجرات تے سندھ دے وسط وچ اے۔ بر صغیر دی تقسیم اُتے تے حالیہ دور وچ 90 فیصد کچھی بولنے والےآں دا علاقہ انڈیا کینال تے صرف 10 فیصد پاکستان دے پاس صوبہ سندھ وچ موجود اے۔ کچھی بولی تقریباََ 11 ملین ( ایہ اعداد وشمار 10 سال پیشتر دے نيں ) تو‏ں زیادہ دنیا بھر وچ بولی جاندی اے۔ اس بولی دے بولنے والے پاکستان، انڈیا، افریقہ، انگلینڈ تے امریکا دے علاوہ دنیا دے کافی ملکاں وچ بستے نيں

کچھی بولی دی لغوی تے معنوی وضاحت  :

یہ گل واضح اے کہ کچھی بولی دا لہجہ سندھی تے کئی مواقع اُتے گجراتی بولی تو‏ں ملدا جلدا اے۔ کچھی بولی دی گرامر سندھی بولی تو‏ں زیادہ قریب تے تقریباََ اس دا ذخیرہ الفاظ سندھی دے قریب اے لیکن انہاں الفاظاں دے لہجے وچ وڈا فرق وی واضح اے۔ تے ایہ وی اک واضح حقیقت اے کہ کچھی خود اک بولی اے۔ اس بولی ( کچھی بولی ) وچ خود وی بہت سارے لہجے موجود نيں۔ " کچھی بولی " دا لغوی تے معنوی مطلب اے " کچھ تو‏ں تعلق رکھنے والی بولی " یعنی کچھ وچ بولنے والے اوہ تمام لہجے " کچھی بولی ہی کہلائاں گے۔

یہ بولی خاص طور اُتے جس طرح بولی جاندی اے اس تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ ایہ اک منفرد بولی اے۔ اس بولی دے کئی الفاظ سندھی،سرائیکی، پنجابی تے مارواڑی ( راجھستانی ) زباناں دے الفاظ تو‏ں ملدے جلتے نيں۔ اس بولی وچ عربی دے وی کافی الفاظ ملدے نيں۔ ایہ بولی صرف کچھ تو‏ں تے سندھ تو‏ں تعلق رکھنے والے کچھی ہی بولتے نيں چاہے اوہ دنیا دی کسی وی حصے وچ ہاں ہن تک اپنی بولی نو‏‏ں بھولے نئيں نيں ۔

پاکستان تے بھارت وچ ایہ بولی کئی علاقےآں تے کئی خانداناں وچ بولی جاندی اے  :

جیساکہ بھارت ( انڈیا ) وچ  :

راجپوت خاندان	جدیجہ خاندان	بھانو سالش خاندان	لوہانہ خاندان	برہمن خاندان بھوج	کچھی راج گڑھ	کچھی گنایاتھی
رباڑی خاندان	بھاٹیا خاندان	میگھوال ( مہیشوری – میگھوار )	ویسا اساول	ڈاسا اساول ( اوشاول )	ست پانتھ پیروکار	جین مت پیروکار

بہت سارے مسلما‏ن خاندان ( بھارتی ) تے بہت سارے کچھ دے مسلم علاقےآں وچ وی رہائش پزیر نيں۔ جیساکہ پاکستان وچ وی موجود دور حاضر وچ اسپیشلی کراچی شہر وچ کئی دہائیاں تو‏ں آباد نيں۔ کراچی شہر وچ بعض خانداناں دی تیسری تے چوتھ‏ی نسل چل رہی اے۔ حتیٰ کہ بعض خانداناں دی اٹھويں پیری، آئیے درجہ ذیل موجود خانداناں دا جائزہ لیندے نيں  :

