سانچہ:چونواں مضمون/۲۲
پنجاب دی دھرتی جگ دے مُڈھلے وسیباں وچوں اے۔ جِنا وسیب پراݨا ہُندا اے اونا ای اوہدی بولی۔ ایتھے دی لوکائی قبل از تریخ توں ای اُچ پدھر دا جیون جیوندی رہی اے۔
پنجاب دی تریخ تے تہذیب دی اک لمبی کہاݨی اے جیہدے وچ اوہدا ادبی تے ثقافتی ورثہ اک وکھری شناخت تے پچھان رکھدا اے جنہوں پوری دنیا دیاں پرانیاں تہذیباں دے ساہویں اُچے سر تے پورے قد نال کھڑا کیتا جاسکدا اے۔ایس پنجابی ورثے دیاں جے کئی شکلاں تے پرتاں نیں جیہڑیاں ویلے تے حالات دے ٹورے نال دریاواں دیاں لہراں وانگوں اگے ودھدیاں رہیاں نیں ۔
پنجاب برصغیر وچ اگونہا اشارہ رہیا اے۔ ایہہ گل پتھر دے زمانے توں لے کے ہن تیکر صحیح اے۔ سندھ وادی دی رہتل دا مرکز پنجاب تے سندھ سی۔ پتھر دے زمانے وچ ایہہ تھاواں پہلاں ایس لئی آباد ہویاں جو ایتھے جنگل بیلے سنگھنے نہیں سن، سگوں ایہہ ورلے رکھاں تے جھاڑیاں والے سن تے اہناں نوں ہتھاں تے پتھراں نال صاف کیتا جا سکدا سی۔ باقی ہندوستان وچ سنگھنے جنگل سن تے لوہے دی ایجاد توں پہلاں اہناں جنگلاں نوں صاف کرکے رہن دے قابل بناونا ممکن نہیں سی۔ایس علاقے وچ واہی بیجی دے وی اگوناے ثبوت ملدے ہین۔ ایس علاقے دی زمین پولی تے زرخیز سی ایس لئی ایتھے لکڑی دے ہل نال وی زمین واہی جا سکدی سی۔ پھیر جدوں سندھ وادی دے اخیرلے وارے وچ لوہے دی ایجاد ہوئی تے اوہ وی ایس علاقے وچ ہوئی۔ : سنسکرت وچ ہل دے پھالے لئی پھالے دا ہی لفظ اے۔
سندھ وادی وسوں 5500 قبل مسیح توں شروع ہوئی سی۔ ہڑپا تے موہنجوداڑو ورگے وڈے شہراں دے آباد ہوون توں پتہ لگدا اے جو ایس علاقے وچ جنساں دی وادھو پیدا ہوندیاں سن۔ ایہہ گل سب جاندے ہین جو علاقے وچ جنساں دی وادھو پیداور توں بنا شہر آباد نہیں ہو سکدے۔ سندھ وادی توں ملن والیاں نشانیاں توں پتہ لگدا اے جو ایتھے دست کاری تے آرٹ وی پر چلت سی۔ ایہہ وی ثابت ہو چکیا اے جو سندھ وادی دا بحرین راہیں مڈل ایسٹ دے نال بیوپار سی۔ اوہناں ویلیاں دیاں نشانیاں اج تائیں سانوں اپنے ادب وچ ملدیاں ہین۔
سندھ وادی دی وسوں دے مکن بارے کئی نظریے ہین جنہاں تے بحث کرن دی ایتھے تھاں نہیں اے۔ پر سانوں ایہہ پتہ اے جو شمال تے وچلے ایشیا ولوں بہت وڈھی گنتی وچ قبیلے ایتھے آکے آباد ہوئے جہناں نوں آریا آکھیا جاندا اے۔ آریا اپنے نال نویں پیداواری ڈھنگ تے وچار دھارا لے کے آئے۔ پہلا وید، رگ وید 1500 قبل مسیح وچ پنجاب ہی سرجیا گیا تے ایس نوں 300 قبل مسیح وچ لکھیا گیا۔ رگ وید توں ہی پتہ لگدا اے جو ذات پات تے مرد شاہی دا نظام وی ایتھوں ہی شروع ہویا:
"برہمن اوہدا مُکھ سی، کھشتری اوہدیاں دو باہاں نال بنیا، اوہدے دوہاں پٹاں نال ویش بنیا تے اوہدے پیراں توں شودر پیدا ہویا"
