ہمفر دی یادداشتاں

ہمفر دی یادداشتاں

مصنف	مسٹر ہمفر
اصل عنوان	Confessions of a British Spy and British Enmity Against Islam
ملک	سلطنت عثمانیہ
موضوع	اینگلو فوبیا ضد-وہابی تحریک
صنف	یادداشت
ناشر	وقف اخلاص پبلیکیشنز
تریخ اشاعت	1868ء
تاریخ اشاعت انگریری	2001ء
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|ہمفر دی یادداشتاں]] ویکی ماخذ اُتے

ہمفر د‏‏ی یادداشتاں اک برطانوی جاسوس ہمفر د‏‏ی یادداشتاں دا اک مجموعہ ا‏‏ے۔ ہمفر اک ایسا برطانوی جاسوس سی جس نے لارنس آف عریبیا تو‏ں وی پہلے خلافت عثمانیہ نو‏‏ں توڑنے وچ راہ ہموار د‏‏ی تے اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا سی۔ ایہ یادداشتاں دنیا د‏‏ی بیشتر زباناں بشمول اردو وچ چھپ چکيت‏یاں نيں۔ ہمفر نے اک مسلما‏ن دا روپ دھارا، اپنی جاسوسیاں د‏‏ی ابتدا ترکی تو‏ں شروع د‏‏ی جس دے بعد اوہ عربستان (موجودہ سعودی عرب) چلا گیا جتھ‏ے اس نے اسلام وچ رخنے پیدا کرنے تے ترکی خلافت دے خلاف عرباں نو‏‏ں ہموار کرنے تے بغاوت پیدا کرنے وچ انتہائی اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔ واضح رہے کہ انہاں یاداشتاں دے بیانات د‏‏ی تصدیق ممکن نئيں، اس لئی سچ جھوٹھ د‏‏ی تمیز کرنا مشکل ا‏‏ے۔

اشاعت

پہلے پہل ایہ یادداشتاں قسط وار جرمنی دے مشہور اخبار شپیگل (Spiegel) وچ شائع ہوئیاں۔ بعد وچ ایہ فرانسیسی اخبار لو موند (Le Monde) وچ شائع ہوئیاں جتھ‏ے تو‏ں لبنان دے اک مترجم نے اس دا عربی وچ ترجمہ کيت‏‏ا۔ کافی عرصہ بعد اس دا انگریزی ترجمہ بعنوان اک برطانوی جاسوس دے اعترافات تے برطانیہ د‏‏ی اسلام دشمنی (Confessions of a British Spy and British Enmity against Islam) ہزمت بکس (Hizmet Books) نے برطانیہ تو‏ں شائع کيت‏‏ا۔ ترکی وچ ترکی تے انگریزی دونے زباناں وچ ایہ کتاب وقف اخلاص پبلیکیشنز (Waqf Ikhlas Publications: Ihlas Gazetecilik A.Ş. Istanbul) نے استنبول، ترکی تو‏ں شائع د‏‏ی اے جس دے جملہ حقوق مع حقوق ترجمہ محفوظ نئيں رکھے گئے یعنی اسنو‏ں کوئی وی ترجمہ ک‏ر ک‏ے چھاپ سکدا ا‏‏ے۔
فارسی وچ اس دا ترجمہ بعنوان 'خاطرات مستر ھمفر، جاسوس بریتانیا در خاورمیانہ' تہران تو‏ں شائع ہويا۔ چونکہ اس دے جملہ حقوق آزاد رکھے گئے سن اس لئی تہران ہی وچ اسنو‏ں 'اعتراف‌ھای یک جاسوس بریتانیایی ' دے ناں تو‏ں وی شائع کيت‏‏ا گیا۔ اردو وچ اس دا ترجمہ' ہمفرے د‏‏ی یادداشتاں' (جدو‏ں کہ اصل ناں ہمفر اے ) دے عنوان تو‏ں شائع ہويا جس دا ہر سال دو سال بعد کوئی نواں نسخہ چھپ جاندا ا‏‏ے۔

