ہبوط
ہبوط توں مراد حضرت آدم تے حوا نوں بہشت توں کڈ کے زمین وچ سکونت دینے دے نيں۔ لیکن بعض مفسرین ہبوط توں مراد تنزل معنوی لیندے ہوئے اس گل دے معتقد نيں کہ خداوند متعال نے ترک اولی دی وجہ توں حضرت آدم تے حوا دے مقام نوں تنزل دتا سی جسنوں ہبوط توں تعبیر کیتا جاندا اے۔
اسی طرح بعض مفسرین دے مطابق ایہ تنزل حضرت آدم تے حوا نوں عقاب دے طور اُتے نئيں سی بلکہ مصلحت اسی وچ سی کہ ایہ دونے شخصیتاں بہشت توں زمین اُتے آئیاں تے تکلیف تے مشقت وچ مبتلا ہاں تاکہ اس دے نتیجے وچ اخروی سعادت توں ہمکنار ہو سکن۔
لغوی تے اصطلاحی معنی
[سودھو]ہبوط لغت وچ کسی نوں زبردستی اُتے توں تھلے اتارنے دے معنی وچ نيں۔[۱]
ہبوط کدی طرف مقابل نوں نیچا دکھانے دے لئی ہُندا اے جداں شیطان دا ہبوط۔[۲]
کدی مخاطب دی تعظیم تے اوہدی تجلیل دے لئی ہويا کردا اے۔[۳] چنانچہ طوفان دے خاتمے دے بعد حضرت نوح دا کشتی توں تھلے اترنے دے لئی وی ہبوط دا استعمال ہويا اے۔[۴] اسی طرح ایہ لفظ کدی کدائيں مذکورہ معانی دے علاوہ دوسرے معانی وچ وی استعمال ہُندا اے۔[۵]
ہبوط آدم تے حوا
[سودھو]اصطلاح وچ ہبوط دا لفظ حضرت آدم تے حوا دے بہشت نکالے جانے تے انہاں نوں زمین اُتے بھجنے دے واقعے دی طرف اشارہ اے۔
قرآن مجید وچ حضرت آدم تے حوا نوں بہشت توں نکالے جانے دی طرف ایويں اشارہ ہويا اے: قالَ اهبِطا مِنْها جَميعا؛ [خدا] نے کہیا: دونے اک نال بہشت توں تھلے اتر آن؛[۶] حضرت آدم تے حوا بہشت توں ہبوط دے بعد زمین اُتے ساکن ہوئے۔
بعض مفسرین معتقد نيں کہ احکام الہی دا وجوب تے امر و نہی دا اجراء ہبوط دے بعد توں شروع ہويا تے اس توں پہلے کسی قسم دے احکام وغیرہ نئيں سن ۔[۷]
ہبوط ابلیس
[سودھو]حضرت آدم نوں سجدہ کرنے توں انکار دے بعد خدا دی طرف توں ابلیس نوں بہشت توں خارج ہونے دا حکم ملیا۔[۸] جدوں کہ ابلیس توں متعلق اک حکم ہبوط دا وی اے جو اوہدی طرف توں حضرت آدم تے حوا نوں دھوکا دے کے میوہ ممنوعہ کھلانے دے بعد ابلاغ ہويا: "قال فَاہْبِطْ مِنْہا؛(ترجمہ: خدا نے فرمایا: اس مقام و مرتبے توں تھلے چلے جاؤ)۔[۹]
مفسرین انہاں دو حکماں(خروج تے ہبوط) نوں جمع کرنے تے سجدے توں انکار دے نتیجے وچ بہشت توں نکالے جانے دے بعد دوبارہ کِداں بہشت وچ پہنچیا تے آدم و حوا نوں میوہ ممنوعہ کھلایا؟، مختلف توجیہات پیش کردے نيں۔[۱۰]
بہشت آدم و حوا تے شجرہ ممنوعہ
[سودھو]قرآن کریم وچ حضرت آدم و حوا دی خلقت دے بارے وچ گفتگو دے بعد بہشت نوں انہاں دونے دا پہلا محل سکونت قرار دتا گیا اے۔
ایہ بہشت کتھے سی ؟ اس بارے وچ کئی اقوالی موجود نيں۔ فخر رازی نے تن نظریاں نوں انہاں دے دلائل سمیت لیایا اے جو کچھ ایويں نيں: "روئے زمین اُتے اک باغ سی "، "بہشت موعود دے علاوہ اک آسمانی بہشت سی " تے "بہشت موعود"۔[۱۱]
جس وقت حضرت آدم و حوا بہشت وچ ساکن سن انہاں نوں خدا دی طرف توں شجرہ ممنوعہ دے پھل توں منع کیتا گیا سی ۔ لیکن شیطان دے وسوسے وچ آکے انہاں نے اسنوں کھا لیا۔ میوہ ممنوعہ دی کہانی قرآن وچ تن جگہاں اُتے آئی اے۔ اس میوہ ممنوعہ دی ماہیت تے حقیقت توں متعلق نظریات مختلف نيں۔
ہبوط تے حکمت الہی دا تقاضا