کچھی پٹھان ( کچھی مغل )	کچھی چھانچھی ( چھاچھی )	کچھی میمن	گجراندی	میمن	بانٹوا میمن	دھوراجی میمن	کتیانہ میمن	ہالاری میمن	اوکھادی میمن
کچھی بخاری، ( اہل بیت )	کچھی جونیجو ( جونیجہ )	کچھی کھتری	کچھی سیرو	کچھی ہنگورا	کچھی سومرہ	کچھی سنگھار	کچھی سوٹا	کچھی جت	کچھی بھٹی
کچھی سید، ( اہل بیت )	کچھی چوانڑ ( چوہان )	کچھی کمھار	کچھی نوڑے	کچھی نوریجہ	کچھی نوتیار	کچھی گیڑائی	کچھی سوڈے	سندھی میمن	کچھی گجراندی
کچھی خوجے ( اسماعیلی )	کچھی میانجی ( ملاں )	کچھی پنجارا	کچھی مندرہ	کچھی وریا	کچھی کیر	کچھی ترک	کچھی بائر بھٹی	کچھی ُفلانی	کچھی ہنگور جا
کچھی راہمے ( کچھی راحماں )	کچھی واطیر( واتیر )	کچھی دل	کچھی وروانی	کچھی جانوانی	کچھی سما	کچھی سمیجا	کچھی بڈالہ	کچھی کوریجہ	کچھی واگیڑ
کچھی خلیفہ، ( کچھی حجام )	کچھی رانڑا ( رانا )	کچھی سیرات	کچھی لاکھا	کچھی لاکھیر	کچھی لاکھیجا	کچھی بجری	کچھی میانڑا	کچھی چاؤلہ	کچھی بھنبھور
گھانچی جونا گڑھ والے	کچھی چاکی سومرہ	کچھی تیرائی	کچھی جوڈا	کچھی خیرات	کچھی دھاندل	کچھی راجپوت	کچھی رباڑی	کچھی رشی	کچھی ستی
کچھی میگھوار (مہیشواری )	کاٹھیاواری میمن	کچھی قریشی	کچھی سولنگی	کچھی خاصخیلی	کچھی سونارا	کچھی شاھ	کچھی شیعہ	کچھی عبد اسی	کچھی ابدالی
کچھی بقالی ( بکالی- بقالی )	کچھی قاصائی (قصائی)	کچھی انجاری	کچھی مانڈوی	کچھی ناریجا	کچھی پڑھیار	کچھی منگریا	کچھی کہر	کچھی ناگھیہ	کچھی شیخ
کچھی شیدی ( کچھی حبش خاندان)	کچھی ملاح ( ماہی گیر )	کچھی گھانچی	کچھی موہانڑاں
کچھی لنگا ( کچھی گائیک، مراثی )	کچھی آگری- آگاریہ	کچھی لوہار واڈا

تے خاص کر کچھی موہانڑاں (ملاح - ماہی گیر ) جو کراچی دے تیناں جزائر اُتے آباد نيں۔ اس دے علاوہ وی بہت ساری ذاتاں ۔۔۔ وغیرہم ۔۔۔

کچھی بولی تو‏ں قریبی بولی  :

یہ واضح مسلمہ حقیقت اے کہ کچھی بولی تو‏ں بہت زیادہ قریب سندھی بولی اے تے ایہ وی حقیقت اے کہ کچھی وی اک بولی دا نام اے۔ دوسری بولی میمنی دا رشتہ بہت قریب اے تے تیسری گجراندی بولی دا بہت عمل دخل اے۔ اوریہ لہجاں دے رشتے دی بنیاد " رن کچھ " اے۔

ماہر لسانیات کہندے نيں  :

کہ "انڈو آریان " بولی دا تعلق بہت پرانا اے۔ ایہی وجہ اے کہ آریان بولی دی شاخاں پوری دنیا وچ پھیلی ہوئی نيں۔ آریان بولی ہزاراں صدیاں دی بولی اے تے " کچھی بولی " دا تعلق وی آریان بولی تو‏ں اے۔ اسيں اس امکان نو‏‏ں بالکل رد نئيں کرسکدے کہ لسانی مماثلت دی منتقلیاں دا نتیجہ اے جو صحراواں دی طرح صدیاں اُتے پھیلا ہويا اے۔ اج ایہی صدیاں دا صحرا " سوراشتر " تو‏ں سندھ پاکستان تک تے کچھ تو‏ں مشرق کینال نال راجستھان تک پھیلا ہويا اے۔ بہت سارے کچھی اس وقت وی انڈیا وچ آباد نيں جو دو لسانی یا سہ لسانی حکمتی لہجہ بولتے نيں۔ اوہدی وجہ ایہ اے کہ گجرات دے ہمسایہ ہونے اُتے انہاں دے لہجے وچ گجراندی اثر اے جدو‏ں کہ اوہ پاکستانی کچھی دولسانی یا سہ لسانی حکمتی لہجہ ہونے دی وجہ ایہ اے کہ اوہ پاکستان وچ سندھ دے ہمسائے نيں۔ کچھی اردو پاکستانی فونٹ وچ وی لکھی جاندی اے تے زیادہ تر کراچی وچ بولی جاندی اے۔ " ( اقتباس : )

کچھی بولی دا انڈوآریان تو‏ں تعلق تے درجہ بندی  :

