ہلال نقوی

ہلال نقوی
جم	فروری 18, 1950(1950-02-18)ء راولپنڈی، پاکستان
قلمی ناں	ہلال نقوی
کم کِتہ	تدریس، تحقیق، شاعر
بولی	اردو
شہریت	پاکستانی
مادر علمی	کراچی یونیورسٹی
صنف	مرثیہ گوئی، تحقیق
وڈے کم	مقتل و مشعل ویہويں صدی تے جدید مرثیہ ( مقالہ ) جوش ملیح آبادی د‏‏ی نادر و غیر مطبوعہ تحریراں مسدس فریاد و جوابِ فریاد ( جمیل مظہری ) نسیم امروہوی دے مرثیے ڈاکٹر یاور عباس دے مرثیے

ڈاکٹر ہلال نقوی دا شمار اگرچہ نظم گو شاعر وچ ہُندا اے اُتے اوہ پاکستان دے جدیدمرثیہ نگاراں تے رثائی ادب دے محقیقن وچ اک بہت معتبر حوالہ منے جاندے نيں ۔

جیون ویروے

سید ہلال رضا نقوی المعروف ہلال نقوی 18 فروری 1950 نو‏‏ں راولپنڈی وچ پیدا ہوئے۔ والد دا ناں سید مزمل حسین نقوی سی ۔ ست سال د‏‏ی عمر وچ کراچی آ گئے۔ تے ایتھے تعلیمی منازل کراچی وچ طے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ کراچی وچ ہی راجا صاحب محمود آباد دے قائم کردہ کالج سراج الدولہ کالج تو‏ں بی اے تک تعلیم حاصل کيتی۔ تے فیر کراچی یونیورسٹی تو‏ں 1973 وچ ایم اے اردو کیتا۔ ڈاکٹر ہلال نقوی نے 1985 وچ پی ایچ ڈی د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔انہاں دا پی ایچ ڈی مقالہ ویہويں صدی تے جدید مرثیہ دے عنوان تو‏ں سی ۔

ڈاکٹر ہلال نقوی نے 1974 تو‏ں درس و تدریس دا سلسلہ شروع کیتا تے انہاں د‏‏ی تعینا‏‏تی جنہاں مختلف کالجز وچ بطور استاد شعبہ اردو دے رہی۔ انہاں وچ گورنمنٹ کالج گھوٹکی سندھ، گورنمنٹ سراج الدولہ کالج کراچی، گورنمنٹ اسلامیہ کالج کراچی تے گورنمنٹ کالج گلشن اقبال کراچی شامل نيں۔ اوہ گورنمنٹ ڈگری کالج، گلشن اقبال ،کراچی وچ شعبہ اردو دے سربراہ وی رہے نيں تے کراچی یونیورسٹی دے مطالعہ پاکستان دے شعبہ وچ وزٹنگ پروفیسر د‏‏ی خدمات اُتے مامور نيں۔ ہور اردو وچ ایم فل تے پی ایچ ڈی دے طلبہ د‏‏ی رہنمائی تے نگرانی وی فرماندے نيں۔ اج کل کراچی وچ ہی مقیم نيں۔ ڈاکٹر ہلال نقوی رثائی ادب تے ہور ادبی موضوعات اُتے لیکچرز دے لئی تے بالخصوص مرثیہ پیش کرنے دے لئی ناروے اوسلو، کنیڈا، عرب امارات، بھارت تے ہور کئی ملکاں وی با رہیا مدعو کیتے جا چکے نيں ۔

آغازِ شاعری

شاعری دا آغاز 1967 وچ غزل گوئی تو‏ں ہويا۔ اس دے بعد نظم د‏‏ی طرف توجہ رہی۔ البتہ اوہ بنیادی طور اُتے نظم دے شاعر نيں۔ زیادہ شہرت انہاں نو‏‏ں نويں طرز دے مرثیاں دے سبب ملی، جنہاں وچ انہاں نے مسدس دے تیسرے مصرعے نو‏‏ں غیر مقید کر دتا۔ تے اس دا بہت چرچا رہیا۔ ڈاکٹر ہلال نقوی جدید مرثیہ نگاری دے بہت معتبر شاعراں وچ شمار ہُندے نيں۔ جوش ملیح آبادی دے مرثیے سن کر مرثیہ گوئی د‏‏ی جانب آئے تے 1970 وچ پہلا مرثیہ کہیا۔ جدو‏ں اوہ بی اے دے طالبِ علم سن ۔ تے جوش ملیح آبادی تو‏ں اصلاح لئی۔ جوش صاحب نے اپنے اک خط وچ انہاں نو‏‏ں اپنا شاگردِ اولین لکھیا ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ ڈاکٹر ہلال نقوی نے مرثیہ وچ جناب نسیم امروہوی د‏‏ی وی شاگردی اختیار کيتی۔ مرثیئے دے علاوہ انہاں نے غزل، نظم، رباعیات تے آزاد نظماں اُتے وی طبع آزمائی کیتیڈاکٹر ہلال نقوی جوش د‏‏ی تمام قلمی نگارشات بشمول فنِ مرثیہ دے بہترین ناقدین وچو‏ں نيں تے اوہ اس موضوع اُتے ہن تک چھ کتاباں لکھ چکے نيں

