کارواں سرائے

اکبری سرائے، شاہدرہ باغ، لہور، پنجاب، پاکستان

اکبری سرائے، شاہدرہ باغ، لہور، پنجاب، پاکستان

کارواں سرائے ایزدخواست (اوائل 17ویں صدی)، صوبہ فارس، ایران

کارواں سرائے (Caravanserai)، تو‏ں مراد اوہ سرائے، مہمان خانے یا مسافر خانے ہُندے نيں جِتھے کارواں یا قافلے دوران سفر آرام کرسکدے نیں۔ ایہ اک وڈی جگہ اُتے محیط ہُندے نيں تے شاہراہواں دے کنارے اُتے واقع ہُندے نیں۔

کارواں سرائےآں نے ایشیا، شمالی افریقا تے جنوب مشرقی یورپ، خاص طور اُتے شاہراہ ریشم اُتے محیط تجارتی رستےآں دے نیٹ ورک وچ تجارت، معلومات تے لوکاں دی آمدورفت وچ بہت خدمات فراہم کیتیاں نیں۔

اکثر دیہی علاقےآں وچ دیہی سڑکاں دے ناݪ واقع ہُندے نيں، کارواں سرائے دے شہری ورژن وی تاریخی طور اُتے پوری اسلامی دنیا دے شہراں وچ عام سن۔

تاریخ

کارواں سرائے نہ صرف شاہراہ ریشم دے نال بلکہ ہخامنشی سلطنت دی شاہی سڑک دے ناݪ ناݪ اک 2,500 کلومیٹر لمبی (1,600 میل) قدیم شاہراہ دے نال وی اک عام خصوصیت سی جو ہیروڈوٹس دے مطابق سارڈیس توں سوسا تک پھیلی ہوئی سی۔ دیگر اہم شہری کارواں سرائے برصغیر پاک و ہند وچ گرینڈ ٹرنک روڈ دے ناݪ تعمیر کیتیاں گئیاں سن، خاص طور اُتے مغلیہ دہلی تے بنگال صوبے دے علاقے وچ۔

زیادہ تر اسلامی دور (ستویں صدی تے اس توں بعد) دے دوران، کارواں سرائے دیہی علاقےآں تے مغربی ایشیا، شمالی افریقا تے عثمانی یورپ دے سنگھݨے شہری مراکز، دوناں وچ اک عام قسم دا ڈھانچا سی۔ 12 ویں توں 13 ویں صدی دے کارواں سرائےآں دی اک وڈی تعداد پوری سلجوقی سلطنت وچ تعمیر کیتی گئی سی، جیہناں دیاں بہت ساریاں مثالاں اج پورے ترکی وچ موجود نیں، (مثلن صوبہ آق سرائے وچ سلطان ہان) دے ناݪ ناݪ ایران وچ (مثلن صوبہ خراسان رضوی وچ رباط شرف) کارواں سرائےآں دے شہری ورژن وی مسلم دنیا دے اوہناں مختلف خِطّےآں دے شہراں وچ اقتصادی سرگرمیاں دے اہم مراکز بݨ گئے، جو اکثر مرکزی بازار دے علاقےآں دے قریب مرتکز ہُندے نیں، جیہناں دیاں بہت ساریاں مثالاں ہُݨ وی دمشق، حلب، قاہرہ، استنبول، فاس وغیرہ دے تاریخی علاقےآں وچ موجود نیں۔

آرکیٹیکچر

زیادہ تر عام طور تے کارواں سرائے اک ایہجی عمارت اے جیہدا اک مربع یا مستطیل کندھ والا بیرونی حصہ ہُندا سی، جیہدے وچ اک ہی پورٹل اینا وسیع ہُندا سی کہ وڈے جانوراں، جِداں اونٹھاں نوں داخل ہوݨ دی سہولت دتی جا سکے۔ صحن تقریبن ہمیشا آسمان لئی کھلا رہندا سی تے اندرلیاں کندھاں کئی اکو جیہے جانوراں دے سٹال، خلیج، طاق یا کوٹھڑیاں بݨیاں ہُندیاں نیں تاکہ تاجراں تے اوہناں دے نوکراں، جانوراں تے تجارتی سامان نوں رکھیا جا سکے۔

کارواں سرائے نے انساناں تے جانوراں دے استعمال، نہاؤݨ تے رسمی طہارت، جِداں وضو تے غُسل لئی پاݨی دی خدمات فراہم کیتاں۔ بعض اوقات ایہناں وچ وسیع عوامی حمام یا دیگر منسلک سہولیات جِداں چشمہ یا سبیل ہُندیاں نیں۔ کارواں سرائے وچ جانوراں لئی چارا رکھیا جاندا سی تے مسافراں لئی دکاناں سن، جِتھوں اوہ نواں سامان حاصل کر سکدے سن۔ کچھ دکاناں سفر کرن واݪے تاجراں کوݪوں سامان خریددیاں سن۔ بہت سارے قافلے چھوٹی مسیت ناݪ آراستہ سن، جِداں کہ ترکی وچ سلجوق تے عثمانی کارواں سرائےآں دیاں اعلا مثالاں نیں۔

قاہرہ وچ، برجی مملوک دے دور توں شروع ہوݨ واݪے، وکالاس (شہری کارواں سرائے) اکثر کئی منزلہ لمبے ہُندے سی تے اکثر ایہناں وچ اک دبدبہ ہُندا سی۔ اک کم آمدݨی واݪا کرایہ دار اپارٹمنٹ کمپلیکس، اُپرلیاں منزلاں وچ واقع اے، جد کہ تھللیاں منزلاں وچ تاجراں دی رہائش ہُندی اے۔ اک پرہجوم شہر وچ محدود جگہ دا بہترین استعمال کردے ہوئے، عمارت نوں آمدݨی دے دو ذرائع فراہم کیتے گئے جیہناں دا انتظام وقف نظام دے ذریعے کیتا جاندا سی۔

ایران دے شہر کرج وچ شاہ عباسی کارواں سرائے وچ صحن دا اک منظر

گیلری

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

ہور دیکھو

• اکبری سرائے
• شاہراہ ریشم