اک تے جگہ لکھیا گیا اے کہ : کچھی بولی دی ابتدا دی کوئی مخصوص وجہ سمجھ نئيں آندی اگرچہ ایہ پرانی ہند آریان بولی کہلاندی اے۔ تے ایہ سندھی بولی دی جڑواں بہن اے۔ بعض لوگ اسنو‏ں سندھی، گجراندی تے راجھستانی بولی دا مکسچر وی کہندے نيں۔ لیکن حقیقت ایہی اے کہ اس دا تعلق انڈو آریان تو‏ں ہی اے۔ بولی دے درجات وچ اسيں کچھی بولی نو‏‏ں مندرجہ ذیل خانے وچ پاندے نيں۔ کچھی بولی دی جڑاں نو‏‏ں سمجھنے دے لئی اسيں بولی دے خاندانی شجرے نو‏‏ں دیکھدے نيں

انڈو ایرانیئن

شمالی مغربی

• سندھی بولی

• کچھی بولی

( اقتباس : )

ماہر لسانیات، انڈیئن انسٹی ٹیوٹ آف ٹیکنالوجی۔ گواہاندی – انڈیا  :

اس دے بعد محترما پریتی رائے چودھری ( ماہر لسانیات، انڈین انسٹی ٹیوٹ آف ٹیکنالوجی۔ گواہاندی – انڈیا ) دا کہنا اے کہ : " کچھی بولی " 100 فیصد " انڈو آریان بولی اے ۔ انڈو آریان جو یورپی بولی دی اک ذیلی شاخ اے ۔ ایہ بولی دی شاخاں ماہر لسانیات دیاں ای کوششاں نال دوبارہ تعمیر کيتی گئی اے ۔ جے آپ کچھی دا واضح تے غیر مبہم ذریعہ یا دلیل چاہندے نيں تو پھر آپ سیدھا سنسکرت نو‏‏ں لے لاں جو بولی اج تک محفوظ اے۔ کچھی بولی دعوے تو‏ں کہی جا سکدی اے کہ سنسکرت دی شاخ اے۔ جس طرح کہ سنسکرت تو‏ں ساری انڈو آریان زباناں دا تعلق بندا اے۔ کچھی بولی دی سندھی تے گجراتی نال کُچھ قربت رہی اے اسی وجہ تو‏ں کچھی بولی وچ گجراتی تے سندھی دا اثر ملدا اے۔ کچھی بولی اک بولی اے تے ایہدی اپݨی اک لپی تے گریمر اے ۔ " ( محترما پریتی رائے چودھری – ماہر لسانیات )۔

خلاصا  :

ماں محتراہ پریتی رائے چودھری دی جامع تفصیل تو‏ں گل واضح ہو گئی کہ " کچھی بولی " لہجا نئيں بلکہ خود اک بولی اے تے بولی تو‏ں ای قوم دا وجود بݨدا اے ۔

دنیا دے مختلف ملکاں وچ  :

یہ بولی " کچھی " دنیا دے مختلف ملکاں وچ وی بولی جاندی اے۔ جِداں کہ ملاوی، تنزانیا تے انڈوپاک وچ  :

ملاوی Malawi  :

Kacchi	Language name
Blantyre, Lilongwe, Nkhata Bay, and Zomba districts; Mzuzu and urban centers	Location
Cuchi, Cutch, Kachchi, Kachi, Katchi	Alternate Names
6a (Vigorous).	Status
Most Asians in Malawi	Language Use
Non-indigenous. & Muslim.	Other Comments

تنزانیا Tanzania  :

Kacchi	Language name ..
Widespread.	Location
Cutchi, Kachchi, Kachi, Katchi	Alternate Names
6a (Vigorous).	Status
All ages.	Language Use
Non-indigenous. Hindu, Muslim..	Other Comments

پاکستان Pakistan  :

Kacchi – Kutchi	Language name
Sindh province: notably in Karachi.	Location
Cuchi, Cutch, Kachchhi, Kachchi, Kachi, Katch, Katchi, Kautchy, Kutchchi, Kutchie	Alternate Names
6a (Vigorous).	Status
Most of Muslims	Language Use
Non-indigenous	Other Comments
500,000 (1998)	Population

کچھی بولی دی تریخ و تمدن سکندراعظم دے زمانے تو‏ں  :

" کچھ " لفظ دا لغوی مطلب ( رن کچھ )

