افشاں
معروف لوک گائیکہ افشاں 1966ء وچ قصور وچ پیدا ہوئیاں۔ اوہناں بچپن توں ای گاؤن دا ریاض شروع کر دتا، ایس پاروں اوہ بہتی تعلیم نہ حاصل کر سکیاں۔ اوہ اٹھ ورھیاں دیاں سن، جدوں اوہناں گانا شروع کیتا۔ گائیکی اوہناں دا خاندانی پیشہ اے۔ افشاں دے والد سردار محمد نے اوہناں دے گان دے شوق نوں اگانہہ ودھایا۔ قصور وچ بسنت دا دیہاڑ دھوم دھام نال منایا جاندا سی۔ پورا میلہ لگدا سی۔ افشاں ایس موقعے تے گا رہیاں سن کہ ریلوے دے اک گارڈ عالمگیر نے اوہناں نوں گاؤندیاں سنیا تے متاثر ہویا۔ اودوں افشاں ہوراں دی عمر دس ورھیاں دی سی۔ عالمگیر نے اوہناں دا ناں پچھیا تے اوہ آکھن لگی، ’لاڈو‘۔ عالمگیر فنکاراں دا قدردان سی۔ اوہدی رہائش بوہڑ والا چوک، ریلوے سٹیشن، لاہور دے لاگے سی۔ اوہناں اوس سمے دی لاڈو تے اج دی افشاں نوں اپنے گھر دا پتہ دتا تے آکھیا، کسے دن اپنے پیو نال لاہور آ کے مینوں ملیں۔
عالمگیر نے اپنے گھر اک کمرہ مخصوص کیتا سی جتھے گائیک آ کے بہندے تے عالمگیر اوہناں دی سیوا کردا۔ ایہناں فنکاراں وچ پرویز مہدی، غلام علی، اسد امانت علی تے دوجے شامل سن۔
لاڈو (افشاں) اپنے پیو نال لاہور آئی تے عالمگیر نوں ملی۔ عالمگیر نے گانے دی فرمائش کیتی، افشاں نے ایہہ گانا گایا:
جیا را ترسے دیکھن کو
ایہہ گانا ملکہ ترنم نور جہاں گا چُکیاں سن۔ افشاں نے ملکہ ترنّم دے گائے ہوئے اک دو پنجابی گیت وی گائے۔ افشاں دا آکھنا اے کہ میرے گانے سُن کے عالمگیر مینوں ریڈیو سٹیشن لے گیا تے اوتھے میوزک دے پروڈیوسر محمد اعظم خان نال میری ملاقات کرائی۔ پروڈیوسر تصدق صاحب وی موجود سن۔ اوہناں میرا آڈیشن لیا تے پاس کر دتا۔
پروڈیوسر اعظم خان نے ناں پچھیا تے اوہناں آکھیا، لاڈو۔ اوہ کہن لگے، لاڈو تہانوں پیار نال گھر والے آکھدے ہون گے۔ اپنا اصل ناں دسو، ریڈیو تے لاڈو نہیں چلنا۔ اوہناں آکھیا کہ تسیں میرا کوئی وی ناں رکھ دیو، میں اوہی اپنا لواں گی۔ ’’افشاں‘‘ ناں محمد اعظم خان ہوراں رکھیا تے ایس ناں نال ای اوہ معروف ہوئی۔
افشاں نے طفیل ہوشیار پوری دا لکھیا ایہہ گانا گایا جیہڑا بہت مشہور ہویا:
تیرے نال چناں اسیں پیار پا کے بھُل گئے
گلیاں دے ککھاں وانگوں گلیاں وچ رُل گئے
افشاں ہوراں نوں 40 ورھے گاؤندیاں ہو گئے نیں۔ ہن تک اوہ ہزاراں گانے تے گیت گا چکیاں نیں۔ اج کل افشاں زیادہ تر صوفیاں تے بزرگانِ دین دیاں درگاہواں تے گاؤندیاں نیں۔ اوہدی وجہ اوہناں ایہہ دسی کہ غلام عباس راہی نال اوہناں دوجا ویاہ کر لیا، اوہ اوہناں نوں شامِ قلندر وچ لے گئے۔ اوتھے اوہناں دھمالاں تے قصیدے یاد کرائے۔ افشاں دے شوہر عباس راہی ٹیون خود بناندے نیں۔ ایس پاروں افشاں دا رجحان عارفانہ کلام ول ہو گیا تے اوہناں تقریباً ہر مزار تے عرس دے موقعیاں تے گایا۔ افشاں دی پہلی شادی مقبول بٹ نال ہوئی سی۔ اولاد پہلے شوہر وچوں ای اے۔
