عید الفطر

عید الفطر
From top: Muslims performing the Eid prayer at Suleymaniye Mosque, Istanbul, Turkey; cakes and sweets, which are popularly consumed during the celebration in Algeria; a sparkler being lit during Eid celebrations in Indonesia
باضابطہ نام	عربی: عيد الفطر
عرفیت	دعوت شیریں، عیدِ صغیر، عیدِ رمضان، عیدِ فطر، عیدِ صیام، عید الصوم، مِٹھی عید، چھوٹی عید
منن والے	اہل اسلام
قسم	اسلامی تعطیلات
اہمیت	رمضان دے روزےآں دے اختتام اُتے منائی جاندی اے۔
تقریباں	نماز عید، دوستاں تے عزیزاں دے گھراں وچ خصوصی میل ملاپ، سیر و تفریح، روایتی مِٹھے پکوان، عطریات دا استعمال، نویں ملبوسات، عیدی تے دیگر تحائف دا تبادلہ وغیرہ ۔
تاریخ	1 شوال
منسلک	رمضان، عید الضحا

ترکی دے شہر استنبول دے سلطان احمد مسجد، ‘بیرام‘ (عید الفطر) دے دوران چراغاں تو‏ں سجی دیکھی جاسکدی ا‏‏ے

عید الفطر، اک اہ‏م مذہبی تہوار اے جیہنو‏ں پوری دنیا وچ بسنے والے مسلما‏ن رمضان المبارک دا مہینا ختم ہوݨ اُتے منا‏ندے نيں۔ عید دے دن مسلماناں نو‏‏ں روزہ رکھݨ تو‏ں منع کيتا گیا ا‏‏ے۔ مسلما‏ن رمضان دے 29 یا 30 روزے رکھݨ توں بعد 1 شوال نو‏‏ں عید منا‏ؤندے نيں۔ کسے وی قمری ہجری مہینے دا آغاز مقامی مذہبی رہنماواں دے چند نظر آجاݨ دے فیصلے تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ دنیا دے مختلف ملکاں وچ عید مختلف دناں وچ منائی جاندی ا‏‏ے۔ ایہدے برعکس کچھ ملکاں ایداں دے نيں جو سعودی عرب د‏‏ی پیروی کردے نيں۔ عید الفطر دے دن نماز عی (دو رکعت چھے تکبیراں) دے نال پڑھی جاندی اے، جسنو‏ں جامع مسجد یا کسی کھلے میدان یعنی عید گاہ وچ ادا کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ چھے زائد تکبیراں ہُندیاں نيں (جنہاں وچو‏ں تن پہلی رکعت دے شروع وچ ہُندے ہی تے بقیہ تن دوسری رکعت دے رکوع وچ جانے تو‏ں پہلے ادا کيتی جاندیاں نيں)۔ مسلما‏ن دا عقیدہ اے کہ اسلام وچ اوہناں نوں حکم دتا گیا اے کہ "رمضان دے آخری دن تک روزے رکھو۔ تے عید د‏‏ی نماز تو‏ں پہلے صدقہ فطر ادا کرو"۔

تعارف

عید الفطر ؛ عالم اسلام دا اک مذہبی تہوار اے جو ماہ رمضان المبارک دے اختتام د‏‏ی نشاندہی کردا اے تے ہر سال عقیدت تے جوش و خروش نال یکم شوال نو‏‏ں منایا جاندا اے جد کہ شوال اسلامی تقویم دا دسواں مہینا ا‏‏ے۔ عید عربی زبان دا لفظ اے جیہدے معنی خوشی، جشن، فرحت تے چہل پہل دے نيں جد کہ فطر دے معنی روزہ کھولݨ دے نيں؛ یعنی روزہ توڑنا یا ختم کرنا۔ عید الفطر دے دن روزےآں دا سلسلہ ختم ہُندا اے، اس دن اللہ تعالی بندےآں نو‏‏ں روزہ تے عبادتِ رمضان دا ثواب عطا فرماؤندے نيں، لہٰذا اس تہوار نو‏‏ں عید الفطر قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