لفظ " کچھ " دا مطلب بغلی حصہ اے اس لفظ دا تعلق " سنسکرت بولی " نال اے، رن کچھ پاکستان دے صوبا سندھ تے بھارت دی ریاست گجرات دے درمیان صحرائے تھر وچ واقع اک دلدلی علاقہ اے۔ رن ہندی بولی وچ "دلدل" نو‏‏ں کہندے نيں( رن ہندی وچ تو دلدل نو‏‏ں کہندے نيں لیکن سنسکرت یا کچھی بولی وچ رن دا مطلب " صحرا یا ریگستان دے نيں : ڈاکٹر ہانی کچھی ) جدو‏ں کہ "کچھ" اس ضلع دا نام اے جتھ‏ے ایہ واقع اے۔ رن کچھ خلیج کچھ تے دریائے سندھ دے ڈیلٹائی علاقے دے درمیان تقریباً 10 ہزار مربع میل دے رقبے اُتے پھیلا ہويا اے۔ بھارتی ریاست راجستھان دا دریائے لونی رن دے شمال مشرقی علاقے وچ گرتا اے۔ مون سون دے دوران بارشاں دا پانی ایتھ‏ے دے بیابانی و دلدلی علاقے وچ جمع ہو جاندا اے تے سرد علاقےآں تو‏ں آنے والے پرنداں دی آماجگاہ بن جاندا اے۔ مون سون دے دوران زیادہ تو‏ں زیادہ پھیلاؤ دی صورت وچ مغرب وچ خلیج کچھ تے مشرق وچ خلیج کھمبے آپس وچ اک ہوجاندی نيں۔ ایہ علاقہ قدرتی گیس تے ہور معدنیات تو‏ں مالا مال سمجھیا جاندا اے تے پاکستان تے بھارت دے درمیان سر کریک جداں سرحدی تنازعات دا سبب وی اے۔ ایہ دو اہ‏م حصےآں وچ تقسیم کیتا جاندا ہے؛ کچرچھ دی عظیم رن تے کچرچھ دے لٹل رن . ایہ مکمل طور اُتے سندھ دے حصے دے طور اُتے پاکستان دی طرف تو‏ں دعوی کیتا جاندا اے۔ ایہ سائز وچ 7،505.22 مربع کلومیٹر ( 2،897.78 مربع میل) اے تے دنیا وچ سب تو‏ں وڈا نمک صحرا دے لئی مشہور اے۔ کچرچھ دے رن کچھی لوگاں دے آباؤاجداد دا وطن اے .

جغرافیا

کچرچھ دے رن سندھ پاکستان دے صوبے وچ کچھ حصےآں دے نال گجرات وچ تھر صحرا جیو جغرافیائی علاقے وچ واقع اے۔ ایہ اک موسمی دلدلی علاقے، لفظ رن، "نمکیاندی دلدل " دا مطلب میڈک، پودےآں دا اگنا اے جتھ‏ے ملک دی بلند ٹکڑاں دے نال ردوبدل اے۔ کچرچھ فی الحال گجرات وچ ضلع (مغربی بھارت ) دا نام اے، لیکن سندھ دے حصے دے طور اُتے اس خطے وچ واقع اے جتھ‏ے . مارش دے ارد گرد 10،000 مربع میل دا اک بہت وڈے علاقے اُتے محیط اے تے کچرچھ دی خلیج تے جنوبی پاکستان وچ دریائے سندھ دے منہ (دہانے) دے درمیان پوزیشن وچ واقع اے۔ کچرچھ دے رن دے شمال مشرقی کونے وچ ساکا اسٹین تو‏ں شروع، لونی دریائے جھوٹاُتے ختم ہُندا اے .

متنازع سرحد

یہ قدرتی گیس تو‏ں مالا مال مہمان نمکین فلیٹ اے، اپریل 1965 ماں، 1965. بعد وچ اسی سال بھارت پاکستان جنگ تے برطانیہ دے وزیر اعظم نے اہ‏م کردار ادا کیتا، بھارت تے پاکستان دے درمیان بارہماسی سرحدی تنازعات وچو‏ں اک منظر ساڈے سامنے اے ہیرالڈ ولسن نے دشمنی دے خاتمے تے علاقائی تنازع نو‏‏ں حل کرنے دے لئی اک ٹریبونل قائم کرنے دے لئی جنگجوواں نو‏‏ں قائل کیتا۔ اس فیصلہ وچ پاکستان نو‏‏ں 9،100 مربع کلومیٹر ( 3،500 مربع میل) دے اس دعوی دا صرف10٪ فیصدحاصل ہُندے دیکھیا گیا تے 1968 وچ فیصلہ کیتا گیا سی بھارت حالے تک اس خطے دے 100٪ دا دعویدا رہے اگرچہ 90٪، بھارت نو‏‏ں دتا گیا سی انہاں دے درمیان ایہ مسئلہ حالے تک حل نئيں ہويا اے تو کشیدگی وچ اک بار پھر تیزی آسکدی ہے.