افشاں دا گایا ایہہ گانا بڑا مشہور ہویا:
زندگی تماشا بنی، دنیا دا ہاسا بنی
افشاں نے احمد راہی دے لکھے کئی گیت گائے جیہڑے ہِٹ ہوئے۔ جیویں:
رُکھ ڈولدے تے اکھ نہیں لگدی
نِمّی نِمّی وا وگدی
ساہنوں ٹھگ گئی یاد اک ٹھگ دی
نِمّی نِمّی وا وگدی
افشاں نے دنیا دے کئی مُلکاں دا دورہ کیتا تے اپنے فن دا مظاہرہ کیتا۔ اوہ بعض اجیہے مُلکاں وچ وی گئیاں جیہناں وچ فنکار گھٹ جاندے نیں جیویں جاپان، افریقہ تے نیروبی وغیرہ۔
ہن تاں اردو گاؤن والے وی زیادہ تر پنجابی گیت ای گاندے نیں تے ایہو ہِٹ ہوندے نیں۔ اوہناں دا آکھنا اے کہ لندن، کینیڈا وچ زیادہ سِکھ رہندے نیں ایس لئی اوہ پنجابی گیتاں نوں پسند کردے نیں۔ افشاں نے موسیقار وجاہت علی، اے حمید، ماسٹر عبد اللہ، بخشی وزیر تے وزیر افضل نال بہتا کم کیتا۔ اوہ سب توں زیادہ متاثر میڈم نور جہاں توں نیں۔ اُنج وی میڈم نور جہاں نال افشاں دی دوروں رشتے داری وی اے تے دوویں اِکّو شہر (قصور) دیاں نیں۔ عذرا جہاں نال وی اوہ اپنی رشتے داری دسدیاں نیں۔
شہباز قلندرؒ دے مزار تے اوہ ہر سال جاندیاں نیں۔ افشاں نے دسیا کہ میری اولاد وچوں کسے نوں گاؤن دا شوق نہیں، سارے بے سُرے ای نیں۔ سحر، ثوبیہ جہاں تے عطیہ جہاں نوں اوہ اپنا شاگرد آکھدیاں نیں۔ افشاں دی بھارت وچ وی اک شاگرد اے جس دا ناں روبی اے۔ روبی نوں افشاں دا ہر گانا یاد اے۔ افشاں نوں نیروبی ملک پسند آیا، اوہدے وسنیک سُر تے شعر نوں سمجھدے تے داد دیندے نیں۔ افشاں نے پرویز مہدی، غلام علی تے آصف جاوید نال دو گانے وی گائے۔ مرد گلوکاراں وچوں اوہ مہدی حسن دیاں بڑی مداح نیں۔
افشاں 1972ء وچ قصور توں مستقل لاہور آ گئیاں۔ اودوں اوہناں دی عمر 12 سال سی۔ افشاں دا آکھنا اے کہ غرور، تکبر میرے وچ اُکّا نہیں۔ میں اپنا بِیتا ویلا نہیں بھُلی۔ کار ہون دے باوجود میں ویگن، بس تے چنگ چی رکشے وچ سفر کر لینی آں۔ قریب دیاں دکاناں تے مارکیٹ توں پیدل جا کے سودا لے آنی آں، کوئی نخرہ نہیں۔ افشاں دی رہائش ہما بلاک علامہ اقبال ٹاؤن وچ اے۔ ویگن یاں چنگ چی رکشے وچ سفر کردیاں کئی لوک افشاں نوں پچھان لیندے تے پچھدے نیں۔ افشاں آکھدی اے کہ ’’میں اپنی اوقات نہیں بھُلی۔ بادشاہی صرف اللہ دی اے۔ میں تاں فقیر آں۔‘‘
افشاں نے دسیا کہ حضرت علی کرم اللہ وجہہ دا فرمان اے، ’’جدوں اللہ کسے نوں عاجز کردا اے تے اوس کولوں عجز کھو لیندا اے‘‘۔ ایس لئی میں دعا کرنی آں کہ میتھوں میرا عجز نہ چھِن جائے۔