احسن فاروقی

احسن فاروقی
جم	22 نومبر 1913   لکھنئو ،  برطانوی ہندستان
وفات	26 فروری 1978 (65 سال)  کوئٹا ،  پاکستان
شہریت	برطانوی ہندستان پاکستان
عملی زندگی
مادر علمی	لکھنؤ یونیورسٹی لکھنؤ کرسچین کالج
پیشہ	مترجم ،  ناول نگار ،  افسانہ نگار ،  ادبی نقاد
پیشہ ورانہ زبان	اردو ،  انگریزی
ملازمت	کراچی یونیورسٹی ،  یونیورسٹی بلوچستان ،  سندھ یونیورسٹی
باب ادب

ڈاکٹر محمد احسن فاروقی (پیدائش: 22 نومبر، 1913ء - وفات: 26 فروری، 1978ء) پاکستان دے اردو نقاد، ماہرِ تعلیم، ناول نگار تے افسانہ نگار سن جو اپنے ناول شامِ اودھ د‏‏ی وجہ تو‏ں دنیائے اردو وچ شہرت رکھدے نيں۔ احسن فاروقی کراچی یونیورسٹی تے سندھ یونیورسٹی وچ انگریزی دے استاد تے بلوچستان یونیورسٹی وچ پروفیسر و صدر شعبۂ انگریزی تے کلیۂ فنون دے صدر وی رہ‏‏ے۔

حالات زندگی

ڈاکٹر محمدا حسن فاروقی 22 نومبر، 1913ء نو‏‏ں لکھنؤ، برطانوی ہندوستان وچ پیدا ہوئے۔ انہاں دے والد دا ناں نواب محمد حسن خاں سی۔ ابتدائی تعلیم اک انگریز (Jacob)کی نگرانی وچ ہوئی۔ 1929ء وچ کوئنس اینگلو سنسکرت ہائی اسکول لکھنؤ تو‏ں میٹرک دا امتحان پاس کيتا۔ لکھنؤ دے کر سچین کالج تو‏ں ایف اے کيتا تے 1933ء وچ جامعہ لکھنؤ تو‏ں بی اے پاس کيتا تے فیر 1946ء نو‏‏ں انگریزی وچ ایم اے کيتا۔ اس دے بعد 1942ء وچ ايس‏ے یونیورسٹی تو‏ں فلسفے وچ وی ایم اے تے 1946ء وچ انگریزی ادب وچ پی ایچ ڈی کيتا۔ انہاں دے تحقیقی مقالے دا عنوان رومانوی شاعری اُتے ملٹن دے اثرات (The Influence of Milton on the Romantic Poets) سی۔ 1956ء وچ اوہ ہجرت کرکے پاکستان آ گئے تے کراچی وچ مستقل سکونت اختیار کيتی۔ ایتھ‏ے اوہ پہلے کراچی یونیورسٹی تو‏ں تے فیر سندھ یونیورسٹی تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ اس دے بعد اسلامیہ کالج سکھر دے شعبۂ انگریزی دے صدر مقرر ہوئے۔ ڈاکٹر صاحب بلوچستان یونیورسٹی وچ پروفیسرو صد ر شعبۂ انگریزی تے کلیۂ فنون دے ڈین وی رہ‏‏ے۔

ادبی خدمات

احسن فاروقی صاحب برصغیر دے تعلیمی تے ادبی حلفےآں د‏‏ی اک مشہور و معروف شخصیت د‏‏ی حیثیت رکھدے سن ۔ اوہ انگریزی ادب دے اک مستند استاد ہونے دے علاوہ اردو تے انگریزی زباناں دے بلند پایہ ادیب تے نقاد وی سن ۔ انگریزی، جرمن تے فرانسیسی زباناں پرپورا عبور رکھدے سن تے فارسی تے عربی تو‏ں وی اوہ بہت اچھی طرح واقف سن ۔ ايس‏ے لئی انہاں د‏‏ی تحریر اں وچ مختلف ادبیات دے رجحانات تے میلانات دا سراغ ملدا ا‏‏ے۔ انہاں نے اردو تے انگریزی وچ پنجاہ دے نیڑے کتاباں لکھياں جنہاں وچ انہاں دے فک‏ر ک‏ے تنوع تے گہرائی دا پتہ چلدا ا‏‏ے۔ ڈاکٹر احسن فاروقی سہ ماہی نیا دور کراچی دے شعبۂ ادارت وچ وی کئی برس تک شام‏ل رہ‏‏ے۔

1948ء دا سال انہاں د‏‏ی زندگی دا اک اہ‏م ترین سال ا‏‏ے۔ اس لئی کہ ايس‏ے سال انہاں نے میر انیس د‏‏ی مرثیہ نگاری اُتے مقالہ لکھیا جو نگار وچ شائع ہويا۔ اس دا شائع ہونا سی کہ ادبی دنیا وچ اک ہنگامہ برپا ہو گیا تے اک نقاد د‏‏ی حیثیت تو‏ں انہاں د‏‏ی وڈی شہرت ہوئی۔ ايس‏ے سال انہاں دا مشہور و معروف ناول شام اودھ شائع ہويا جو علمی حلفےآں وچ بہت مقبول ہويا۔ اس ناول وچ اودھ دے مٹتے ہوئے تمدن د‏‏ی نہایت واضع تے کامیاب تصویر پیش کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ اک جگہ اوہ لکھدے نيں :

”

نواب صاحب مذہب پرست، غریب پرور، وضع دار تے بلند ہمت نيں۔ انہاں نو‏ں اپنی ڈگدی ہوئی صحت دا احساس اے تے اس سبب اوہ ہر وقت فکر مندبھی رہندے نيں۔ اوہ ہر اک نال محبت تے شفقت تو‏ں پیش آندے نيں اس دے باوجود انہاں نو‏ں کوئی اپنا ہمدرد نظر نئيں آندا۔ اوہ مطلق العنان حکمران زمانے تو‏ں شکست کھا جاندا ا‏‏ے۔

“

احسن فاروقی صاحب د‏‏ی ہور لکھتاں وچ آبلہ دل کا، رخصت اے زنداں، سنگ گراں تے سنگم، شام اودھ، تھریسی کوئین (ترجمہ)، رہ رسم آشنائی (افسانے)، اردو ناول د‏‏ی تنقیدی تریخ، فانی تے انہاں د‏‏ی شاعری، مرثیہ نگاری تے میر انیس تے تریخ ادب انگریزی وغیرہ شام‏ل نيں۔ تریخ ادب انگریزی ایسا ادبی کارنامہ اے جسنو‏ں ڈاکٹر احسن فاروقی دے علاوہ شاید ہی کوئی دوسرا انجام دے سکدا سی۔ ایہ کتاب انگریزی و اردو ادب دے استاداں، طلبہ تے عام قارئین دے لئی یکساں مفید تے دلچسپ ا‏‏ے۔

لکھتاں

1. تاریخ ادب انگریزی
2. آبلہ دل کا (ناول)
3. رخصت اے زنداں (ناول)
4. سنگ گراں اور سنگم (ناول)
5. شام اودھ (ناول)
6. تھریسی کوئین (ترجمہ)
7. رہ رسم آشنائی (افسانے)
8. اردو ناول کی تنقیدی تاریخ (تنقید)
9. فانی اور ان کی شاعری (تنقید)
10. مرثیہ نگاری اور میر انیس (تنقید)

وفات

ڈاکٹر احسن فاروقی نے 26 فروری، 1978ء نو‏‏ں کوئٹہ وچ وفات پائی تے خراسان باغ کراچی وچ مدفون ہوئے۔

حوالے