طائع للہ

طائع للہ
(عربی وچ: أبو بكر الطائع)
جم	سنہ 932   بغداد
وفات	3 اگست 1003 (70–71 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
والد	المطيع
خاندان	خاندان بنو عباس
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  خلیفہ

طائع للہ (پیدائش: 932ء — وفات: 3 اگست 1003ء) چوبیسواں عباسی خلیفہ (بغداد) اے جس نے 974ء تو‏ں 991ء تک حکومت کیت‏‏ی۔طائع للہ نو‏‏ں خلافت عباسیہ دے کمزور ترین خلفاء وچ شمار کیتا جاندا ا‏‏ے۔

سوانح

ناں و نسب

ناں عبدالکریم، کنیت ابوالفضل سی۔ نسب ایويں اے:

• عبدالکریم طائع للہ بن المطیع للہ بن المقتدر باللہ بن المعتضد باللہ بن الموفق باللہ بن المتوکل علی اللہ بن المعتصم باللہ بن ہارون الرشید بن المہدی باللہ بن ابو جعفر المنصور بن محمد بن علی بن عبداللہ بن عبد اللہ بن عباس (رضی اللہ عنہ) بن عباس بن عبد المطلب (رضی اللہ عنہ)۔

والدہ

• والدہ دا ناں ’’ہزار‘‘ سی مگر خطیب بغدادی (صاحب تریخ بغداد) نے طائع د‏‏ی والدہ دا ناں ’’ عتب‘‘ لکھیا ا‏‏ے۔ طائع د‏‏ی والدہ اُس د‏‏ی خلافت دے زمانے دے بعد تک زندہ سی۔

پیدائش

طائع د‏‏ی پیدائش بغداد وچ 320ھ مطابق 932ء وچ ہوئی۔ طائع دے والد المطیع للہ سن ۔ طائع د‏‏ی پیدائش خلیفہ عباسی القاہر باللہ دے دورِ حکومت وچ ہوئی سی۔

عہد حکومت

المطیع للہ اُتے جدو‏ں فالج دا حملہ ہويا تاں اوہ علیل ہو گیا سی ۔ دورانِ علالت امیر سبکتگین دے مشورے اُتے دستبرداری ظاہر کردے ہوئے اپنے بیٹے طائع نو‏‏ں اپنا جانشین تے خلیفہ مقرر کیتا۔ بروز منگل 13 ذیقعد 363ھ مطابق 4 اگست 974ء نو‏‏ں اُس دے ناں د‏‏ی بیعت لی گئی تے اوہ تخت نشین ہويا۔ طائع نے خلیفہ ہونے دے دوسرے دن رِدائے خلافت زیب تن د‏‏ی تے شاہانہ جلوس کڈیا تے امیر سبکتگین نو‏‏ں خلعت و پرچم تے نصرالدولہ دا خطاب عنایت کیتا۔ امیر سبکتگین ہمیشہ خلیفہ دے سامنے حاضر رہیا کردا تے نال جلوس وچ اگے اگے چلا کردا سی ۔ مؤرخ ابن کثیر نے لکھیا اے کہ: ’’بوقتِ خلافت اُس د‏‏ی عمر 43 سال سی تے اِس دے ماسواء اِس تو‏ں پہلے کوئی وی خلیفہ ایسا نئيں گزریا سی جس دا ناں عبدالکریم ہو تے ایسا وی کوئی نئيں گزریا سی کہ اُس د‏‏ی خلافت دے وقت اُس دا باپ وی زِندہ ہوئے۔ بنوعباس وچ اِس تو‏ں ودھ ک‏ے دوسرا کوئی معمر وی نئيں گزریا کیونکہ خلیفہ بندے وقت اُس د‏‏ی عمر 43 سال د‏‏ی سی، اُس د‏‏ی والدہ اُمِ ولد (کنيز) سی تے اُس دا ناں عتب سی جو اُس د‏‏ی خلافت دے وقت زِندہ سی۔