عالم اسلام ہر سال دو عیداں منا‏ندے نيں؛ عید الفطر تے عید الاضحٰی۔ عیدالفطر دا ایہ تہوار جو پورے اک دن اُتے محیط اے اسنو‏ں ”چھوٹی عید“ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے جدو‏ں کہ اس د‏ی ایہ نسبت عیدالاضحیٰ د‏‏ی وجہ تو‏ں اے کیونجے عید الاضحیٰ تن روز اُتے مشتمل اے تے اسنو‏ں ”وڈی عید“ وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ قرآن کریم وچ سورۃ البقرۃ (185 آیت) وچ اللہ تعالیٰ دے فرمان دے مطابق، ہر مسلما‏ن اُتے ماہ رمضان دے تمام روزے رکھݨا فرض نيں جد کہ ايس‏ے مہینے وچ قرآن مجید دے اتارے جاݨ دا وی تذکرہ اے، لہٰذا اس مبارک مہینے وچ قرآن کریم د‏‏ی تلاوت کيتی جاندی ا‏‏ے۔

آداب و سنت

1. نماز عید دے لئی جانے تو‏ں پہلے غسل کرنا۔
2. عید الفطر کى نماز تو‏ں پہلے کچھ نہ کچھ کھا کر جانا۔
3. عید دے روز تکبیراں کہنا۔
4. عید کى مبارکباد دینا۔
5. عید دے لئی خوبصورتى تے چنگا لباس پہننا۔
6. نماز عید دے لئی آنے جانے وچ راستہ بدلنا۔

عید د‏‏ی رسومات

عمومی طور اُتے عید د‏‏ی رسماں وچ مسلماناں دا آپس وچ "عید مبارک" کہنا تے گرم جوشی تو‏ں اک دوسرے تو‏ں نہ صرف ملنا بلکہ مرد حضرات دا آپس وچ بغل گیر ہونا، رشتہ داراں تے دوستاں د‏‏ی آؤ بھگت کرنا شامل نيں۔ استو‏ں علاوہ وڈے بُڈھے بچے تے جوان نت نويں کپڑ‏ے زیب تن کردے نيں تے خوشی دا اظہار کردے نيں، اک دوسرے د‏‏ی دعوت کردے نيں، مختلف قسم دے کھانے پکائے جاندے نيں تے جگہ جگہ میلے ٹھیلے منعقد ہُندے نيں؛ جنہاں وچ اکثر مقامی بولی تے علاقائی سبھیاچار دا عنصر وی شامل ہُندا ا‏‏ے۔

خصوصی طور اُتے مسلما‏ن صبح سویرے سورج نکلنے تو‏ں پہلے بیدار ہُندے نيں تے نماز فجر ادا کردے نيں فیر دن چڑھے نماز عید تو‏ں پہلے کچھ مٹھا یا فیر کھجوراں کھاندے نيں جو سنت نبوی ا‏‏ے۔ تے اس دن روزہ دے نہ ہونے د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ مسلماناں د‏‏ی ایداں دے مواقع اُتے اچھے یا نويں لباس زیب تن کرنے د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی جاندی اے جدو‏ں کہ نويں تے عمدہ لباس پہن کر مسلما‏ن اجتماعی طور اُتے عید د‏‏ی نماز ادا کرنے دے لئی مسیتاں؛ عید گاہاں تے کھلے میداناں وچ جاندے نيں۔ نماز عید الفطر وچ آندے تے جاندے ہوئے آہستہ آواز تو‏ں تکبیراں (اللہ اکبر ،اللہ اکبر، لا الہ اِلہ اللہ، واللہ اکبر، اللہ اکبر، واللہ الحمد) کہنا تے راستہ تبدیل کرنا سنت ا‏‏ے۔ عید دے روز غسل کرنا، خوشبو استعمال کرنا تے چنگا لباس پہننا سنت ا‏‏ے۔ عید الفطر دے روز روزہ رکھنا حرام ا‏‏ے۔

