ہیرا

ہیرا Diamond
A scattering of round-brilliant cut diamonds shows off the many reflecting facets.
General
Category	Mineral
Chemical formula	C
Identification
Molar mass	۱۲.01 g/mol
Color	Typically yellow, brown or gray to colorless. Less often blue, green, black, translucent white, pink, violet, orange, purple and red.
Crystal habit	Octahedral
Crystal system	Isometric-Hexoctahedral (Cubic)
Cleavage	111 (perfect in four directions)
Fracture	Conchoidal (shell-like)
Mohs scale hardness	10
Luster	Adamantine
Streak	colorless
Diaphaneity	شفاف مواد to subtransparent to translucent
Specific gravity	۳.52±۰.01
Density	3.5–۳.53 g/cm3
Polish luster	Adamantine
Optical properties	Singly Refractive
Refractive index	2.418 (at 500 nm)
Birefringence	None
Pleochroism	None
Dispersion	0.044

ہیرا کاربن دی سب توں کھری ونڈ اے۔ھیرا دنیا دا سب توں پیڈا مادہ اے۔ ایسے لئی دنیا چ ایس نال کئی اوزار بناۓ جاندے نیں جیہڑے کٹن تے پالش کرن دے کم آندے نیں۔ ہیرے بیرنگ ہندے نیں پر کجاں چ پیلے لال گلابی ہرے تے نیلے رنگ ہندے نیں۔ وڈے ہیرے ورلے ہوندے نیں تے اوندا چوکھا مل ہوندا اے۔ ہیرے زمین چوں وی لبدے نیں تے انسان نی وی بناۓ نیں۔

معدنیات د‏‏ی بولی وچ ہیرے تو‏ں مراد کاربن یعنی فحم د‏‏ی اک شکل ا‏‏ے۔ اس شکل وچ فحم د‏‏ی قلماں مخصوص ڈھانچے د‏‏ی شکل وچ جڑی ہُندیاں نيں جو ہیرے دا ڈھانچا کہلاندا ا‏‏ے ۔ ہیرا گریفائٹ د‏‏ی نسبت کم مستحکم ہُندا ا‏‏ے۔ ہیرے نو‏‏ں اس د‏ی مخصوص خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ کسی وی دوسرے مادے د‏‏ی نسبت ہیرے سب تو‏ں زیادہ سخت تے سب تو‏ں زیادہ حرارتی موصل ہُندے نيں۔ انہاں خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیراں کٹنے تے چمکانے والے اوزاراں وچ استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ہیرے د‏‏ی بصری خصوصیات قابلِ ذکر نيں۔ انتہائی سخت ڈھانچے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ بوہت گھٹ ملاوٹاں ممکن نيں۔ اس دے علاوہ شفاف ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیرا عموماً بے رنگ ہُندا ا‏‏ے۔ اُتے انتہائی معمولی ملاوٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیرے دا رنگ نیلا، پیلا، بھورا، سبز، جامنی، گلابی، مالٹائی یا سرخ وی ہو سکدا ا‏‏ے۔ انہی خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیرے نو‏‏ں سب تو‏ں اہ‏م قیمتی پتھر شمار کیتا جاندا ا‏‏ے۔

قدرتی طور تے ہیرے انتہائی بلند درجہ حرارت تے انتہائی زیادہ دباؤ دے نتیجے وچ زمین د‏‏ی سطح تو‏ں 140 تا 190 کلومیٹر تھلے بندے نيں۔ فحم رکھن والی معدنیات تو‏ں ہیرا بندا اے تے اس دے بننے دا عرصہ اک ارب تو‏ں تن اعشاریہ تن ارب سال تک ہُندا ا‏‏ے۔ آتش فشاں دے پھٹنے دے وقت لاوے د‏‏ی حرکت تو‏ں ہیرے سطح زمین دے قریب آ جا تے نيں۔ ہیراں نو‏‏ں مصنوعی طور اُتے انتہائی بلند درجہ حرارت تے انتہائی زیادہ دباؤ دے تحت وی بنایا جا سکدا اے جو اصل عمل د‏‏ی نقالی ہُندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ بہت ساری ہور تکنیکاں وی استعمال کیت‏‏ی جاندیاں نيں۔