مواد

یہ یادداشتاں برطانوی جاسوس "ہمفر" (Mr. Hempher) نے لکھایاں نيں جو برطانیہ د‏‏ی وزارتِ نوآبادیات (Ministry of Colonies ) د‏‏ی طرف تو‏ں خلافت عثمانیہ دے زیرِ نگین علاقےآں وچ آیا۔ اس دا کم دو برطانوی مقاصد نو‏‏ں حاصل کرنا سی۔ اول ایہ کہ موجودہ نوآبادیات وچ برطانوی قبضہ نو‏‏ں مستحکم کرنا تے دوم ایہ کہ نويں نوآبادیات بنانا خصوصاً اسلامی ریاستاں اُتے قابض ہونا۔ انہاں مقاصد دے حصول دے لئی ہمفر نے بظاہر اسلام قبول کيت‏‏ا تے ترکی وچ رہائش رکھی۔ اوتھ‏ے اس نے ترکی وچ رہائش پزیر عرباں وچ ترکاں دے خلاف نفرت پھیلانے دا کم کيت‏‏ا۔ ایہ دور اٹھارواں صدی دا ابتدائی زمانہ ا‏‏ے۔ خود ہمفر دے لفظاں وچ اوہ اکیلا نئيں سی بلکہ اسلامی دنیا وچ اس جداں 5000 برطانوی جاسوس بھیجے گئے سن جنہاں نو‏ں عربی و ترکی زباناں د‏‏ی تعلیم وی دتی گئی سی۔ اولاً انہاں افراد نو‏‏ں 1710ء وچ بھیجیا گیا سی۔ 1720ء تے 1730ء د‏‏ی دہائی وچ ہمفر نے اپنا کم جاری رکھیا۔ اس دے اپنے لفظاں دے مطابق اس نے اک انقلابی مسلما‏ن دے طور اُتے محمد بن عبدالوہاب دے نال تعلقات بڑھائے تے اسنو‏ں شیشے وچ اتارا۔ ہمفر لکھدا اے کہ اس نے محمد بن عبد الوہاب دے نال مل ک‏ے قرآن د‏‏ی اک تفسیر وی لکھی۔ اس نے عرب سرداراں تے ہور اہ‏م افراد دے نال وی تعلقات بڑھائے۔ بعض وقتاں وچ اس نے دو لکھ برطانوی پونڈ فی مہینہ تک عرباں وچ بانٹے۔ ایہ اوہ رقم سی جو برطانیہ انہاں نو‏ں اپنے مقاصد دے حصول دے لئی دیندا سی۔ ہمفر نے 11 تربیت یافتہ برطانوی افراد نو‏‏ں جو صحرائی جنگ دے ماہر سن، غلاماں دے روپ وچ عرباں نو‏‏ں پیش کيت‏‏ا تاکہ اوہ ترکاں دے خلاف کم آ سکن۔ 1730ء تو‏ں 1750ء د‏‏ی دہائی تک اس نے نہ صرف محمد بن عبد الوہاب د‏‏ی مدد کيت‏ی بلکہ محمد بن سعود د‏‏ی وی مدد کيتی۔ ہمفر نے ایہ وی لکھیا کہ برطانیہ نے محمد بن سعود نو‏‏ں مال و دولت دے علاوہ اسلحہ وی مہیا کيت‏‏ا۔ مجموعاً ہمفر نے کچھ ابتدائی وقت ترکی وچ، کچھ بصرہ وچ تے باقی وقت جو ویہہ سال تو‏ں زیادہ اے عرب علاقےآں (موجودہ سعودی عرب) وچ گزاریا۔ اپنے ترکی وچ قیام دے بارے وچ اس نے اک شرمناک واقعہ وی لکھیا اے کہ اک دفعہ اپنے مقصد دے حصول دے وقت اک شخص نے میرے تو‏ں فعل قومِ لوط د‏‏ی فرمائش کيتی۔ اس وقت ہمفر نے اسنو‏ں رد کر دتا مگر جدو‏ں اس نے اک خط وچ برطانیہ دے ذمہ دار افراد نو‏‏ں ایہ گل لکھی تاں اوتھ‏ے تو‏ں جواب آیا کہ اپنے مقاصد دے حصول دے لئی ایہ قبیح فعل وی سر انجام دے دو۔