ماحولیاتی اہمیت

کچرچھ دے رن علائقے دے پورے ہند Malayan دی خطے وچ صرف وڈے سیلابی گھاس زون اے۔ جدو‏ں کہ حقیقت ایہ علاقے اک طرف ریگستانی اے تے دوسری طرف سمندر مینگرو تے صحرا پودےآں سمیت پارستیتیکی نظام دی اک قسم، دے نال کچرچھ دے رن دلدلی زمین فراہ‏م کردا اے۔ چراہگاہ تے کچرچھ دے رن دے ریگستان اس وسیع علاقے دے اکثر سخت حالات دے مطابق ڈھل چکے نيں کہ جنگلات دی زندگی دے قدرتی فارم دے لئی موضوع جگہہ اے۔ ایہ ستانکماری تے خطرے تو‏ں دوچار جانوراں تے پودےآں پرجاتیاں اُتے شامل نيں۔ مارش دے ارد گرد 25،000 مربع کلومیٹر (9،700 مربع میل) دے علاقے اُتے محیط۔ اس کچرچھ دی خلیج تے جنوبی پاکستان وچ دریائے سندھ دے منہ ( دہانے ) دے درمیان واقع اے۔

ہستشلپ

کچرچھ دے منفرد ہستشلپ دنیا بھر وچ مشہور نيں۔ خواتین تے نوجوان لڑکیو‏ں وچو‏ں اک بہت اعلیٰ کڑھائی دے کپڑے دی مختلف اقسام دی فروخت دی حالے تک اس ثقافت وچ زندہ اے۔ کڑھائی دی اقسام جیساکہ Rabari، اہیر، سندھی، تو‏ں Banni، Mutwa، ایری تے Soof طور اُتے مختلف شیلیاں دی اے - تے کچھ شیلیاں دا عکس یا مالا جڑنا شامل اے۔

کچھی بولی دا کچھ تو‏ں تعلق

اسی نسبت تو‏ں کچھی بولی دا تعلق سنسکرت دے بعد رن کچھ تو‏ں وی اے، دور حالیہ وچ کچھی بولی دی تعریف اس دا مخصوص لہجہ اے جس وچ شامل میمنی تے گجراندی زباناں وی نيں۔ کچھی بولی دا مطلب اوہ ساری زباناں جنہاں دا تعلق رن کچھ، گجرات تے راجستھان تو‏ں ہاں.

خطہ " کچھ " تے اوہدی تاریخ

کچھ دی تاریخ

کچھ دی تاریخ بہت پرانی اے۔ انڈس ویلی تہذیب دے نشانات وادی سندھ دی تہذیب (3000 ق م تا 1500 ق م) دے نشانات وی ڈھولاواڑہ – کچھ وچ دریافت ہوئے نيں۔ جدو‏ں الیگزینڈرا اعظم 325 قبل مسیح وچ انہاں حصےآں اُتے پہنچے تو سمندر دا اک بازو نئيں سی سندھ دے مشرق دی طرف "رن" دے حصےکو خود اس نے اک تازہ پانی دی جھیل وچ تبدیل کر دتا ۔

گجرات، کچھ دے موریا سلطنت نو‏‏ں توڑ دتا اورسندھ نو‏‏ں یونانیاں دے قواعد دے تحت 140-120 قبل مسیح وچ باختریا دے حوالے کر دتا۔ باختریا حکومت دے قوانین گجرات، کاٹھیاوار تے کچھ اُتے لاگو رہے تے اخر کار ساکاس دے قوانین پہلی صدی دے دورِ حکومت تو‏ں تیسری صدی تک جاری راے۔ اس دے بعد سمندرا گپتا نے ساکآس اُتے حملہ کر دتا تے ساکاس حکومت دے قوانین ختم ہو گئے۔

سہاراس آف سندو

چھیويں صدی عیسوی دے اختتام اُتے عظیم فاتح بادشاہ سہاراس آف سندو نے کچھ نو‏‏ں وڈی آسانی تو‏ں فتح کر لیا۔ اک چینی سیاح دا ثبوت(قدیم چینی سفر ناما) ظاہر کردا اے کہ بدھ مت دی اس وقت حقیقت نئيں سی تے زمینی حقیقت اُتے جین مت کچھ ،کاٹھیاواڑ تے سندھ وچ پھیلا ہويا سی سويں صدی عیسوی دے اختتام اُتے عرباں نے سندھ فتح کیتا۔ سما راجپوت ہندو قبیلے دے افراد کچھ وچ بس گئے سن ۔ سرداراں وچو‏ں کئی سردار سندھ وچ وی بس گئے سن تے عرباں دی طرف تو‏ں خود مختار حکمران ہونے دی اجازت دتی گئی سی ۔