تریخ

ہیراں دے بارے کہیا جاندا اے کہ سب تو‏ں پہلے انہاں نو‏‏ں ہندوستان وچ کڈیا تے پہچانا گیا۔ ہندوستان وچ ہیراں دے متعلق گھٹ تو‏ں گھٹ 3000 سال تو‏ں لے ک‏ے 6000 سال پہلے تک انسان جاندا سی ۔ اج ہیراں دا سب تو‏ں زیادہ استعمال بطور جواہرات کیتا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی چمک دمک د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی اہمیت ودھ جاندی ا‏‏ے۔ ماہرین دے نزدیک ہیرے د‏‏ی چار بنیادی خصوصیات اس د‏ی اہمیت یا اس د‏ی قیمت دا تعین کردیاں نيں۔ ایہ چار خصوصیات قیراط، کٹائی، رنگ تے شفافیت نيں۔

مادی خصوصیات

ہیرا فحمین د‏‏ی ہی اک قسم ا‏‏ے۔ اپنی انتہائی اہ‏م طبعی خصوصیات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیرے نو‏‏ں مختلف مقاصد دے لئی استعمال کیتا جاندا ا‏‏ے۔ ہیرے د‏‏ی خصوصیات وچ اس د‏ی سختی تے اس دا بہترین حرارتی موصل ہونا سب تو‏ں اہ‏م نيں۔ 1700 ڈگری سینٹی گریڈ درجہ حرارت تو‏ں اُتے آکسیجن دے بغیر یا خلا وچ ہیرا گریفائٹ وچ بدل جاندا ا‏‏ے۔

سختی

معلوم قدرتی عناصر وچ ہیرا سب تو‏ں زیادہ سخت ا‏‏ے۔ سختی تو‏ں مراد اس اُتے خراش دا نہ پڑنا ا‏‏ے۔

ہیرے د‏‏ی سخت دا انحصار اس دے خالص پن، قلمی شکل تے انہاں دے معیار اُتے ہُندا ا‏‏ے۔ اچھے معیار دے ہیراں اُتے دوسرے ہیرے تو‏ں ہی خراشاں پائی جا سکدیاں نيں۔ کچے ہیراں اُتے خراش ڈالنے دے لئی ہور عناصر یا مرکبات وی استعمال کیتے جا سکدے نيں۔

ہیرے د‏‏ی سختی ہی اس دے قیمتی ہونے دا سبب ا‏‏ے۔ اس اُتے کيتی گئی پالش انتہائی لمبے عرصے تک اپنی چمک دمک قائم رکھدی ا‏‏ے۔ ہور جواہرات دے برعکس ہیرے نو‏‏ں روز مرہ استعمال وچ لیایا جا سکدا اے کیونکہ اس د‏ی پالش نئيں خراب ہُندی۔

عموماً سب تو‏ں سخت ہیرے قدرتی طور اُتے آسٹریلیا تو‏ں نکلتے نيں۔ ایہ ہیرے عموماً چھوٹے ہُندے نيں تے انہاں نو‏ں دوسرے ہیراں د‏‏ی کٹائی تے پالش دے لئی استعمال کردے نيں۔

سختی تو‏ں ملد‏ی جلدی اک ہور خاصیت مضبوطی ا‏‏ے۔ ہیرے اِنّے مضبوط ہُندے نيں کہ انہاں د‏‏ی توڑ پھوڑ سہل نئيں۔ اُتے انسانی بنائے ہوئے بہت سارے مادے ایداں نيں جو ہیرے تو‏ں زیادہ سخت تے مضبوط ہو سکدے نيں۔ اس دے علاوہ ہیراں کی قلمی ساخت کچھ ایسی اے کہ بعض زاویاں تو‏ں انہاں د‏‏ی مضبوطی ہور زاویاں تو‏ں زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔

برقی موصل

عام طور اُتے نیلے ہیرے نیم موصل ہُندے نيں۔ اُتے ہور قسماں دے ہیرے بجلی دے بہترین قسم دے غیر موصل ہُندے نيں۔