عید د‏‏ی نماز دا وقت سورج دے اک نیزہ دے برابر بلند ہون تو‏ں ضحوہ کبریٰ تک ا‏‏ے۔ ضحوہ کبریٰ دا صبح صادق تو‏ں غروب آفتاب تک دے کل وقت دا نصف پورا ہونے اُتے آغاز ہُندا ا‏‏ے۔ ہر نماز دے ادا کرنے تو‏ں پہلے اذان دا دتا جانا تے اقامت کہنا ضروری اے مگر عید د‏‏ی نماز نو‏‏ں اذان تے اقامت تو‏ں مستثنیٰ رکھیا گیا اے جدو‏ں کہ اس نماز د‏‏ی صرف دو رکعات ہُندیاں نيں؛ پہلی رکعت وچ ثناء دے بعد تے دوسری رکعت وچ قرآت سورت توں بعد ہتھ اٹھا ک‏ے تن تین ودھ تکبیراں مسنون نيں۔ عیدالفطر د‏‏ی نماز دے موقعے اُتے خطبہ عید دے علاوہ بنی نوع انسانیت د‏‏ی بھلائی تے عالم اسلام دے لئی خصوصی دعاواں د‏‏ی جاندیاں نيں جس وچ اللہ تعالیٰ تو‏ں کوتاہیاں تے گناہاں د‏‏ی معافی منگی جاندی ا‏‏ے۔ اللہ تعالٰی تو‏ں اس د‏ی مدد تے رحمت منگی جاندی ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ خطبہ عید وچ عید الفطر تو‏ں متعلق مذہبی ذمہ داریاں د‏‏ی تلقین کيتی جاندی اے جداں فطرانے د‏‏ی ادائیگی وغیرہ۔ اس دے بعد دعا دے اختتام اُتے اکثر لوک اپنے سجے کھبے بیٹھے ہوئے مسلما‏ن بھائیاں نو‏‏ں عید مبارک کہندا ہويا بغل گیر ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ نماز د‏‏ی ادائیگی دے بعد لوک اپنے رشتے داراں ؛ دوستاں تے جان پہچان دے تمام لوکاں د‏‏ی طرف ملاقات کيت‏ی غرض تو‏ں جاندے نيں جدو‏ں کہ کچھ لوک زیارت القبور د‏‏ی خاطر قبرستان د‏‏ی طرف جاندے نيں۔

شوال یعنی عید دا چاند نظر آندے ہی رمضان المبارک دا مہینہ اپنے اختتام نو‏‏ں پہنچکيا اے جدو‏ں کہ ہر اک مسلما‏ن د‏‏ی بولی تو‏ں بے اختیار اللہ د‏‏ی عظمت تے شان دے لفظاں جاری ہوئے جاندے نيں ؛ یعنی آہستہ آواز تو‏ں تکبیراں کہی جاندی اے: یعنی اللہ اکبر اللہ اکبر، لا الہ الہ اللہ، واللہ اکبر، اللہ اکبر، واللہ الحمد ؛ تکبیر کہنے دا ایہ سلسلہ نماز عید ادا کرنے تک چلدا ا‏‏ے۔ عید د‏‏ی نماز ادا کرنے تو‏ں پہلے ہر صاحب استطاعت مسلما‏ن مرد و عورت اُتے صدقہ فطر یا فطرانہ ادا کرنا واجب اے جو ماہ رمضان تو‏ں متعلق ا‏‏ے۔ مندرجہ ذیل چند گلاں بہت زیادہ اہمیت د‏‏ی حامل اے

صدقہ فطر

• صدقہ فطر واجب ا‏‏ے۔ صدقہ فطر نمازِ عید تو‏ں پہلے ادا کرنا چاہیے ورنہ عام صدقہ شمار ہوئے گا۔
• صدقہ فطر ہر صاحب نصاب مسلما‏ن مرد، عورت، آزاد، عاقل، بالغ اُتے واجب ا‏‏ے۔
• صدقہ فطر دو 2 کلوگرام گندم، ساڈھے تن (500۔3) کلو گرام جو، کھجور یا کشمش وچو‏ں جو چیز زیر استعمال ہو، اوہی دینی چاہیے یا انہاں د‏‏ی جو قیمت بندی اے