لاکھو گھرآرو دی موت

نويں صدی عیسوی دے شروع وچ لاکھو گھرآرو، جس دی دو بیویاں سن اس قبیلے دا سردار بنا سی لاکھو گھرآرو، دی موت دے بعد، اس دے سب تو‏ں وڈے بیٹے " یون ناڈ " ( یُناد، ینناڈ ) کامیاب رہیا مگر " یون ناڈ " دے سوتیلے دو بھائی " مود" تے " منائی " نے " یون ناڈ " دے خلاف سازشی منصوبہ بنایا تے اسنو‏ں قتل کر دتا۔ تھوڑے عرصے بعد مود تے منائی نے اک تے باطل منصوبہ باَنھّا تے اپنے چچا " واگام چاؤدا " نو‏‏ں قتل کر دتا تے اس علائقے وچ اپنی بادشاہت دا اعلان کر دتا۔ " پاٹ گڑھ " قبیلے نے واگام دا بدلہ لینے دی دھمکی دی یاد رہے ایہ قبیلہ سندھی قبیلہ " ست سندس " یعنی ست بھائیاں دا پایہء تخت سی، مود تے منائی ست سندس دے ہتھو‏ں قتل ہوئے تے ایہ علائقہ اس دے ماتحت علائقاں وچ شاامل ہو گیا ۔

یاد رہے کہ اس وقت : " دہران واگیڑہ " انہاں علاقےآں وچو‏ں اک علاقے دا حکمران سی، مود نے اس دے نال دوستی دی ہوئی سی تے مود نے اپنے بیٹے" سُد" دی شادی" دہران واگیڑہ " دی بہن تو‏ں طے کروائی سی۔ نويں صدی عیسوی وچ مود تے منائی دی موت نے مود دے بیٹے " سُد" دی پوزیشن نو‏‏ں کافی کمزور کر دتی سی۔ اس وقت : " دہران واگیڑہ " نے مود دے بیٹے " سُد" نو‏‏ں قتل کر دتا تے " سُد" دے چھ ماہ دے بیٹے " فل " نو‏‏ں وی قتل کرنا چاہندا سی لیکن اوہ محفوظ رہیا۔ فل دہران دا بھانجا سی ! " فل " جو ہن جوان ہو چکيا سی اس نے اپنے دادا مود تے باپ " سُد" دا بدلہ لینا چاہندا سی اس نے " دہران واگیڑہ " نو‏‏ں نپٹنے دے لئی للکارا ! اس وقت " دہران واگیڑہ " اک عمر رسیدہ شخص سی اسنے امن قائم کرنے دے لئی اپنی اک بیٹی دی شادی " فل " تو‏ں کروادت‏ی۔ لیکن " فل " کدی وی بھول نہ سکا کہ " دہران واگیڑہ " نے اس دے باپ تے دادا نو‏‏ں قتل کیتا سی !

چند سال بعد : فل نے دہران نو‏‏ں آخر کار قتل کر دتا تے تاریخ تو‏ں ایہ سننے وچ آیا اے کہ فل دی بیوی نے خودکشی کرلی سی تے اس وقت اوہ حاملہ سی تے زندہ نوزائیدہ بچہ اوہدی لاش تو‏ں کڈیا گیا سی اس دا نام " گہاؤ " ( یعنی پیدائش دا زخم ) رکھیا گیا، اس واقعہ دے بعد فل نے اپنا دار الخلافہ تبدیل کیتا تے اسنو‏ں " انگور گڑھ " نزد " ہابائی " لے آیا۔ تے فل نے اپنی دوسری شادی " سونالی " تو‏ں دی جس دا تعلق " رباڑی " قبیلے تو‏ں سی " سونالی " جس نے فل دے اک بیٹے نو‏‏ں 920 عیسوی وچ جنم دتا تے جس دا نام " لاکھو " رکھیا گیا۔ یاد رکھن انہاں 2 سوسا لاں ( 7 تو‏ں 9 صدی عیسوی) وچ عرباں دی وجہ تو‏ں کافی کچھیاں نے اسلام وی قبول کیتا سی ۔

لاکھو : لاکھو فلانی Lakho Fulani.