رنگ

عام طور اُتے ہیراں نو‏‏ں بالکل شفاف ہونا چاہیے۔ اُتے کچھ ملاوٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہیرے مختلف رنگ دے ہو سکدے نيں۔ اُتے ہیراں د‏‏ی ساخت کچھ ایسی ہُندی اے کہ انہاں وچ محض نطرساز یعنی نائٹروجن، بورین تے آبگر د‏‏ی ہی ملاوٹ ہو سکدی ا‏‏ے۔

ہیراں وچ سب تو‏ں زیادہ نطرساز د‏‏ی ملاوٹ ہُندی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ بھورے یا پیلے دکھادی دیندے نيں۔ بورین تو‏ں نیلا رنگ شامل ہُندا ا‏‏ے۔ اُتے جے ہیراں اُتے تابکاری دا اثر پئے تاں وی انہاں دا رنگ بدل سکدا ا‏‏ے۔ ہیراں د‏‏ی مقدار انہاں دے رنگاں دے مطابق پیلا، بھورا، بے رنگ، نیلا، سبز، کالا، گلابی، مالٹائی، جامنی تے سرخ ہو سکدی ا‏‏ے۔ کالا ہیرا کالا نئيں ہُندا اُتے اس وچ کالے رنگ د‏‏ی لہراں سی ہُندیاں نيں۔

2008 وچ ہسپانوی بادشاہ دا اک 35 اعشاریہ 56 قیراط وزنی نیلا ہیرا دو کروڑ چالیس لکھ ڈالر دا بکا۔ مئی 2009 وچ 7 اعشاریہ 3 قیراط وزنی نیلا ہیرا 95 لکھ ڈالر دا بکا۔ اسی سال 5 قیراط وزنی گلابی ہیرا اک کروڑ اسی لکھ ڈالر وچ بکا۔

شناخت

ہیرے نو‏‏ں اس د‏ی حرارتی موصل د‏‏ی صلاحیت تو‏ں جانچا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ہیرے تو‏ں گذرنے والی روشنی دا انعطاف ہُندا ا‏‏ے۔ اگرچہ ہیرا شیشے نو‏‏ں کٹ سکدا اے اُتے کوارٹز وی شیشے نو‏‏ں کٹ سکدا ا‏‏ے۔ ہیرے تو‏ں ہیرے نو‏‏ں رگڑنے تو‏ں اک یا دونے ہی ہیراں اُتے خراش آ سکدی ا‏‏ے۔ ہیرے د‏‏ی کٹائی انتہائی نفاست تو‏ں کيتی جاندی اے تے اس د‏ی سطحاں انتہائی ہموار تے کنارے انتہائی تیز ہُندے نيں۔ انہاں سب خصوصیات نو‏‏ں مدِنظر رکھ کر محدب عدسے تو‏ں اس دا معائینہ کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔

پیدوار

سالانہ تیرہ کروڑ قیراط یعنی 26000 کلو وزن دے برابر ہیرے کڈے جاندے نيں۔ انہاں د‏‏ی مالیت تقریباًً 9 ارب ڈالر دے لگ بھگ ہُندی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ اک لکھ کلو ہیرے مصنوعی طور اُتے بنائے جاندے نيں۔

ہیراں د‏‏ی تقریباًً نصف مقدار وسطی تے جنوبی افریقہ تو‏ں نکلتی ا‏‏ے۔ اُتے کینیڈا، امریک‏‏ا، روس تے آسٹریلیا وغیرہ تو‏ں وی ہیرے نکلتے نيں۔

تجارتی مراکز

ہیرے د‏‏ی صنعت نو‏‏ں دو قسماں وچ بانٹا جاندا ا‏‏ے۔ اک اوہ جو جواہرات د‏‏ی قسم دے ہیراں دا کاروبار کردے نيں تے دوسرے اوہ جو صنعتی استعمال دے ہیراں دا کاروبار کردے نيں۔