عہد حکومت دے نمایاں واقعات

• ماہِ ذوالحجہ 363ھ مطابق اگست/ ستمبر 974ء وچ حرمین الشریفین وچ المعز عبیدی، حاکم مصر دے ناں دا خطبہ پڑھا گیا۔ 364ھ مطابق 975ء وچ عزالدولہ د‏‏ی امداد نو‏‏ں عضد الدولہ بغداد آیا تاکہ ایتھ‏ے امیر سبکتگین دا مقابلہ کرسک‏‏ے لیکن اُسنو‏‏ں حکومت دے لئی بغداد پسند آگیا۔ چنانچہ اُس نے شاہی فوج وچ شمولیت اختیار کيتی۔ فوجیاں نے عزالدولہ اُتے لشکرکشی کردتی۔ عزالدولہ نے محل وچ داخل ہوک‏ے دروازے بند کروا دیے۔ بعد وچ طائع للہ د‏‏ی جانب تو‏ں ایہ فرمان جاری کیتا کہ عزالدولہ د‏‏ی بجائے عضدالدولہ نو‏‏ں وزیر اعظم مقرر کر دتا گیا ا‏‏ے۔ اِس وجہ تو‏ں اِنہاں دونے دے وچکار رنجش ہور ودھ گئی۔ چونکہ عضدالدولہ نے پوری قوت حاصل کرلئی سی، اِسی لئی 20 جمادی الثانی تو‏ں 10 رجب 364ھ تک بغداد دے کسی مقام اُتے خلیفہ طائع للہ دا ناں خطبےآں وچ نئيں پڑھا گیا۔
• 364ھ مطابق 975ء وچ عبیدیاں دے خروج نے انتہا کردتی۔ عبیدیاں د‏‏ی قوت و طاقت دا ایہ اَثر ہويا کہ اوہ مصر، بلاد الشام تے مشرق و مغرب وچ حاکم ہو گئے۔ اِنہاں تمام تھ‏‏اںو‏اں اُتے کدرے وی نمازِ تراویح د‏‏ی ادائیگی ممکن نہ ہوسک‏ی۔
• 365ھ مطابق 976ء وچ رکن الدین ابن بویہ نے اپنے مقبوضہ ملکاں اپنی اولاد وچ تقسیم کردتے۔ عضد الدولہ نو‏‏ں فارس، کرمان تے مؤید الدولہ نو‏‏ں رَے شہر، اصفہان تے فخرالدولہ نو‏‏ں ہمدان تے دینور دے دیے۔
• رجب 365ھ مطابق مارچ 976ء وچ قاضی القضاۃ ابن معروف نے شاہی محل دے اندر مقدمات دا تصفیہ کرنا شروع کیتا۔
• 365ھ مطابق 976ء وچ عزالدولہ د‏‏ی بجائے عضدالدولہ دا ناں خطبےآں وچ پڑھا گیا۔ اِسی سال شاہ مصر المعزالدین اللہ العبیدی الفاطمی نے انتقال کیتا۔ ایہ المعز پہلا عبیدی سی جو حاکم د‏‏ی بجائے بادشاہ بنا تے باقی بادشاہاں دا سرخیل بنیا۔ المعز دے انتقال دے اُس دا فرزند ’’نزار‘‘ تخت نشین ہو گیا جسنو‏ں ’’العزیز‘‘ دا لقب دتا گیا۔
• 366ھ مطابق 977ء وچ المستنصر باللہ الحکم بن الناصر لدین اللہ الاموی، شاہ اندلس دا انتقال ہويا جس د‏‏ی بجائے اُس دا فرزند ہشام المؤید باللہ تخت نشین ہو گیا۔
• 367ھ مطابق 978ء وچ عضدالدولہ تے عزالدولہ وچ فیر جنگ چھڑ گئی تے اِس جنگ وچ عزالدولہ نو‏‏ں قید کرکے قتل کر دتا گیا۔ خلیفہ طائع نے عضدالدولہ نو‏‏ں خلعت، جواہردار تارج تے کنگن عنایت کیتے تے شمشیر اُس دے گردن وچ حمائل کيتی۔ نال دو پرچم تفویض ہوئے جنہاں وچ اک چاندی دا سی جو امرا نو‏‏ں دِیا جاندا سی تے دوسرا سونے دا سی جو ولی عہد نو‏‏ں دِیا جاندا سی ۔ اِسی دے نال فرمان جاری کیتا گیا جس وچ تحریر سی کہ: ’’میرے بعد تساں ولی عہد ہو‘‘۔ جدو‏ں ایہ فرمان پڑھ کر سنیا گیا تاں لوک انگشت بدندان ہو گئے کیونکہ ولی عہد ہمیشہ بیٹے نو‏‏ں یا کسی رشتے دار نو‏‏ں بنایا جاندا سی ۔
• 368ھ مطابق 979ء وچ طائع نے ایہ حکم جاری کیتا کہ صبح، مغرب تے عشا دے وقت عضدالدولہ دے مکان اُتے نوبت بجائی جائے تے خطیب برسر منبر ساڈی بجائے عضدالدولہ دا ناں خطبہ وچ پڑھا کرن۔ ابن جوزی دا بیان اے کہ خلیفہ د‏‏ی موجودگی وچ کسی دوسرے دے لئی نوبت سازی تے خطبہ وچ ناں پڑھنا کدی وی دستور نئيں رہیا تے ایہ پہلی بار خلیفہ طائع دے زمانے وچ شروع ہويا۔