نمونہِ کلام

مرثیہ کا بند

اٹھا نہیں ہے غیر شعوری میرا قلم		میدانِ مرثیہ میں رکھا سوچ کر قدم
ہر موڑ پر خیال یہی ہے کہ بیش و کم		رکھنا ہے حسنِ فکر سے تعمیر کا بھرم
شاید سخن وری کو اک آھنگ دے سکوں
ممکن ہے مرثیئے کو نیا رنگ دے سکوں

مرثیہ کا بند

جس ہاتھ میں قلم ہے ، حشم اسکے ہاتھ ہے		جو ہاتھ خود قلم ہے ، علم اسکے ہاتھ ہے
ہر عہدِ تشنگی کا تمدن لکھے جو ہاتھ		آثار و ارتقا کا بھرم اسکے ہاتھ ہے
برہم کرے صفوں کو جو ترتیب کے لیے
وہ ہاتھ اک سبیل ہے تہذیب کے لیے

لکھتاں

1. چشمِ نم 1970
2. گلدستہِ اطہر پر ایک نظر 1977
3. جدید مرثیئے کے تین معمار 1977
4. امانتِ غم ( باقر امانت خانی کے مرثیے ) 1982
5. مقتل و مشعل (1976 )
6. پسِ تاریخ ( ڈاکٹر ہلال کا مرثیہ ) 1982
7. جمیل مظہری کے مرثیئے 1988
8. عرفانیاتِ جوش ( 1991 / 2011)
9. مثنوی آب و سراب (جمیل مظہری ) 1988
10. ارمغانِ نسیم (مقالات ) 1992
11. جوش ملیح آبادی کی نادر و غیر مطبوعہ تحریریں (1992)
12. مسدس فریاد و جوابِ فریاد ( جمیل مظہری ) 1993
13. اذانِ مقتل ( ڈاکٹر ہلال کے مرثیے ) 1993
14. بیسویں صدی اور جدید مرثیہ ( مقالہ ) 1994
15. جوش ملیح آبادی، شخصیت و فن (2007)
16. جوش کے انقلابی مرثیئے (2010)
17. اوراقِ جوش ( 2010)
18. مرثیئے کی نایاب آوازیں (2011)
19. جدید بیاضِ مرثیہ (2012)
20. نسیم امروہوی کے مرثیے (2012)
21. ڈاکٹر یاور عباس کے مرثیے (2012)
22. جوش ملیح آبادی
23. یادوں کی برات کا قلمی نسخہ
24. صابر تھاریانی کے گجراتی قطعات
25. انتقادیاتِ جوش ( 2017 )

انہاں لکھتاں دے علاوہ ڈاکٹر ہلال نقوی نے اردو ادب وچ مرثیہ دے حوالے تو‏ں پہلا معتبر ادبی رسالہ مرثائی ادب کے ناں تو‏ں اک جاری کیتا۔ ہن تک اس دے چھتیس شمارے شائع ہو چکے نيں۔ تے انہاں وچ بارہ بارہ سو صفحات دے انیس و دبیر نمبر وی مرتب کیتے گئے نيں ۔

ہور اردو شاعراں وچ ہن تک غالب تے اقبال دے ناں تو‏ں ہی باقاعدہ رسالے جاری ہوئے سن ۔ ڈاکٹر ہلال نقوی نے جوش شناسی دے عنوان تو‏ں باقاعدہ رسالہ جاری کیتا ا‏‏ے۔ جو صرف جوش ملیح آبادی د‏‏یاں تحریراں تے انہاں تو‏ں متعلق تحقیقات اُتے مشتمل ہُندا ا‏‏ے۔ ہن تک اس دے ست شمارے آ چکے نيں۔ جوش ملیح آبادی دے ناقدین اس گل دے معترف نيں کہ جوش تو‏ں متعلق ڈاکٹر ہلال نقوی د‏‏ی مسلسل تحقیق و تحریر دے باعث انہاں دا ناں برصغیر وچ جوش ملیح آبادی اُتے تحقیق دے حوالے تو‏ں اٹھارتی دا درجہ رکھدا اے ۔

تنقید و آرا

ڈاکٹر ہلال نقوی دے پہلے مرثیہ مقتل و مشعل د‏‏ی وی علمی، ہنری تے آفاقی قوت دا اندازہ ڈاکٹر احسن فاروقی دے انہاں لفظاں تو‏ں ہُندا اے ۔

”

انہاں نے نہ صرف اس مسدس نو‏‏ں ' جدید نظم وچ اک اہ‏م اضافہ قرار دتا اے بلکہ اوہ کہندے نيں ۔اس مسدس وچ مسدسِ حالی د‏‏ی طرح عصر، جدید اُتے تنقید کيتی گئی ا‏‏ے۔ جو حالی د‏‏ی سمجھ تو‏ں بہت دور اے ۔تے جنہاں د‏‏ی مثال اقبال دے ایداں دے مسدس وچ ملدی اے جداں شکوہ و جوابِ شکوہ ۔

“

جوش ملیح آبادی نے ڈاکٹر ہلال نقوی دے مرثیہ وچ انقلابی تے آفاقی پیغام دے ابلاغ نو‏‏ں انہاں لفظاں وچ سراہا اے ۔

”

میں اس صنفِ سخن یعنی مرثیئے دے میدان وچ انہاں د‏‏ی روایت شکنی د‏‏ی داد دیندا ہاں ۔انہاں نے لوکاں نو‏‏ں رلایا نئيں بلکہ جگایا اے ۔ حسین (ع) انہاں دے ہاں اک مخصوص فرقے یا گروہ دے رہبر نئيں بلکہ پوری کائنات دے رہنما نيں ۔

“

حوالے