گوٹ لیئیب ویل ہیلم لیئیٹنر

گوٹ لیئیب ویل ہیلم لیئیٹنر
پیدائشی نام	(انگریزی وچ: Gottlieb Wilhelm Leitner)
جم	14 اکتوبر 1840   پست
وفات	22 مارچ 1899 (59 سال)  بون
مدفن	بروک ووڈ قبرستان
شہریت	متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ ہنگری
عملی زندگی
مادر علمی	کنگز کالج لندن (۱۸۵۸–)
پیشہ	مستشرق ،  مہم جو ،  فوٹوگرافر ،  بیرسٹر
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی
ملازمت	کنگز کالج لندن

گوٹ لیئیب ویل ہیلم لیئیٹنر (انگریزی: Gottlieb Wilhelm Leitner یا Gottlieb William Leitner) ایم اے، پی ایچ ڈی، ایل ایل ڈی، ڈی او ایل (14 اکتوبر 1840ء – 22 مارچ 1899ء اک برطانوی مستشرق سن ۔

فائل:Leitner2.jpg

لیئیٹنر 21 سال د‏‏ی عمر وچ کنگز کالج دے پروفیسر دے طور پر۔ تصویر اسٹرینڈ میگزین، 1894ء تو‏ں لی گئی ا‏‏ے۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

گوٹ لیئیب پیسٹ، ہنگری وچ 14 اکتوبر 1840ء نو‏‏ں اک یہودی وچ پیدا ہوئے۔ انہاں د‏‏ی ماں میری ہین رئیٹ ہرزبرگ سی۔ انہاں دے والد لیو پولڈ سفیر گوٹ لیئیب د‏‏ی کم عمری وچ گزر گئے تے انہاں د‏‏ی ماں جوہان ماریٹز لیئیٹنر نال شادی کرچک‏ی سی۔ گوٹ لیئیب تے انہاں د‏‏ی بہن ایلیزبیتھ (برطانوی سیاست دان لیوپولڈ آمیری د‏‏ی ماں) اس دے بعد تو‏ں لیئیٹنر دے طور اُتے پہچانے جانے لگے۔

لیئیٹنر نے کم سنی تو‏ں بولی دانی وچ گہری دلچسپی دا مظاہرہ ک‏ے رہے سن ۔ 8 سال د‏‏ی کم عمر وچ اوہ قسطنطینہ گئے سن تاکہ ترگی تے عربی تعلیم حاصل کيتی جا سک‏‏ے تے دس سال د‏‏ی عمر تک اوہ ترکی، عربی تے بیش تر یورپی زباناں نو‏‏ں روانی تو‏ں بول سکدے سن ۔ 15 سال د‏‏ی عمر وچ اوہ کریمیا وچ کرنل دے اسيں منصب برطانوی کمیساریات وچ تعبیرکنندہ (بدرجہ اولٰی) دے طور اُتے مقرر ہوئے۔ جدو‏ں کریمیائی جنگ ختم ہوئی تاں اوہ پادری بننا چاہندے سن تے اس وجہ تو‏ں کنگز کالج لندن وچ تعلیم دے لئی شریک ہوئے۔

یہ کہیا گیا اے کہ لیئیٹنر مسلم ملکاں دے دوراں دے دوران اک مسلم ناں عبد الرشید سیاح اپنا چکے سن ۔ سیاح عربی وچ سفر کرنے والے نو‏‏ں کہندے نيں۔

اک ماہر السنہ دے طور اُتے کہیا جاندا اے لیئیٹنر کوئی پنجاہ زباناں تو‏ں واقف سن، جنہاں وچو‏ں کئی نو‏‏ں اوہ روانی تو‏ں بول سکدے سن ۔ 19 سال د‏‏ی عمر وچ اوہ عربی، ترکی تے جدید یونانی دے لیکچرر دے طور اُتے مقرر ہوئے تے 23 سال وچ اوہ کنگز کالج وچ عربی تے اسلامی قانون دے پروفیسر مقرر ہوئے۔