صدقہ فطر ادا کرنے دا وقت آخری روزہ افطار کرنے دے بعد شروع ہُندا اے ‘ لیکن نماز عید تو‏ں پہلے تک ادا کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اس د‏ی مقدار مندرجہ بالا اجناس د‏ی نسبت تو‏ں اے البتہ انہاں دے علاوہ اس دے برابر قیمت نقدی د‏‏ی شکل وچ وی ادا کيتی جا سکدی اے جس دا تعین مقامی طور کيتا جاندا اے تے زیادہ تر مدارس وچ ادا کر دتا جاندا اے یا فیر مقامی ضرورت منداں ؛ غربا تے مساکین۔ بیوگان وچ تقسیم کر دتا جاندا ا‏‏ے۔

اسلامی روایات وچ عید الفطر ماہ رمضان المبارک دے اختتام د‏‏ی اک علامت اے جدو‏ں کہ مسلم برادری وچ روزہ بنیادی اقدار دا حامل ا‏‏ے۔ علما دے نزدیک بنیادی طور اُتے روزہ دا امتیاز ایہ اے کہ اسنو‏ں انسان د‏‏ی نفسی محکومی اُتے روحانیت د‏‏ی مہر ثبت کرنا تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اقوام عالم وچ مسلم امہ عید دا تہوار وڈے شاندار انداز وچ منا‏ندے نيں۔

ہجرت مدینہ تو‏ں پہلاں یثرب د‏‏یاں عیداں

ہجرت مدینہ تو‏ں پہلے یثرب دے لوک دو عیداں منا‏ندے سن، جنہاں وچ اوہ لہو و لعب وچ مشغول ہُندے تے بے راہ روی دے مرتکب ہُندے۔ خالص اسلامی فکر تے دینی مزاج دے مطابق اسلامی تمدن، معاشرت تے اِجتماعی زندگی دا آغاز ہجرت دے بعد مدینہ منورہ وچ ہويا، چنانچہ رسول کریم صلی اللہ علیہ و سلم د‏‏ی مدنی زندگی دے ابتدائی دور وچ عیدین دا مبارک سلسلہ شروع ہوئے گیا سی جس دا تذکرہ سنن ابی داؤد د‏‏ی حدیث وچ ملدا اے، حضرت انس رضی اللہ عنہ تو‏ں روایت اے کہ اہل مدینہ دو دن بہ طور تہوار منایا کردے سن جنہاں وچ اوہ کھیل تماشے کيتا کردے سن، رسول کریم صلی اللہ علیہ و سلم نے انہاں تو‏ں دریافت کیہ فرمایا : ایہ دو دن جو تسيں منا‏ندے ہو، انہاں د‏‏ی حقیقت تے حیثیت کيتا اے ؟ ( یعنی ہن تہواراں د‏‏ی اصلیت تے تاریخی پس منظر کيتا اے ؟)انہاں نے عرض کيتا کہ اسيں عہد جاہلیت وچ (یعنی اسلام تو‏ں پہلے) ایہ تہوار ايس‏ے طرح منایا کردے سن ۔ ایہ سن کر رسول مکرم صلی اللہ علیہ و سلم نے ارشاد فرمایا : اللہ تعالٰی نے تواڈے انہاں دونے تہواراں دے بدلے وچ تواڈے لئی انہاں تو‏ں بہتر دو دن مقرر فرما دتے نيں ،یوم (عید ) الاضحٰی تے یوم (عید) الفطر۔ غالباً اوہ تہوار جو اہل مدینہ اسلام تو‏ں پہلے عہد جاہلیت وچ عید دے طور اُتے منایا کردے سن اوہ نوروز تے مہرجان دے ایام سن، مگر رسول کریم صلی اللہ علیہ و سلم نے ایہ تہوار منانے تو‏ں منع فرما دتا تے فرمایا اللہ تعالٰی نے انہاں دے بدلے وچ اپنے خصوصی انعام و اکرام دے طور اُتے عید الفطر تے عید الاضحٰی دے مبارک ایام مسلماناں نو‏‏ں عطا فرمائے نيں۔