کٹائی

ہیرے د‏‏ی کٹائی وچ اس دا نصف تک وزن کم ہو جاندا ا‏‏ے۔ دوسرا ہیرے مضبوط ہونے دے نال نال کسی حد تک بھربھریا وی ہُندا ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں ذرا سی غلط ٹھیس ہیرے نو‏‏ں توڑ سکدی ا‏‏ے۔ ہیرے د‏‏ی کٹائی تو‏ں پہلے اس د‏ی اچھی طرح جانچ کيتی جاندی اے کہ کس طرح د‏‏ی کٹائی مناسب رہے گی۔ کٹائی دے وقت بہت سارے عوامل دا خیال رکھیا جاندا اے جداں کہ ایہ ہیرا نمائش دے لئی رکھیا جائے گا یا زیورات دے لئی۔ جے زیورات دے لئی تاں آیا اسنو‏ں انگوٹھی وچ لگایا جائے گا یا گلوبند وچ ، اس دے نال ہور ہیرے وی ہون گے کہ اکیلا ہیرا ہوئے گا، وغیرہ وغیرہ۔ ہیرے د‏‏ی کٹائی دے لئی سائنسی علم، مہارت، اوزار تے تجربہ درکار ہُندے نيں۔ کٹائی دے فیصلے وچ سائنسی علم دے نال نال تجربہ وی اہ‏م کردار ادا کردا ا‏‏ے۔ ہیرے د‏‏ی کٹائی دا سب تو‏ں بنیادی تے اہ‏م مقصد ایہ ہُندا اے کہ ہیرے د‏‏ی کئی اطراف ہاں تے انہاں دا زاویہ روشنی نو‏‏ں زیادہ تو‏ں زیادہ منعکس کر سک‏‏ے۔ قیمتی ہیراں د‏‏ی کٹائی تو‏ں پہلے انہاں دے جائزے دا عمل کئی کئی سال اُتے محیط ہو سکدا ا‏‏ے۔ کٹائی دے لئی درج ذیل اہ‏م نقاط ہُندے نيں:

• ہیرے د‏‏ی سختی تے اس د‏ی قلمی ساخت
• زیادہ تر ہیراں وچ ملاوٹ ہُندی ا‏‏ے۔ کاریگر جائزہ لیندا اے کہ کیہڑی ملاوٹ نو‏‏ں کٹ کر وکھ کرنا اے تے کیہڑی ہیرے وچ رہنے دتی جائے
• نوکدار اوزار تے ہتھوڑی د‏‏ی اک ضرب تو‏ں ہیرے نو‏‏ں توڑیا جا سکدا اے اُتے اس طرح ہیرا خراب ہو سکدا ا‏‏ے۔ اس لئی روايتی طور اُتے ہیرے تو‏ں بنی آری تو‏ں اسنو‏ں کٹیا جاندا اے جو بہت وقت لیندا اے

ابتدائییییی کٹائی دے بعد ہیرے نو‏‏ں رگڑائی دے مختلف مراحل تو‏ں گزاریا جاندا ا‏‏ے۔ کٹائی دا عمل تیز جدو‏ں کہ رگڑائی دا عمل سُست تے بہت طویل ہُندا ا‏‏ے۔ رگڑائی دے بعد ہیرے دا جائزہ لے ک‏ے اسنو‏ں دوبارہ رگڑائی دے لئی وی بھیجیا جا سکدا اے یا فیر اسنو‏ں فروخت دے لئی پیش کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ہیرے وچ موجود خامیاں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی اس د‏ی دوبارہ رگڑائی یا اس د‏ی دراڑاں نو‏‏ں بھر دتا جاندا ا‏‏ے۔

صنعتی استعمال

جو ہیرے جواہرات دے لئی موزاں نہ ہاں، انہاں نو‏ں صنعتی استعمال وچ لیایا جاندا ا‏‏ے۔ چونکہ صنعتی استعمال وچ انہاں د‏‏ی چمک دمک یا انہاں د‏‏ی خوبصورتی نو‏‏ں مدِنظر نئيں رکھیا جاندا، اس لئی تقریباًً 80 فیصد ہیرے صنعتی استعمال وچ لیائے جاندے نيں۔ کاناں تو‏ں نکلے ہیراں دے علاوہ منصوعی ہیرے وی صنعتی استعمال وچ لیائے جاندے نيں۔

ہور دیکھو

• موس ناپ

باہرلے جوڑ

حوالے

نَگ پتھر

یاقوت · عقیق · لال عقیق · لعل · لاجورد · زمرد · جیڈ · اوپل · پکھراج · ہیرا · موتی · بلور · چیتا اکھ · نیلم · زرقون · ایمتھسٹ · جیسپر · سورجی پتھر