ایتھے ایہہ گل وی کردے جائیے جو سندھ وادی دے آریاں دے آون توں پہلاں وسدے پرانے وسنیک ہگدوں مکے نہیں سن سگوں اوہناں دی آریاواں دے نال وچار دھارا سمیت ہر پدھر تے جنگ جاری رہی۔ آریا چٹے رنگ دے لوک سن تے اوہناں دا رب یا دیوتا، برہما، وی چٹے رنگ دا سی۔ ہندو مذہب وچ کالی دیوی تے سانولے رنگ دے کرشن دا ابھرنا سندھ وادی دے پرانے وسنیکاں تے آریاواں دے آپسی جوڑ دا نتیجہ سی۔ مہا بھارت وی پنجاب وچ لڑی گئی جیہدے وچ سانولے رنگ دا کرشن جتن والے پانڈواں دا موہری ہے۔ ایس پکھ توں ویکھو تے وچار دھارا وچ پنجاب سارے علاقے وچوں موہری سی۔
پنجاب والے تھاں چ انسان ہزاراں وریاں توں ریندا آیا اے۔ اتلے پنجاب دی سوانی رہتل 4 لکھ ورے پرانی اے۔ ایس رہتل دے دریائے سواں دے کنڈیاں توں پتھر دے بنے اوزار لبھے نیں۔ مہرگڑھ، بلوچستان، پاکستان نویں پتھر ویلے دا اک گڑھ سی 9000 توں 5200 ورے پہلے تک لوک وسدے رۓ۔ ہڑپا رہتل، کانسی ویلا دی اک رہتل سی۔ ہڑپا موہنجوداڑو تے کئی ہور نگر ایدھے گڑھ سن۔ ایہ اج توں 4500 ورے پہلے وس رئی سی 3600 ورے پہلے باہروں آن والیاں دی ہلے باجوں مک گئی۔ ایتھوں دے لوکی مٹی دے برتن بنانا جاندے سن وائی بیجی کرنا جاندے سن تے اونہاں نیں چنگے نگر وی وساۓ۔ شکر، کھنڈ، گڑ، کاٹن دا کپڑا تے شطرنج ایتھے بنے۔ اناں دے نگر اک پدھر نال بنے سن۔
آریائی لوک کئی جٹاں وچ 3600 ورے دے نیڑے تریڑے ایدر وشکارلے ایشیاء ولوں آے۔ ایتھے دی رہتل نوں توڑیا تے پرانی تے اپنی رہتل نال اک نویں ویلے دی اک نویں رہتل دی نیو رکھی۔ ایہنوں وید رہتل کہ سکنے آں۔ ایس ویلے وچ پنجاب وچ ہندوواں دی پوتر کتاب رگ وید لکھی گئی۔ ایسے ویلے وچ ای ہندومت دی پینڈی نیو رکھی گئی۔ رگ وید سنسکرت وچ اے۔ پنجاب دے کافی وڈے حصے دا ناں گندھارا سی تی ایتھے دی بولی گندھاری سی۔ رگ وید تے سنسکرت وچ لکھی گئی پر عام لوکاں دی بولی گندھاری سی۔ گندھارا دا ای اک پڑھاکو پانینی سی جیہنے پشکلاوتی، گندھارہ وچ گریمر تے پہلی پوتھی استا دہائی 26 صدیاں پہلے لکھی۔ ایہ گندھاری، پنجابی دی پرانی ونڈ اے یا اینوں پرانی پنجابی کیا جاسکدا اے۔ ٹاکساشلا (ٹیکسلا)، کٹاس راج، پشاور، ملتان وید رہتل دے نگر سن۔ بدھ مت آن نال گندھارا بدھ مت دا گڑھ بن گیا۔ اتلے پراݨے پنجاب چ کئی تھانواں تے بدھ مت دی پڑھائی دے تھاں بنے۔ گندھارا توں بدھ مت افغانستان، چین، کوریا تے جپان ول گیا۔ ہیون سانگ تے فاہیان دو چینی مذہبی یاتری پرانے پاکستان آۓ۔ لیندے گندھارا اتے ھخامشی سلطنت مل ماردی اے۔ 326 م پ وچ سکندر یونانی ھخامشی سلطنت نوں مکان دے چکر وچ پاکستان وچوں لنگ جاندا اے۔ موریہ سلطنت دکھنی ایشیاء دی پہلی وڈی سلطنت سی جیہڑی بنگلہ دیش توں نیپال تک پھیلی ہوئی سی تے پاکستان وی اوہدا اک انگ سی۔ ایہدی نیو چندرگپت موریہ نے رکھی جیدا وزیر کوٹلیہ چانکیہ ٹیکسلا دا پڑھیار سی۔اشوک ایس سلطنت دا اک وڈا راجہ سی تے اوس دے مگرون ایہ سلطنت ماڑی پے گی تے پاکستان تے افغانستان تے یونانی بادشاہواں دا راج ٹریا جہدے راجگڑھ پنجاب دے شہر سیالکوٹ، پشکلاوتی تے ٹیکسلا سن۔ بدھ یونانی رہتل چھائی ہوئی سی تے ٹیکسلا دی گنتی دنیا دے وڈے لکھن پڑھن دے گڑھاں وچ ہوندی سی۔ ایس دے مگروں سندھ دے ہندو راۓ ٹبر (489–690) دا سندھ توں کشمیر تک دی تھاں تے راج ریا۔ ۔۔۔۔۔۔۔