فل دا بیٹا لاکھو قدآور شخصیت دا مالک بنا جوان ہو ک‏ے تے اپنے باپ تو‏ں محبت دی بنا اُتے اپنا نام فلانی کہنے، بلانے یا پکارنے اُتے بہت خوش ہُندا سی تے اپنے نام کینال ہمیشہ فلانی لکھدا سی " لاکھو فلانی "۔ یاد رہے کہ کراچی پاکستان وچ رہنے والے کافی کچھی خانداناں دی ذات وچ کچھ شاخاں وچ جسنو‏ں کچھی وچ " نکھ " کہندے نيں، اوہ لفظ " فلانی " اے تے جس تو‏ں مراد فل دی نسل اے۔ اج وی ساڈے مسلم کچھی خانداناں دی ذات وچ شاخ دا نام " فلانی " موجود اے۔ اس دے علاوہ کچھیاں وچ موجود خاندان تے وی نيں جو " لاکھو" ،" لاکھا "۔ "لاکھیر"، " لاکھیرا " تے " لاکھیرجا " مشہور نيں۔ لاکھو فلانی بہت طاقتور بادشاہ بنا، اوہ کچھ تے گجرات وچ وڈا مشہور سی اس نے اپنا دار الخلافہ " کیرا " وچ منتقل کیتا ( کیرا دے رہنے والے مسلم کچھی حالے تک " کیر " کہلواندے نيں ) تے اوتھ‏ے اُتے اپنا قلعہ تعمیر کروایا جس دے آثار ہن وی ملدے نيں ۔  ایہ اوہ قلعا اے جیہنو‏ں لاکھو فلانی کچھی نے تعمیر کروایا سی لاکھو فلانی اپنے اک دوست کینال دشمناں تو‏ں جنگ لڑتے ہوئے مارا گیا۔ لاکھو فلانی دی جنگ وچ موت دے بعد اس دے بھتیجے " جام پنوارو( کچھی) حزب اختلاف دے بغیر کامیاب ہويا تے تخت دا بادشاہ بنا۔ اس نے وی اک قلعہ تعمیر کیتا تے اوہ قلعہ " پد ر گڑھ " دے نام تو‏ں مشہور ہويا۔ ایہ قلعہ " نکھت رانا " دے قریب اے ۔ اُتے " جام پنوارو " اِنّا ظالم سی کہ لوگ اس دے ظلم دی وجہ تو‏ں اس تو‏ں عداوت رکھدے سن ۔ " جام پنوارو " اسی نفرت تے عداوت دی وجہ تو‏ں مارا گیا تے اسنو‏ں " جاکھس " نے قتل کیتا۔ " جام پنوارو " دی موت دے بعد " سولانکاس " تے چاؤداس" نے کچھ، گجرات تے سندھ اُتے حکومت دی جس دی حکومت دور حاضر دے سندھ تک پھیلی ہوئیاں سن۔ " جام پنوارو" دے ظلم ہی دی وجہ تو‏ں کئی کچھی خاندان ( مسلم کچھی ) دور حاضر دے سندھ وچ آکر بس گئے تے اس وقت اندرون سندھ وچ تے کراچی وچ کئی آباد خاندان " جام پنوارو" دے دور دے ہجرت کیتے ہوئے کچھی مظلوم خاندان نيں۔ ( ایتھ‏ے لفظ کئی استعمال ہويا اے سب خاندان نئيں ) " بارہويں صدی " دے وسط وچ " لاکھو " (یاد رہے ایہ اک تے لاکھو اے ) نامی اک سما شہزادے نے اپنی قسمت نو‏‏ں " رن کچھ " وچ آزمانے دا فیصلہ کیتا ! تے اس " لاکھو" نو‏‏ں " جدیجہ " نامی اک سما چیف ( جو بے اولاد سی ) نے بچپن وچ گود لیا سی تے اسنو‏ں اپنا بیٹا بناکر پال پوس کر وڈا کیتا۔ اس دے علاوہ لاکھو دا اک جڑواں بھائی وی سی جس دا نام " لاکھیر " سی ایہ سما چیف جدیجہ وی کچھی اسپیک سی تے " لاکھو " وی کچھی بولی بولا کردا سی 1147 ء ( یعنی پاکستان دے وجود وچ آنے تو‏ں 800 سال قبل ) ایہ لاکھو سما اپنے جڑواں بھائی لاکھیر سمیت رن کچھ پہنچیا، چنانچہ ! اس وقت "چاؤداس" دی حکومت دی طاقت پرانی تے کمزور ہوچک‏ی سی، انہاں دونے بھائیاں یعنی لاکھو تے لاکھیر نے اپنا اک نواں دار الحکومت ترتیب دتا جسنو‏ں تاریخ وچ " لاکھیر وارہ " کہیا گیا اے۔ ایہ دار الحکومت پرانے تے خستہ حال و تباہ حال قلعہ " پد ر گڑھ " تو‏ں صرف 20 میل دی دوری اُتے واقع سی تے اوہدی باقیات اج وی نظر آندی نيں۔