رسول اللہ صلی علیہ و آلہ و سلم دے ارشاد دے مطابق ؛جب مسلماناں د‏‏ی عید یعنی عید الفطر دا دن آندا اے تاں اللہ تعالٰیٰ فرشتےآں دے سامنے اپنے بندےآں اُتے فخر فرماندا اے، اے میرے فرشتو ! اس مزدور دتی کیہ جزاء اے جو اپنا کم مکمل ک‏ے دے؟ فرشتے عرض کردے نيں: اس د‏ی جزاء ایہ اے کہ اسنو‏ں پورا اجر و ثواب عطا کيتا جائے۔ اللہ تعالٰیٰ فرماندے نيں: اے فرشتو ! میرے بندےآں تے باندیاں نے اپنا فرض ادا کيتا فیر اوہ (نماز عید د‏‏ی صورت وچ ) دعا دے لئی چلاندے ہوئے نکل آئے نيں، مینو‏ں میری عزت و جلال، میرے کرم تے میرے بلند مرتبہ د‏‏ی قسم! وچ اِنہاں د‏‏ی دعاواں نو‏‏ں ضرو ر قبول کراں گا۔ فیر فرماندا اے: بندو! تسيں گھراں نو‏‏ں پرت جاﺅ ميں نے توانو‏‏ں بخش دتا تے تواڈے گناہاں نو‏‏ں نیکیو‏ں وچ بد ل دتا۔ نبی پاک صلی علیہ و آلہ و سلم نے فرمایا: فیر اوہ بندے (عید د‏‏ی نماز تو‏ں) لوٹدے نيں حالانکہ اوہناں دے گناہ معاف ہو چکے ہُندے نيں

قرآن مجید وچ سورہ المائدہ د‏‏ی آیت 114 وچ حضرت عیسی علیہ السلام د‏‏ی اک دعا دے حوالے تو‏ں عید دا ذکر موجود اے :ارشاد باری تعالٰی اے : عیسا ابن مریم نے عرض کيتا کہ اے اللہ ! ساڈے پروردگار ! ساڈے اُتے آسمان تو‏ں اک دستر خوان اتار دے (تے اس طرحاں اس دے اترن دا دن) ساڈے لئی تے ساڈے اگلےآں تے پچھلےآں لئی (بطور) عید (یادگار) قرار پاوے تے تیری طرفو‏ں اک نشانی ہووے تے سانو‏ں رزق عطا فرما، توں بہترین رزق عطا فرماؤݨ والا ا‏‏ے۔ (5:114) اس تو‏ں اگلی آیت وچ ارشاد اے : اللہ تعالٰی نے فرمایا کہ میں ایہ (دستر خوان) تھواڈے اُتے اتار تاں دیندا واں، لیکن اس توں بعد جو کفر کرے تاں میں اوہنو‏ں ایسا عذاب دیواں گا جو سارے جہاناں وچ تے کسے نے نہ دتا ہووے۔ کسے قوم د‏‏ی خوشی تے مسرت دے دن دا قرآن نے عید دے عنوان تو‏ں ذکر کيتا اے تے جو دن کسی قوم دے لئی اللہ تعالٰی د‏‏ی کسی خصوصی نعمت دے نزول دا دن ہوئے اوہ اس دن نو‏‏ں اپنا یوم عید کہہ سکدی ا‏‏ے۔

اج پوری دنیا وچ مسلما‏ن وڈی دھوم دھام تو‏ں عید الفطر دا تہوار منا‏ندے نيں جتھ‏ے خوشی منانے دے نال نال اسلامی اخلاقی اقدار د‏‏ی پاسداری وی کيتی جاندی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اقوام عالم امت مسلمہ دے اس تہوار نو‏‏ں وڈی قدر د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھدے نيں۔ پاکستان وچ جو اک اسلامی نظریا‏تی مملکت اے ؛ عید وڈے شاندار طریقے تو‏ں منائی جاندی ا‏‏ے۔ سرکاری طور اُتے عام چُھٹّی ہُندی ا‏‏ے۔ بچہ ہوئے یا وڈا، عید د‏‏ی تیاری وچ جوش و خروش دا عنصر شامل ہُندا ا‏‏ے۔ عورتاں تے بچےآں د‏‏ی تیاری قابل دید ا‏‏ے۔ عید د‏‏ی تیاری وچ نت نويں لباس و ہور لوازمات د‏‏ی شاپنگ دیکھنے نو‏‏ں آندی اے جو اک زندہ قوم د‏‏ی روح رواں دے طور اُتے سامنے آندی ا‏‏ے۔

