ہمفر دی یادداشتاں
مصنف | مسٹر ہمفر |
---|---|
اصل عنوان | Confessions of a British Spy and British Enmity Against Islam |
ملک | سلطنت عثمانیہ |
موضوع | اینگلو فوبیا ضد-وہابی تحریک |
صنف | یادداشت |
ناشر | وقف اخلاص پبلیکیشنز |
تریخ اشاعت | 1868ء |
تاریخ اشاعت انگریری | 2001ء |
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|ہمفر دی یادداشتاں]] ویکی ماخذ اُتے |
ہمفر دی یادداشتاں اک برطانوی جاسوس ہمفر دی یادداشتاں دا اک مجموعہ اے۔ ہمفر اک ایسا برطانوی جاسوس سی جس نے لارنس آف عریبیا توں وی پہلے خلافت عثمانیہ نوں توڑنے وچ راہ ہموار دی تے اہم کردار ادا کيتا سی۔ ایہ یادداشتاں دنیا دی بیشتر زباناں بشمول اردو وچ چھپ چکيتیاں نيں۔ ہمفر نے اک مسلمان دا روپ دھارا، اپنی جاسوسیاں دی ابتدا ترکی توں شروع دی جس دے بعد اوہ عربستان (موجودہ سعودی عرب) چلا گیا جتھے اس نے اسلام وچ رخنے پیدا کرنے تے ترکی خلافت دے خلاف عرباں نوں ہموار کرنے تے بغاوت پیدا کرنے وچ انتہائی اہم کردار ادا کيتا۔[۱] واضح رہے کہ انہاں یاداشتاں دے بیانات دی تصدیق ممکن نئيں، اس لئی سچ جھوٹھ دی تمیز کرنا مشکل اے۔
اشاعت
[سودھو]پہلے پہل ایہ یادداشتاں قسط وار جرمنی دے مشہور اخبار شپیگل (Spiegel) وچ شائع ہوئیاں۔ بعد وچ ایہ فرانسیسی اخبار لو موند (Le Monde) وچ شائع ہوئیاں جتھے توں لبنان دے اک مترجم نے اس دا عربی وچ ترجمہ کيتا۔ کافی عرصہ بعد اس دا انگریزی ترجمہ بعنوان اک برطانوی جاسوس دے اعترافات تے برطانیہ دی اسلام دشمنی (Confessions of a British Spy and British Enmity against Islam) ہزمت بکس (Hizmet Books) نے برطانیہ توں شائع کيتا۔ ترکی وچ ترکی تے انگریزی دونے زباناں وچ ایہ کتاب وقف اخلاص پبلیکیشنز (Waqf Ikhlas Publications: Ihlas Gazetecilik A.Ş. Istanbul) نے استنبول، ترکی توں شائع دی اے جس دے جملہ حقوق مع حقوق ترجمہ محفوظ نئيں رکھے گئے یعنی اسنوں کوئی وی ترجمہ کر کے چھاپ سکدا اے۔[۲]
فارسی وچ اس دا ترجمہ بعنوان 'خاطرات مستر ھمفر، جاسوس بریتانیا در خاورمیانہ' تہران توں شائع ہويا۔ چونکہ اس دے جملہ حقوق آزاد رکھے گئے سن اس لئی تہران ہی وچ اسنوں 'اعترافھای یک جاسوس بریتانیایی ' دے ناں توں وی شائع کيتا گیا۔ اردو وچ اس دا ترجمہ' ہمفرے دی یادداشتاں' (جدوں کہ اصل ناں ہمفر اے ) دے عنوان توں شائع ہويا جس دا ہر سال دو سال بعد کوئی نواں نسخہ چھپ جاندا اے۔
مواد
[سودھو]یہ یادداشتاں برطانوی جاسوس "ہمفر" (Mr. Hempher) نے لکھایاں نيں جو برطانیہ دی وزارتِ نوآبادیات (Ministry of Colonies ) دی طرف توں خلافت عثمانیہ دے زیرِ نگین علاقےآں وچ آیا۔ اس دا کم دو برطانوی مقاصد نوں حاصل کرنا سی۔ اول ایہ کہ موجودہ نوآبادیات وچ برطانوی قبضہ نوں مستحکم کرنا تے دوم ایہ کہ نويں نوآبادیات بنانا خصوصاً اسلامی ریاستاں اُتے قابض ہونا۔ انہاں مقاصد دے حصول دے لئی ہمفر نے بظاہر اسلام قبول کيتا تے ترکی وچ رہائش رکھی۔ اوتھے اس نے ترکی وچ رہائش پزیر عرباں وچ ترکاں دے خلاف نفرت پھیلانے دا کم کيتا۔ ایہ دور اٹھارواں صدی دا ابتدائی زمانہ اے۔ خود ہمفر دے لفظاں وچ اوہ اکیلا نئيں سی بلکہ اسلامی دنیا وچ اس جداں 5000 برطانوی جاسوس بھیجے گئے سن جنہاں نوں عربی و ترکی زباناں دی تعلیم وی دتی گئی سی۔ اولاً انہاں افراد نوں 1710ء وچ بھیجیا گیا سی۔ 1720ء تے 1730ء دی دہائی وچ ہمفر نے اپنا کم جاری رکھیا۔ اس دے اپنے لفظاں دے مطابق اس نے اک انقلابی مسلمان دے طور اُتے محمد بن عبدالوہاب دے نال تعلقات بڑھائے تے اسنوں شیشے وچ اتارا۔ ہمفر لکھدا اے کہ اس نے محمد بن عبد الوہاب دے نال مل کے قرآن دی اک تفسیر وی لکھی۔ اس نے عرب سرداراں تے ہور اہم افراد دے نال وی تعلقات بڑھائے۔ بعض وقتاں وچ اس نے دو لکھ برطانوی پونڈ فی مہینہ تک عرباں وچ بانٹے۔ ایہ اوہ رقم سی جو برطانیہ انہاں نوں اپنے مقاصد دے حصول دے لئی دیندا سی۔ ہمفر نے 11 تربیت یافتہ برطانوی افراد نوں جو صحرائی جنگ دے ماہر سن، غلاماں دے روپ وچ عرباں نوں پیش کيتا تاکہ اوہ ترکاں دے خلاف کم آ سکن۔ 1730ء توں 1750ء دی دہائی تک اس نے نہ صرف محمد بن عبد الوہاب دی مدد کيتی بلکہ محمد بن سعود دی وی مدد کيتی۔ ہمفر نے ایہ وی لکھیا کہ برطانیہ نے محمد بن سعود نوں مال و دولت دے علاوہ اسلحہ وی مہیا کيتا۔ مجموعاً ہمفر نے کچھ ابتدائی وقت ترکی وچ، کچھ بصرہ وچ تے باقی وقت جو ویہہ سال توں زیادہ اے عرب علاقےآں (موجودہ سعودی عرب) وچ گزاریا۔ اپنے ترکی وچ قیام دے بارے وچ اس نے اک شرمناک واقعہ وی لکھیا اے کہ اک دفعہ اپنے مقصد دے حصول دے وقت اک شخص نے میرے توں فعل قومِ لوط دی فرمائش کيتی۔ اس وقت ہمفر نے اسنوں رد کر دتا مگر جدوں اس نے اک خط وچ برطانیہ دے ذمہ دار افراد نوں ایہ گل لکھی تاں اوتھے توں جواب آیا کہ اپنے مقاصد دے حصول دے لئی ایہ قبیح فعل وی سر انجام دے دو۔[۳]
کتاب دے مواد دے بارے وچ اختلافات
[سودھو]عراقی خفیہ ایجنسی نے 2002ء وچ اک تحقیقی رپورٹ تیار کيتی، جدوں اوتھے صدام حسین دا دور حکومت سی۔ اس رپورٹ وچ وی انکشاف کيتا گیا اے کہ برطانوی خفیہ کارندےآں نے، جنہاں وچوں سب توں سرگرم "ہمفر" نامی اک جاسوس سی، دونمہ مخفی یہود (Dönmeh Crypto-Jews) دے نال مل کے اک نواں گمراہ مذہب (وهابیه|وہابی تحریک) وضع کرنے دی سازش کيتی سی تاکہ خلافت عثمانیہ تے دین اسلام دیاں بنیاداں کمزور دی جا سکن۔ رپورٹ وچ ایہ وی دسیا گیا اے کہ امیرِ درعیہ محمد بن سعود وی ترک اصل دا اک دونمہ مخفی یہودی (Dönmeh Crypto-Jew) سی۔ رپورٹ وچ ہور وضاحت کيتی گئی اے کہ آل سعود دا اصل نسب کچھ ایويں اے ؛ محمد بن سعود بن محمد بن مقرن بن مردخائی (Mordecai)، تے انہاں دے جدِّ اعلیٰ دا ناں "موشے" (عربی لفظ "موسیٰ" دا عبرانی تلفظ) سی تے اوہ بہت پہلے ترکی توں بصرہ (عراق) تے فیر اوتھے توں نجد دے علاقے درعیہ آیا سی۔ بعد ازاں آل سعود نے مصری علماء تے مؤرخین نوں رشوت دے کے اپنا اک جعلی نسب گھڑوایا اے۔ [۴]
سعودی تے محمد بن عبد الوہاب دے پیروکاراں دا خیال اے کہ ایہ کتاب کسی عراقی سنی مسلمان دی اختراع اے جو انہاں دے خلاف رائے عامہ نوں ہموار کرنے دے لئی لکھی گئی سی۔[۵] اک ہور اعتراض بربارڈ ہیکل نے وی کيتا کہ ایہ کتاب صرف وہابیت دے خلاف لکھی گئی سی جسنوں ترکی زبان وچ ایوب صابری پاشا نے لکھیا۔[۶]
مگر ایہ اعتراض اس لئی درست نئيں کیونجے ایہ کتاب پہلے عربی یا ترکی وچ نئيں بلکہ آلمانی (جرمن) بولی وچ اک مشہور اخبار وچ انہاں توں کافی عرصہ پہلے چھاپی گئی سی۔
اک ہور مسئلہ ایہ اے کہ بعض تاریخاں آپس وچ نئيں ملدیاں۔ کتاب دے مخالفین دا کہنا اے کہ جنہاں تاریخاں وچ ہمفر نے محمد بن عبد الوہاب نال ملاقات و تعلقات دا حال لکھیا اے انہاں تاریخاں وچ یا تاں محمد بن عبد الوہاب دی عمر کم سی یا اوہ اس زمانے وچ بصرہ تے بعد وچ دریہ وچ موجود نئيں سن ۔ جدوں کہ کتاب اُتے یقین رکھنے والے ایہ کہندے نيں کہ خود محمد بن عبد الوہاب دے مختلف اسفار دی تاریخاں واضح نئيں نيں تے 1740ء توں پہلے محمد بن عبد الوہاب دے سفر تے زندگی دے بارے وچ معلومات کم نيں۔
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3438: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
- ↑ انگریزی وکیپیڈیا، مضمون:(Memoirs of Mr. Hempher, The British Spy to the Middle East)، پیراگراف نمبر؛ 03
- ↑ جارج پیکر دا مضمون نیویارکر وچ
- ↑ اوہابی مخالف تحریکاں ز رنارڈ ہیکل