اس دے 3 سال بعد 1864ء وچ لیئیٹنر گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لاہور (اس وقت برطانوی ہند)، موجودہ پاکستان وچ پرنسپل بنے۔ اوہ پنجاب یونیورسٹی د‏‏ی تعمیر وچ پیش پیش سن ۔ اوہ کئی اسکول، ادبی انجمناں، عوامی کتاباں خاناں تے تعلیمی جریداں دے بانی سن، جدو‏ں کہ خود اوہ برصغیر د‏‏ی تہذیباں دا مطالعہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس دور وچ اوہ اردو وچ اک تحقیقی تے جامع کتاب اسلام د‏‏ی تریخ اُتے لکھ چکے نيں، جو دو جلداں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس کم دے لئی انہاں نے مولوی کریم الدین د‏‏ی مدد لی نو‏‏ں کہ اس وقت امرتسر، پنجاب وچ اسکولاں دے ضلعی انسپکٹر سن ۔ ایہ دو جلداں 1871ء تے 1876ء وچ چھپ چکیتیاں ناں۔

لیئیٹنر 26 سال د‏‏ی عمر وچ ، مقامی لباس پہنے ہوئے دردستان گھمدے ہوئے۔ اسٹرینڈ میگزین 1894ء تو‏ں ماخوذ

وہ ایڈین سیول سرویس تو‏ں 1886ء وچ وظیفہ یاب ہوئے۔سانچہ:Dubious

یورپ واپسی

لیئیٹنر یورپ وچ 1870ء دے دہے دے اخیر وچ پرت آئے تاکہ ہیڈلبرگ یونیورسٹی (جرمنی) اُتے تعلیم جاری رکھن۔ اس دوران انہاں نے آسٹریا، پروشیا تے برطانوی حکومتاں دے لئی کم کیتے۔ انہاں دا عزم سی کہ اوہ مشرقی زباناں، رہتل تے تریخ دے مطالعے دے لئی اک مرکز قائم کرن۔ 1881ء وچ انگلستان پرتن دے بعد اوہ اس مجوزہ ادارے دے لئی جگہ کھوج رہے سن ۔ 1883ء وچ اوہ مخلوعہ رائل ڈراماٹیک کالج د‏‏ی عمارت نو‏‏ں دیکھے جو قابل تسلیم حد تک اس مقصد دے لئی موزاں سی۔

مسلم طالب علماں د‏‏ی سہولت دے لئی لیئیٹنر نے اک مسجد د‏‏ی تعمیر کارروائی۔ مسجد شاہ جتھ‏ے د‏‏ی تعمیر 1889ء وچ ہوئی تے ایہ مغربی یورپ وچ اولین مسیتاں وچو‏ں اک سی تے برطانیہ وچ خاص مقصد دے لئی تعمیر کردہ پہلی مسجد سی جو اج وی آباد ا‏‏ے۔ ایہ بھارتی عربی طرز اُتے بنائی گئی سی تے اسنو‏ں بھوپال د‏‏ی شاہجتھ‏ے بیگم (1868ء–1901ء) دے ناں تو‏ں موسوم کیتا گیا۔

شاہجتھ‏ے بیگم نے اس مسجد د‏‏ی تعمیر دے لئی اک خطیر رقم روانہ کيتی تے اس دے علاوہ انہاں نے محمڈن اینگلو اورینٹل کالج د‏‏ی علی گڑھ وچ قیام وچ وی نمایاں کردار نبھایا جو اگے چل ک‏ے علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ تبدیل ہوئی۔

مقبرہ تے اس کتبہ

بروک ووڈ قبرستان وچ لیئیٹنر د‏‏ی قبر

لیئیٹنر نو‏‏ں بروک ووڈ قبرستان وچ سپرد لحد کیتا گیا جو ووکنگ دے نیڑے ا‏‏ے۔ ذیل وچ مقبرے اُتے کتبے د‏‏ی انگریزی عبارت درج ا‏‏ے۔ قابلِ ذکربات ایہ اے کہ یہودی النسل ہونے دے باوجود لیئیٹنر د‏‏ی قبر اُتے لاطینی رسم الخط وچ عربی مقولہ لکھیا اے جس دا مفہوم ایہ اے کہ علم دولت تو‏ں بہتر اے :

