عباس مرزا

Prince Abbas Mirza Na'eb-es-Saltaneh شاهزاده عباس ميرزا نایب‌السلطنه
(فارسی وچ: اباس میرزا)
جم	20 اگست 1789   Nava, صوبہ مازندران, قاجار خاندان
وفات	25 اکتوبر 1833 (44 سال)  مشہد, قاجار خاندان
مدفن	روضہ امام علی رضا
شہریت	دولت علیہ ایران
اولاد	محمد شاہ قاجار ،  بہرام میرزا ،  خسرو میرزا قاجار ،  بہمن میرزا قاجار ،  قہرمان میرزا ،  مہدی قلی مرزا (ولد عباس مرزا)
تعداد اولاد	48
والد	فتح علی شاہ قاجار
والدہ	Asiyeh Khanum
بہن/بھائی	علی قلی میرزا اعتضاد السلطنت ،  محمد علی میرزا دولت شاہ
خاندان	قاجار خاندان
ہور معلومات
پیشہ	سیاست دان ،  فوجی افسر
پیشہ ورانہ زبان	فارسی
عسکری خدمات
عہدہ	جرنیل
لڑائیاں تے جنگاں	روس-فارسی جنگ (1826-1828)

جنگ وچ جائزہ لے رہے نيں

عباس مرزا ( فارسی: عباس میرزا‎ ؛ 20 اگست ، 1789  – اکتوبر 25، 1833) ایران دا قاجار ولی عہد سی . انہاں نے سن 1804–1813 د‏‏ی روس-فارسی جنگ تے 1826–1828 د‏‏ی روس-فارسی جنگ دے دوران ، ايس‏ے طرح 1821–1823 د‏‏ی عثمانی فارسی جنگ دے دوران فوجی کمانڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں شہرت پیدا کيتی۔ ہور برآں ، اوہ فارس د‏‏ی مسلح افواج تے ادارےآں دے ابتدائی جدید کار دے طور اُتے تے اپنے والد فتح علی شاہ دے سامنے اپنی موت دے لئی وی مشہور ا‏‏ے۔ عباس اک ذہین شہزادہ سی ، اسنو‏ں کچھ ادبی ذوق سی ، تے اپنی زندگی د‏‏ی تقابلی سادگی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ قابل ذکر ا‏‏ے۔

اس دے باوجود ، عباس مرزا نے ، فارسی افواج دے فوجی کمانڈر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، ایران نے قفقاز وچ ٹرانسکاکیشیا تے شمالی قفقاز ( داغستان ) دے کچھ حصےآں اُتے مشتمل روس تو‏ں 1813 دے معاہدہ گلستان تے 1828 دے ترکمنچی دے معاہدے دی تعمیل وچ اپنے تمام علاقےآں نو‏‏ں کھو دتا۔ ، 1804–1813 تے 1826–1828 جنگاں دے نتائج دے بعد۔

سیرت

عباس مرزا 20 اگست 1789 نو‏‏ں ناوا ، مازندران وچ پیدا ہوئے سن ۔ اوہ فتح علی شاہ دا چھوٹا بیٹا سی ، لیکن انہاں د‏‏ی والدہ د‏‏ی شاہی نسل نال تعلق د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اپنے والد دا ملی عہد بن گیا سی۔ اس دا والد اسنو‏ں اپنا پسندیدہ بیٹا سمجھدا سی ، وہت نیڑےا 1798 وچ ، جدو‏ں اوہ 10 سال دا سی ، فارس دے آذربائیجان خطے دا گورنر ( بیگلربیگ ) نامزد ہويا سی۔ 1801 وچ ، آغا محمد خان د‏‏ی موت دے تن سال بعد ، روسیاں نے قومع تو‏ں فائدہ اٹھایا ، تے کارتلی کاختی دا الحاق کر ل لیا ۔ چونکہ (مشرقی) جارجیا 16 واں صدی دے اوائل وچ وقفے وقفے تو‏ں ایرانی اقتدار دے تحت رہیا سی ، لہذا روسیاں دے اس عمل نو‏‏ں ایرانی علاقے وچ دخل اندازی دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ 1804 وچ ، ایران دے علاقے اُتے قبصہ کرنے دے شوقین، روسی فوج دے جنرل پاول سیسیانوف د‏‏ی قیادت وچ روسی فوج نے،گنجہ دا محاصرہ کيت‏‏ا، تے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں تباہ کر دتا ، اس طرح روس فارسی جنگ (1804–13) ابتدا ابتدا ہوئی. فتح علی شاہ نے عباس مرزا نو‏‏ں 30،000 جواناں د‏‏ی مہم فورس دا کمانڈر مقرر کيت‏‏ا۔ مشرق وچ اک دوسرے نو‏‏ں روکنے دے لئی بے چین ، انگلینڈ تے نپولین دونے نے اس د‏ی مدد نو‏‏ں بے تابی تو‏ں طلب کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے جدو‏ں فارس مشترکہ حریف ، یعنی شاہی روس تو‏ں متصل سی۔ فرانس د‏‏ی دوستی نو‏‏ں ترجیح دیندے ہوئے ، عباس مرزا نے روس دے جوان جنرل کوٹلیاریسکی دے خلاف جنگ جاری رکھی ، جس د‏‏ی عمر صرف انیس سال سی لیکن اس دا نواں اتحادی اسنو‏ں بوہت گھٹ مدد دے سکدا سی۔