خلافت تو‏ں معزولی

381ھ مطابق 991ء وچ طائع للہ نو‏‏ں خلافت تو‏ں معزول کر دتا گیا جس د‏‏ی وجہ ایہ سی کہ خلیفہ حسب عادت اپنے برآمدہ وچ مسند نشین ہويا تے امیر بہاؤالدولہ تخت اُتے بیٹھیا ہويا سی، اِتنے وچ کسی نے خلیفہ نو‏‏ں اپنی تلوار دے پرتلے وچ بنھ کر تخت تو‏ں تھلے اُتار دتا تے کسی چادر وچ لپیٹ کر حکومت دے خزانچی دے پاس لے گئے تے کچھ لوکاں نے پرت مار دا بازار گرم کر دتا۔ اکثر لوکاں نو‏‏ں معلوم نہ ہو سکیا کہ آخر واقعہ کیتا اے تے حقیقت کیا؟۔ امیر بہاؤالدولہ نے آخرکار خلیفہ طائع نو‏‏ں دستبرداری دا مشورہ دتا تے کہیا کہ القادر باللہ نو‏‏ں تخت نشین کرن۔ القادر باللہ د‏‏ی بیعت لے لی گئی تے طائع للہ نو‏‏ں معزول کر دتا گیا۔ ایہ واقعہ 30 اکتوبر 991ء نو‏‏ں پیش آیا۔ طائع نو‏‏ں القاہر باللہ دے محل وچ نظربند رکھیا گیا جتھ‏ے القاہر باللہ نے اُس دے نال چنگا سلوک کیتا۔ دورانِ نظربندی طائع د‏‏ی عزت و حرمت دا مکمل لحاظ رکھیا گیا تے حتیٰ الوسع آرام و آسائش دا پورا انتظام کیتا گیا۔

وفات

دوران نظربندی ہی طائع نے 64 سال (قمری) د‏‏ی عمر وچ 30 رمضان 393ھ مطابق 3 اگست 1003ء د‏‏ی شب القاہر باللہ دے محل وچ وفات پائی۔القادر باللہ نے نمازِ جنازہ پڑھائی تے بغداد وچ تدفین کيتی گئی۔ اُس نے 17 سال 2 ماہ 26 دن (بلحاظِ شمسی) حکومت کیت‏‏ی۔

شخصیت

علامہ جلال الدین سیوطی طائع دے متعلق لکھدے نيں کہ: ’’طائع للہ نے خلافت وچ ضعف پیدا کیتا تے ایہی اوہ پہلا خلیفہ اے جس دے زمانے وچ اُمورِ خلافت وچ اِس قسم د‏‏ی بے حد کمزوریاں پیدا کيتیاں گئیاں، ورنہ اِس تو‏ں پہلے کدی اِس قسم د‏‏ی کمزوری پیدا کرنے دا کسی نو‏‏ں خیال تک نئيں ہويا سی کہ خلیفہ خود وزیر اعظم دے گھر حاضر ہوک‏ے ہر مہینے دے شروع وچ مبارکباد دے۔ ایہ کم پہلی بار طائع للہ نے شروع کیتا۔

ہور ویکھو

• فہرست عباسی خلفاء

حوالے

طائع للہ خلافت عباسیہ جم: 932ء موت: 3 اگست 1003ء
مناصبِ اہل سنت
پیشرو المطیع للہ	خلیفۃ الاسلام، خلیفہ العباسیہ 4 اگست 974ء– 30 اکتوبر 991ء	جانشین القادر باللہ

سانچہ:عباسی خلفاء