”

اَلْعِلْمُ خَیْر مِنَ الْمَال

“

THE LEARNED ARE HONOURED IN THEIR WORK GOTTLIEB WILLIAM LEITNER ORIENTAL INSTITUTE WOKING BORN 14TH OCTOBER 1840 AT BUDAPEST DIED 22ND MARCH 1899 AT BONN ________________________ LINA OLYMPIA LEITNER HIS WIFE DIED 24TH MAY 1912 IN LONDON AGED 64 BONN ________________________ The Lord is my shepherd therefore can I lack nothing. Yea, Though I walk through the valley of the shadow of death, I will fear no evil. (Ps. XXIII) ________________________ Al-‘ilmu khayrum min al-maali HENRY LEITNER Only son Born Lahore 1869 – Died London 1945

اہ‏م کم

• On the Sciences of language and of ethnography, with general reference to the language and customs of the people of Hanza: A report of an extempore address. (nach 1856).
• Introduction to a philosophical Grammar of Arabic: Being an attempt to discover a few simple principles in Arabic Grammar. Reprinted and slightly enlarged from the „Panjab Educational Magazine", Lahore 1871
• The Sinin-i-Islam; The races of Turkey; History of Dardistan, songs, legends etc.; Graeco-budhistic discoveries; History of indigenous education in the Panjab since annexation.
• A lecture on the races of Turkey, both of Europe and of Asia, and the state of their education: being, principally, a contribution to Muhammadan education. Lahore 1871.* A detailed analysis of Abdul Ghafur's dictionary of the terms used by criminal tribes in the Panjab. Lahore 1880.
• History of indigenous education in the Punjab since annexation and in 1882. Calcutta 1882. Reprint Delhi: Amar Prakashan, 1982.
• The Kunza and Nagyr handbook being an introduction to a Knowledge of the language. Calcutta 1889.
• Dardistan in 1866, 1886 and 1893: being an account of the history, religions, customs, legends, fables, and songs of Gilgit, Chilas, Kandia (Gabrial), Yasin, Chitral, Hunza, Aagyr, and other parts of the Hindukush, Reprint der Ausgabe Woking, Oriental Univ. Inst., 1893, New Delhi: Bhavana Books & Prints, 2001 ISBN 81-86505-49-0* Dardistan in 1866, 1886 and 1893 : being an account of the history, religions, customs, legends, fables and songs of Gilgit Chilas, Kandia (Gabrial) Yasin, Chitral, Hunza, Nagyr and other parts of the Hindukush; as also a suppl. to the 2. ed. of The Hunza and Nagyr handbook and an epitome of p. 3 of the author's "The languages and races of Dardistan". Reprint of the edition 1889, Karachi: Indus Publ., 1985.

حوالے

• http://www.tbcs.org.uk/dr_leitner.htm Archived 2019-01-07 at the وے بیک مشین Necropolis Notables. The Brookwood Cemetery Society. Retrieved 2007-02-23.
• Oxford Dictionary of National Biography
• http://www.wokingmuslim.org/pers/dr_leitner.htm
• Muhammad Ikram Chaghatai: Writings of Dr. Leitner: Islam, education, Dardistan, politics and culture of Northern areas. Comp. by Muhammad Ikram Chaghatai. Lahore: Government College Research and Publ. Society; Sang-e-Meel Publ., 2002. ISBN 969-35-1306-1
• J. FL Stocqueler, Life and Labors of Dr Leitner (1875)
• "Portraits of Celebrities at Different Times of their Lives", The Strand Magazine, Volume VII, January–June 1894
• ولیم روبین اسٹین, The secret of Leopold Amery, Historical Research, vol. 73, no. 181 (June 2000), 175–196.

خارجی روابط

• یہودی انسائیکلوپیڈیا
• http://www.wokingmuslim.org/pers/dr_leitner.htm

ہور دیکھو: لیئیٹنر