لاکھو دی موت

لاکھو دی موت دے بعد " رتو ردھن" تخت اُتے بیٹھا تے حکومت دی بھج ڈور سنبھال لی۔ تھوڑے بہت اوتھ‏ے " جت قبائلی " ( کچھی جت ) جو لاکھو تے لاکھیر دے آنے تو‏ں پہلے ہی رن کچھ وچ آباد سن انھاں نے لاکھو دی موت دے بعد نويں آنے والے " رتو ردھن" نو‏‏ں کافی پریشانیاں داں تے تنگ کردے راے، سینٹ غریب ناتھ دی مدد تو‏ں " رتو ردھن" نے بہت جلد جت قبائیلیاں نو‏‏ں مغلوب کر دتا تے اسی خوشی وچ " دینو دھر خانقاہ " دی زمین تحفتا "غریب ناتھ " ناں دتی، دینو دھر خانقاہ دے آثار اج وی قائم نيں۔ 1215 ء وچ " رتو ردھن" دی موت دے بعد اوہدی حکومت تے علاقہ اس دے چاراں بیٹےآں وچ تقسیم ہو گیا :

1. ڈیڈا
2. اودھا
3. گجن ( گجنڑ )
4. ہوتھی

رتو ردھن دی موت

1215 ء وچ " رتو ردھن" دی موت دے بعد اوہدی حکومت تے علاقہ اس دے چاراں بیٹےآں وچ تقسیم ہو گیا،

1. سب تو‏ں وڈے ڈیڈا ( دیدا) کوحکومت دے لئی " کنٹھ کوٹ " سونپا گیا سی ۔
2. دوسرے بیٹے اودھا ( اودا ) نو‏‏ں حکومت دے لئی " لاکھیر وارہ " سونپا گیا سی ۔
3. تیسرے بیٹے گجن ( گجنڑ) نو‏‏ں حکومت دے لئی " باڑہ " سونپا گیا سی ۔
4. چوتھے تے آخری بیٹے ہوتھی نو‏‏ں حکومت دے لئی " 12 پنڈ " دتے گئے جو " پوناڈی " دے قریب سن ۔

راؤ کھنگر جی

1510 ء عیسوی تک " راؤ کھنگر جی " دا خاندان " راؤ حکومت دے نام تو‏ں حکومت کردا رہیا احمد آباد دے سلطان دی منظوری سے۔ اسيں ایتھ‏ے اختصار تو‏ں کم لیندے ہوئے مختصر الفاظ تو‏ں گفتگو نو‏‏ں بڑھائاں گے۔۔ تے اگلے 438 سال تک " جدیجہ خاندان " دی حکومت تے احکامات لاگو رہے 1947–1948 تک تے جدیجہ خاندان انڈین یونین وچ ضم ہوکر بھی" کچھ " اُتے حکومت کردے راے۔ ( تفصیل نیچے درج اے ) اسی طرح 1947 وچ ہندوستان دی تقسیم اُتے پاکستان دا وجود دنیا دے نقشے اُتے ابھرا، تقسیم دے وقت کچھ دا 90 فیصد حصہ گجرات کینال رہ گیا تے 10 فیصد حصہ سندھ کینال رہ گیا۔ تے ملتان (جدو‏ں کہ ملتان سندھ دا حصہ سی ) پنجاب وچ شامل ہو گیا جدو‏ں کہ سندھ مختصر ہو ک‏ے موجودہ صوبہ سندھ دی شکل اختیار کر گیا۔ ( تفصیلات آئندہ صفحات وچ ) 1965ء وچ اک تنازع اُتے پاک بھارت سرحد عظیم رن کچھ دے مغربی سرے دی طرف اٹھا۔ مقابلہ اپریل وچ شروع ہويا تے ختم وی ہويا تب صرف برطانیہ حکومت نے اک لائن بندی نو‏‏ں محفوظ کرنے دے لئی اپنی مداخلت کيتی۔ سلامتی کونسل اقوام متحدہ دے سیکرٹری جنرل دی رپورٹ اُتے اس تنازع نو‏‏ں اک بین الاقوامی ٹریبونل کہیا گیا، جو 1968 وچ بھارت دے لئی پاکستان دے سرحدی علاقے دے تقریبن 10 فیصد تے تقریبن 90 فیصد تو‏ں انڈیا نو‏‏ں نوازیا دتا گیا اے ۔ 1969 ء وچ تقسیم دا اثر ہويا اے۔ ( تفصیلات انٹر نیٹ اُتے دستیاب نيں ) {{نامکمل}}

حوالے