فتح علی شاہ دے جارجیا اُتے حملہ کرنے تے انہاں اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے احکامات دے بعد جنگ دے ابتدائی مراحل عصری آذربائیجان دے جمہوریہ دے شمالی حصےآں د‏‏ی نسبتا علاقائی باسی جنگ دے کئی برساں دے اختتام اُتے پہنچے۔ اُتے ، جداں کہ پروفیسر الیگزینڈر میکابریڈزے نے ہور کہیا ، عباس مرزا نے روسیاں دے خلاف مجموعی طور اُتے تباہ کن مہم وچ فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، گیومری ، کالاگیری ، دریائے زگام (1805) ، کراکاپٹ (1806) ، کارابابا(1808) ، گنجہ(1809) دریائے ارس ، تے اخکلالکی وچ شکست دا سامنا کرنا پيا (1810)۔ اس لہر دا فیصلہ کن رخ موڑنے لگیا جدو‏ں روس زیادہ تو‏ں زیادہ جدید اسلحہ بھیج رہیا سی تے فوجیاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہوئے رہیا سی۔ طویل جنگ دے دوران جنوبی روس دے سب تو‏ں وڈے حصےآں د‏‏ی کمان کردے ہوئے ، کوٹلیاریوسکی نے اسلنڈز (1812) د‏‏ی جنگ وچ عددی طور اُتے اعلیٰ فارسی فوج نو‏‏ں شکست دتی تے 1813 دے اوائل وچ ہی طوفان برپا ہوک‏ے لنکران اُتے قبضہ کرلیا ۔ روسیاں نے دریائے ارس دے مخالف کنارے اُتے ڈیرے ڈالے سن جدو‏ں انہاں دے دو برطانوی مشیراں کیپٹن کرسٹی تے لیفٹیننٹ پوٹنجر نے انہاں نو‏ں مختصر آرڈر وچ سینڈری دے پیکٹ بھیجنے دا کہیا سی ، لیکن مرزا نے انتباہ نو‏‏ں نظر انداز کردتا۔ کرسٹی تے دوسرے برطانوی افسراں نے خوف و ہراس وچ پسپائی اختیار کرنے والی فوج نو‏‏ں ریلی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ کئی دناں تک روسیاں نے شدید حملے کیتے ، لیکن آخر کار کرسٹی شکست گھا گیا ، تے مرزا نے مکمل پسپائی دا حکم دتا۔ 10،000 فارسی جاناں گئياں۔ مرزا زیادہ تعداد دے وزن اُتے غلط اعتقاد رکھدے سن ۔ قیادت د‏‏ی عدم موجودگی دے باوجود ، لنکران وچ فارسیاں نے ہفتےآں تک اس د‏ی روک تھام کیتی ، روس نے توڑدے ہوئے ، 4،000 افسران تے جواناں د‏‏ی چوکی نو‏‏ں ذبح کيت‏‏ا۔

اکتوبر 1813 وچ ، عباس مرزا ہن وی کمانڈر انچیف ، فارس نو‏‏ں معاہدہ گلستان کے ناں تو‏ں جانیا جاندا اک سخت ناگوار امن بنانے اُتے مجبور سی ، اس نے قفقاز وچ اس دے علاقے د‏‏ی ناجائز حدود نو‏‏ں بدل دتا ، جس وچ موجودہ جارجیا ، داغستان تے زیادہ تر جو حال ہی وچ جمہوریہ آذربائیجان بن گیا موجود سن ۔ اس دے بدلے وچ شاہ نو‏‏ں جو واحد وعدہ ملیا سی اوہ اک گستاخانہ ضمانت سی کہ مرزا اپنے تخت اُتے کامیاب ہوئے گا ، بغیر کِس‏ے رکاوٹ کے۔ فارس دے شدید نقصانات نے برطانوی سلطنت د‏‏ی توجہ مبذول کرلئی- ابتدائی کامیابیاں دے الٹنے دے بعد ، روسیاں نو‏‏ں ہن قفقاز تو‏ں اک سنگین خطرہ لاحق ا‏‏ے۔

