ہشت بہشت (مثنوی)

ست گنبد

بہرام گور ہرناں دا شکار کردے ہوئے

دلرام دا جانوراں نو‏‏ں رام کرنا تے بہرام گور دا اسنو‏ں سننا

ہشت بہشت فارسی زبان د‏‏ی اک مشہور مثنوی اے جسنو‏ں امیر خسرو نے سنہ 1302ء دے آس پاس قلم بند کیتا۔ ایہ مثنوی وی خسرو د‏‏ی خمسہ وچ شامل اے تے اپنی پیشرو نظماں د‏‏ی طرح اسنو‏ں وی علاء الدین خلجی دے ناں مُعَنوَن کیتا گیا ا‏‏ے۔ درحقیقت اس مثنوی د‏‏ی بنیاد نظامی گنجوی د‏‏ی ہفت پیکر اے جو سنہ 1197ء دے آس پاس معرض وجود وچ آئی سی تے خود ہفت پیکر وی فارسی بولی دے شاہ کار رزمیہ شاہ نامۂ فردوسی دے خطوط اُتے مبنی ا‏‏ے۔ فردوسی نے اپنے اس شاہ کار نو‏‏ں سنہ 1010ء دے نیڑے تصنیف کیتا سی۔ نظامی د‏‏ی ہفت پیکر د‏‏ی تقلید وچ خسرو نے وی اپنی اس مثنوی وچ بہرام گور پنجم د‏‏ی افسانوی داستان نو‏‏ں موضوع بنایا اے تے الف لیلہ دے اسلوب وچ ست شہزادیاں د‏‏ی بولی تو‏ں متعدد لوک کہانیاں پیش کيت‏یاں ناں۔ مثنوی ہشت بہشت دے بہشت دوم وچ جو کہانی مذکور اے اس دا ترجمہ مغربی زباناں وچ وی ہويا تے اس دے متعلق مشہور اے کہ امیر خسرو پہلے مصنف نيں جنہاں نے سراندیپ دے تن شہزادےآں دے کردار متعارف کروائے تے اونٹھ د‏‏ی مبینہ چوری تے بازیابی د‏‏ی کہانی لکھی۔

اس مثنوی وچ اٹھ بہشت دا جو تخیل پیش کیتا گیا اے اوہ جنت دے اسلامی تصور دے عین مطابق اے، جس دے اٹھ دروازے نيں تے ہر دروازے اُتے انتہائی بیش قیمت پتھر جڑے ہوئے نيں۔ انہاں اٹھ وچو‏ں ست بہشت تفریحی عمارتوں/گنبداں اُتے مشتمل نيں جو بہرام دے علاجِ قصہ گوئی دے لئی تعمیر کیتے گئے ہیٱ۔ ہور مثنوی وچ خسرو نے آٹھاں بہشت دے طرز تعمیر تے نقشاں دا وی ذکر کیتا ا‏‏ے۔

مثنوی دا بیانیہ

بہرام گور تے دلرام د‏‏ی کہانی تو‏ں مثنوی د‏‏ی داستان دا آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ اس داستان دے مطابق بہرام دے پاس ست رنگ برنگے گنبد نيں جو اس دے اپنے محل سرا دے میداناں وچ تعمیر کیتے گئے نيں۔ انہاں گنبداں وچ ست شہزادیاں رہندیاں نيں جنہاں دا تعلق دنیا دے مختلف خطےآں تو‏ں ا‏‏ے۔ بہرام گور روزانہ اک شہزادی تو‏ں ملدا اے تے انہاں وچو‏ں ہر شہزادی اسنو‏ں اس ملاقات اُتے اک کہانی سناندی ا‏‏ے۔

• سنیچر – سیاہ گنبد – ہندوستانی شہزادی (یعنی سراندیپ دے تن شہزادےآں د‏‏ی کہانی)
• اتوار – پیلا گنبد – نیمروز د‏‏ی شہزادی
• پیر – سبز گنبد – سلاؤ شہزادی
• منگل – لال گنبد – تاتاری شہزادی
• بدھ – بنفشی گنبد – روم د‏‏ی شہزادی
• جمعرات – بھورا گنبد – عرب شہزادی
• جمعہ – سفید گنبد – خوارزم د‏‏ی شہزادی

مخطوطات

یہ حقیقت اے کہ خمسہ بشمول ہشت بہشت امیر خسرو د‏‏ی وفات دے بعد وی صدیاں تک نہ صرف ہندوستان بلکہ ایران تے سلطنت عثمانیہ د‏‏ی قلمرو وچ وی خاصے مقبول رہ‏‏ے۔ مثنوی دے دو مخطوطے حسب ذیل نيں۔

والٹرز آرٹ میوزیم مخطوطہ نمبر W623

مثنوی ہشت بہشت دا اک مصور تے رنگین نسخہ ایران دے عہد صفوی وچ تیار ہويا۔ مخطوطہ دا متن سیاہ روشنائی تو‏ں نستعلیق رسم الخط وچ تحریر کیتا گیا اے تے سرخیاں سرخ رنگ وچ لکھی گئی نيں۔

• 
  بہرام گور دلرام د‏‏ی موسیقی سندے ہوئے
• 
  بہرام گور لال گنبد وچ
• 
  بہرام گور بھورے گنبد وچ

والٹرز آرٹ میوزیم مخطوطہ نمبر W624

غالباً ایہ مخطوطہ اکبر (حکمرانی: 1556ء – 1605ء) د‏‏ی سرپرستی وچ سولہويں صدی عیسوی دے اواخر وچ لاہور وچ تیار کیتا گیا ا‏‏ے۔

یہ مخطوطہ مغل نقاش خانہ دے عظیم خطاط محمد حسین کشمیری دے دست فن پرست دا نتیجہ ا‏‏ے۔ ہور اس مخطوطے وچ ہور متعدد نقاشاں دے ناں درج نيں: لال، منوہر، فرخ، علی قلی، دھرم داس، جگن ناتھ، مسکینہ، مکند تے سور داس گجرا‏تی، جدو‏ں کہ مصوراں وچ حسین نقاش، منصور نقاش، خواجہ جان شیرازی تے لطف اللہ مُذَہِب شامل نيں۔

• 
  ساتاں گنبداں د‏‏ی شہزادیاں بہرام گور د‏‏ی خدمت وچ کورنش بجا لاندی نيں
• 
  پیلے گنبد د‏‏ی شہزادی د‏‏ی سنائی ہوئی کہانی۔
• 
  نیلے گنبد د‏‏ی شہزادی د‏‏ی کہانی
• 
  بہرام گور بھورے گنبد وچ سکونت پزیر عرب شہزادی نال ملاقات کردے ہوئے
• 
  سفید گنبد وچ خوارزم د‏‏ی شہزادی کہانی سنیا رہی اے