[سودھو]بعض مفسرین اس گل دے معتقد نيں کہ حضرت آدم و حوا نوں سزائے دے طور اُتے بہشت توں نئيں کڈے گئے سن ۔ صدرالمتالہین تے طبرسی معتقد نيں کہ حضرت آدم و حوا نوں بہشت توں کڈ کے زمین اُتے اتارا جانا انہاں نوں سزائے دے عنوان توں نئيں سی ۔ کیونکہ بعض دلائل موجود نيں کہ انبیاء ایسا کوئی کم انجام نئيں دیندا جو سزا یا عقوبت دا موجب بن سکے۔ خدا دی طرف توں آدم و حوا نوں بہشت توں کڈیا جانا حکمت دے مطابق سی ۔ خدا نے انہاں نوں بہشت توں کڈ کے زمین اُتے لے آیا کیوںکہ حکمت دا تقاضا ایہی سی کہ ایہ دونے میاں بیوی زمین اُتے اترن تاکہ انہاں دے گردن اُتے تکالیف تے مشقتاں پک دتیاں جان جس دے نتیجے وچ اوہ سعادت اخروی توں ہمکنار ہوئے۔[۱۲] اس بنا اُتے حضرت آدم و حوا دے اُتے تکالیف دا آنا حقیقت وچ انہاں نوں ثواب دا مستحق قرار دینے دے لئی سی تے ایہ سزا تے عقوبت دے نال کوئی سازگاری نئيں رکھدا۔[۱۳]
ہبوط مقامی
[سودھو]بعض مفسرین معتقد نيں کہ حضرت آدم دا ہبوط تے نزول، ہبوط و نزول مکانی نئيں سی تے انہاں نوں کسی مکان توں دوسرے مکان دی طرف منتقل نئيں کیتا گیا بلکہ ایتھے ہبوط تے نزول توں مراد مقام و منزلت توں ہبوط تے نزول اے۔ خدا نے آدم و حوا دے مقام و مرتبے نوں انہاں دے ترک اولى دی وجہ توں تنزل دتا تے انہاں دوناں نوں بہشت دے نعمات توں محروم کر دتا تے دنیا دی مصیبتاں تے گرفتاریاں وچ مبتلا کر دتا۔[۱۴]
حوالے
[سودھو]- ↑ راغب اصفہانی، مفردات الفاظ قرآن، ۱۴۱۲ق، ص۸۳۲.
- ↑ سورہ اعراف، آیہ ۱۳.
- ↑ قرشی، قاموس قرآن، ۱۳۷۱ق، ج۷، ص۱۳۶.
- ↑ سورہ ہود، آیہ ۴۸.
- ↑ سورہ بقرہ، آیہ۶۱
- ↑ سورہ طہ، آیہ ۱۲۳.
- ↑ حقى بروسوی، تفسير روح البيان، ج۱، ص۱۱۰.
- ↑ سورہ حجر، آیہ ۳۴.
- ↑ سورہ اعراف، آیہ ۱۳.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج ۳، ص ۴۶۳؛ قرطبی، الجامع لأحكام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۱، ص۲۵۸.
- ↑ فخر رازی، مفاتيح الغيب، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۴۵۲.
- ↑ صدرالمتألہین، تفسير القرآن الكريم، ۱۳۶۶ش، ج۳، ص۱۱۰؛ طبرسی، مجمع البيان في تفسير القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ فخر رازی، مفاتيح الغيب، ۱۴۲۰، ج۳، ص۴۶۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونہ، ۱۳۷۴ش، ج۱۳، ص۳۳۲؛ نجفی خمینی، تفسير آسان، ۱۳۹۸ق، ج۱۲، ص۱۳۹.
منابع
[سودھو]- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، دارالفکر، بیروت، بیتا.
- راغب اصفہانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- صدرالمتألہین، محمد بن ابراہیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق: خواجوی، محمد، انتشارات بیدار، قم، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمہ: بلاغی، محمد جواد، تہران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فخرالدین رازی، ابوعبداللہ محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تہران، دار الکتاباں الإسلامیۃ، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تہران، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونہ، تہران، دار الکتاباں الإسلامیۃ، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- نجفی خمینی، محمد جواد، تفسیر آسان، انتشارات اسلامیۃ، تہران، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.