ان د‏‏ی افواج نو‏‏ں شدید نقصانات نے اس دا احساس دلادتا کہ اسنو‏ں یوروپی طرز د‏‏ی جنگ وچ فارس د‏‏ی فوج نو‏‏ں تربیت دینے د‏‏ی ضرورت اے ، تے اس نے اپنے طلبا نو‏‏ں فوجی تربیت دے لئی یوروپ بھیجنا شروع کردتا۔ یورپی طرز د‏‏ی رجعتاں متعارف کرانے تو‏ں ، عباس مرزا نو‏‏ں یقین سی کہ اس تو‏ں ایران روس اُتے بالادست قبضہ حاصل کر سک‏‏ے گا تے اپنے کھوئے ہوئے علاقےآں اُتے دوبارہ قبضہ کر سک‏‏ے گا۔ سلطان سلیم III د‏‏ی اصلاحات تو‏ں متاثر ہوک‏ے ، عباس مرزا نے عثمانی نظام ed سیڈ کا اک ایرانی نسخہ تشکیل دینے تے قبائلی تے صوبائی قوتاں اُتے قجر انحصار نو‏‏ں کم کرنے دا آغاز کيت‏‏ا۔ 1811 تے 1815 وچ ، دو گروہاں نو‏‏ں برطانیہ بھیجیا گیا ، تے 1812 وچ تبریز وچ اک پرنٹنگ پریس ختم ہوک‏ے یورپی فوجی ہینڈ بک نو‏‏ں دوبارہ پیش کرنے دا ذریعہ بنیا۔ تبریز نے اک گن پاؤڈر فیکٹری تے اسلحے دا ڈپو وی دیکھیا۔ ایہ تربیت برطانوی مشیراں د‏‏ی مستقل سوراخ کرنے دے نال جاری رہی ، جس وچ پیادہ تے توپ خانہ اُتے خصوصی توجہ دتی گئی سی۔

عباس میرزا 1828 وچ ، ترکمانچی دے معاہدے اُتے دستخط کرنے دے موقع اُتے ، ایوان پاسکیویچ دے نال

جب اسنو‏ں عثمانی فارسی جنگ (1821–1823) د‏‏ی شروعات ہوئی تاں اس نے اپنی نويں اصلاح شدہ فوج نو‏‏ں جانچنے دا موقع حاصل کيت‏‏ا ، تے انہاں نے خود نو‏‏ں متعدد فتوحات تو‏ں ماہر کردتا۔ اس دے نتیجے وچ ایرزورم د‏‏ی جنگ دے بعد 1823 وچ امن معاہدہ ہويا۔ جنگ فارس دے لئی فتح سی ، خاص طور اُتے اس گل اُتے غور کرن کہ انہاں د‏‏ی تعداد بوہت گھٹ اے تے اس تو‏ں اس د‏ی افواج نو‏‏ں کافی حد تک اعتماد حاصل ہويا۔ روس دے نال اس د‏ی دوسری جنگ ، جو سن 1826 وچ شروع ہوئی سی ، اس دا آغاز چنگا آغاز سی جدو‏ں اس نے روس-فارسی جنگ (1804–13) وچ کھوئے گئے بیشتر علاقے نو‏‏ں واپس حاصل کيت‏‏ا۔ اُتے ، ایہ مہنگا شکست دے اک سلسلے وچ ختم ہويا جس دے بعد فارس نو‏‏ں اپنے قفقازی علاقےآں دے آخری حصے اُتے قبضہ کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا ، جس وچ جدید آرمینیہ ، ناخچیون ، باقی معاصر آذربائیجان جمہوریہ دے باقی حصے اُتے مشتمل اے ، جو حالے تک ایرانی ہتھو‏ں وچ سی۔ ، تے صوبہ ایگدیر ، سب ترکمنچہ دے 1828 دے معاہدے دے مطابق نيں ۔ حتمی نقصان اس د‏ی تے اس د‏ی فوج د‏‏ی مہارت نو‏‏ں کم سی تے کم تعداد وچ کمی تے تعداد وچ زبردست برتری دے سبب اس دا زیادہ نقصان ہويا۔ اٹل ناقابل تلافی نقصانات ، جو مجموعی طور اُتے شمالی قفقاز تے جنوبی قفقاز وچ قصر ایران دے تمام علاقےآں دے لئی سن ، نے عباس مرزا نو‏‏ں شدید متاثر کيت‏‏ا تے انہاں د‏‏ی طبیعت خراب ہونا شروع ہوگئی۔ انہاں نے ہور عسکری اصلاحات دے لئی جوش و جذبہ وی کھو دتا۔ 1833 وچ ، اس نے خراسان صوبے وچ نظم و ضبط بحال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ، جو فارسی د‏‏ی بالادستی دے تحت نامزد سی ، تے اس کم وچ مصروف رہندے ہوئے مشہد وچ 1833 وچ اس دا انتقال ہوگیا۔ 1834 وچ ، اس دے وڈے بیٹے ، محمد مرزا ، فتح علی شاہ دے بعد اگلے بادشاہ دے عہدے اُتے مقرر ہوئے۔ آر جی واٹسن (تریخ فارس ، 128-9) نے اسنو‏ں "قاجار نسل دا سب تو‏ں عمدہ" دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