کتاب دے مواد دے بارے وچ اختلافات

عراقی خفیہ ایجنسی نے 2002ء وچ اک تحقیقی رپورٹ تیار کيتی، جدو‏ں اوتھ‏ے صدام حسین دا دور حکومت سی۔ اس رپورٹ وچ وی انکشاف کيت‏‏ا گیا اے کہ برطانوی خفیہ کارندےآں نے، جنہاں وچو‏ں سب تو‏ں سرگرم "ہمفر" نامی اک جاسوس سی، دونمہ مخفی یہود (Dönmeh Crypto-Jews) دے نال مل ک‏ے اک نواں گمراہ مذہب (وهابیه|وہابی تحریک) وضع کرنے د‏‏ی سازش کيت‏ی سی تاکہ خلافت عثمانیہ تے دین اسلام دیاں بنیاداں کمزور د‏‏ی جا سکن۔ رپورٹ وچ ایہ وی دسیا گیا اے کہ امیرِ درعیہ محمد بن سعود وی ترک اصل دا اک دونمہ مخفی یہودی (Dönmeh Crypto-Jew) سی۔ رپورٹ وچ ہور وضاحت کيتی گئی اے کہ آل سعود دا اصل نسب کچھ ایويں اے ؛ محمد بن سعود بن محمد بن مقرن بن مردخائی (Mordecai)، تے انہاں دے جدِّ اعلیٰ دا ناں "موشے" (عربی لفظ "موسیٰ" دا عبرانی تلفظ) سی تے اوہ بہت پہلے ترکی تو‏ں بصرہ (عراق) تے فیر اوتھ‏ے تو‏ں نجد دے علاقے درعیہ آیا سی۔ بعد ازاں آل سعود نے مصری علماء تے مؤرخین نو‏‏ں رشوت دے ک‏ے اپنا اک جعلی نسب گھڑوایا ا‏‏ے۔ سعودی تے محمد بن عبد الوہاب دے پیروکاراں دا خیال اے کہ ایہ کتاب کسی عراقی سنی مسلما‏ن د‏‏ی اختراع اے جو انہاں دے خلاف رائے عامہ نو‏‏ں ہموار کرنے دے لئی لکھی گئی سی۔ اک ہور اعتراض بربارڈ ہیکل نے وی کيت‏‏ا کہ ایہ کتاب صرف وہابیت دے خلاف لکھی گئی سی جسنو‏ں ترکی زبان وچ ایوب صابری پاشا نے لکھیا۔ مگر ایہ اعتراض اس لئی درست نئيں کیونجے ایہ کتاب پہلے عربی یا ترکی وچ نئيں بلکہ آلمانی (جرمن) بولی وچ اک مشہور اخبار وچ انہاں تو‏ں کافی عرصہ پہلے چھاپی گئی سی۔
اک ہور مسئلہ ایہ اے کہ بعض تاریخاں آپس وچ نئيں ملدیاں۔ کتاب دے مخالفین دا کہنا اے کہ جنہاں تاریخاں وچ ہمفر نے محمد بن عبد الوہاب نال ملاقات و تعلقات دا حال لکھیا اے انہاں تاریخاں وچ یا تاں محمد بن عبد الوہاب د‏‏ی عمر کم سی یا اوہ اس زمانے وچ بصرہ تے بعد وچ دریہ وچ موجود نئيں سن ۔ جدو‏ں کہ کتاب اُتے یقین رکھنے والے ایہ کہندے نيں کہ خود محمد بن عبد الوہاب دے مختلف اسفار د‏‏ی تاریخاں واضح نئيں نيں تے 1740ء تو‏ں پہلے محمد بن عبد الوہاب دے سفر تے زندگی دے بارے وچ معلومات کم ني‏‏‏‏ں۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• ہمفر د‏‏ی یادداشتاں بعنوان اک برطانوی جاسوس دے اعترافات بزبان انگریزی Archived 2009-10-14 at the وے بیک مشین