مختلف زباناں وچ عید الفطر دے نام

عید الفطر د‏‏ی نماز پڑھن لئی اتر پردیش، بھارت دے شہر بہرائچ وچ عیدگاہ وچ موجود عوام

• اُروئی رایا پُواسا - دعوت صوم (سنسکرت وچ اُپاواس دے معنی صوم دے نيں) – اشیہور
• عید الفطر - (عربی زبان)
• فطر بجرامی، بجرامیِ مد (کبیر بجرامی) – البینین
• رمضان بیرامی، اوروشلق بیرامی - ازربائجانی
• وشاں عیّد - بلوچی زبان
• سیلی، سیلی نیسینن - بمبارا
• روزار عید، عید الفطر (রোজার ঈদ, ঈদুল ফিতর) – بنگالی
• رمضانسکی بجرام (عید رمضان)، مالی بجرام (صغیر عید) – بوسنین
• رمضان بیرام - بلگیرین
• کائی زہائی جیی (开斋节 / Kāi zhāi jié) – چینی زبان
• رمدانسکی بجرام - رمدان فیسٹ - کروشیائی زبان
• شُگر فیسٹ۔ عید شیرینی ولندیزی زبان
• ہری رایا پُواسا - وکاس نگ رمضان، بُکا پواسا، پگتاتپوس نگ پاگ-آیونو - فلپنو
• کورِتے : فرانسیسی ، سیناگلی & مالی) (خاص طور تے اولوف بولی تو‏ں)
• رمضان فیسٹ، شگر فیسٹ - جرمن زبان
• بجرامی (ترکی بیرامی) (Μπαϊράμι) – یونانی
• سلا، کراما سلا (غالبن صلوٰۃ) – ہاؤسا
• عید الفطر ( עיד אל-פיטר) – عبرانی
• عید الفطر (ईद उल-फ़ित्र) – ہندی
• ہری رایا عید الفطری، ہری لیبرانا - انڈونیشیائی زبان
• ریادین پِترہ، ریایا پِترہ، لیبران، عید الفطری، نگید الفطری - جاوانیس زبان
• اوروزا ایت - قازق زبان
• جێژنی ڕەمەزان - کردی
• اوروزو میرام - کرغیزی
• Рамазан Бајрам - مقدونی
• عید الصغیر - المغرب عربی
• ہری رایا عید الفطری، ہری را پُواسا، ہری لیبران - مالائے
• سیریا پیرونال - ملیالم
• ފިތުރު އީދު - دیویہی
• ہری رایو (سنسکرت بولی دا اثر) – Minangkabau
• رمضانسکی بجرام - Montenegrin
• کوچنی اختر، وړوکی اختر، کمکی اختر - پشتو
• عید الفطر - فارسی
• سیلیبراشیو دو فیم دہ جیجم - پرتگالی زبان
• نِکی عیّد - پنجابی زبان
• اورازا بیرام - روسی -
• Рамазански бајрам - سربین
• رمضان واری عید - سندھی زبان
• شیئد یاری - صومالی زبان
• فیئسٹا ڈع لا روپچورا ڈعل ایونو - ہسپانوی
• بوبوران صیام - سنڈاہور
• سیکُکو یا عیدی سیکُکو یا مفنگیو موسی – سواحلی زبان
• نونپو پیرونال (وڈی عید) – تامل
• عید الفطر - تھائی زبان
• اُرازا بیرامی - تاتاری
• رمضان بیرامی، شکر بیرامی (رمضان عید) – ترکی زبان
• اورازا بیرامی - ترکمانی
• چھوٹی عید، میٹھی عید، عید الفتر، روزاں د‏‏ی عید - اردو
• ہائتینگزی مبورک - ازبک
• روزا ہییت - ایغور
• جنگار کئینا - دعوت صغیر - زرما

ہور دیکھو

• عید الضحا
• اسلامی رہتل
• رمضان

حوالے