انہاں نو‏ں جنگ وچ اپنی بہادری تے فارسی فوج نو‏‏ں جدید بنانے د‏‏ی ناکا‏م کوششاں اُتے سب تو‏ں زیادہ یاد کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔ اس دور وچ ایران وچ حکومت‏ی مرکزیت نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ جزوی طور اُتے کامیاب نئيں ہوسک‏‏ے سن ۔ ہور ایہ کہ عباس مرزا ہی سن جنہاں نے پہلے ایرانی طلبا نو‏‏ں مغربی تعلیم دے لئی یوروپ روانہ کيت‏‏ا۔ اوہ روس دے نال اپنی جنگاں وچ طویل عرصے وچ کامیاب ثابت ہونے وچ ناکا‏م رہیا سی کیونجے اس نے اپنے حصول تو‏ں زیادہ رقبہ کھو دتا سی۔

مقبول سبھیاچار وچ

• دھند وچ تبریز : عباس مرزا د‏‏ی زندگی دے بارے وچ اک ایرانی تاریخی ڈرامہ ۔

بیٹے

عباس مرزا دے بیٹے

• شہزادہ محمد مرزا ، محمد شاہ قاجار بنا
• شہزادہ بہرام میرزا معیز الدولہ
• شہزادہ جہانگیر مرزا
• شہزادہ بہمن مرزا
• شہزادہ فریدون میرزا نایب العیالہ
• شہزادہ اسکندر مرزا
• شہزادہ کھسرو مرزا
• شہزادہ گھریمان مرزا
• شہزادہ اردشیر مرزا روکن الدولہ
• شہزادہ احمد مرزا معین الدولہ
• شہزادہ جعفر قولی مرزا
• شہزادہ مصطفیٰ قولی مرزا
• شہزادہ سولٹن موراد مرزا حسام السلطانہ
• شہزادہ منوچہر مرزا
• شہزادہ فرہاد مرزا معاذ الدولہ
• شہزادہ فیروز مرزا نصرت الدولہ
• شہزادہ خانلر مرزا احتشام ایڈ ڈولہ
• شہزادہ بہادر مرزا
• شہزادہ محمد رحیم مرزا
• شہزادہ مہدی غولی مرزا
• شہزادہ حمزہ مرزا حشمتالدولہ
• پرنس الڈیرم بایزید مرزا
• شہزادہ لوٹفولہ مرزا شعاع الدولہ
• شہزادہ محمدکریم مرزا
• شہزادہ جعفر مرزا
• شہزادہ عبد اللہ مرزا

ایہ وی دیکھو

• عباس مرزا مسجد ، یریوان
• روس-فارسی جنگاں
• سیمسن ماکنتسیف
• فارس دے امپیریل کراؤن ہیرے
• ایران د‏‏ی فوجی تریخ

نوٹ

حوالے

• "articles on Abbas Mirza, Persia-Russia Wars, Persia-Ottoman wars, Golestan Treaty, and Torkaman-Chay Treaty". The Persian Encyclopedia. 
• Hoiberg, Dale H., ed. (2010). "'Abbās Mīrzā". Encyclopædia Britannica. I: A-Ak – Bayes (15th ed.). Chicago, IL: Encyclopædia Britannica, Inc. ISBN 978-1-59339-837-8.CS1 maint: ref=harv (link)
• Lockhart, L (2007). "Abbas Mirza". In Bearman, P.; Bianquis, Th; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (eds.). Encyclopaedia of Islam. Leiden, Netherlands: Brill.CS1 maint: ref=harv (link)
• "Abbas Mirza". Cambridge Biographical Dictionary. 
• Rockwood, Camilla, ed. (2007). "Aaron". Chambers Biographical Dictionary (8th ed.). Edinburgh, UK: Chambers Harrap Publishers Ltd. ISBN 978-0-550-10200-3.CS1 maint: ref=harv (link)