الموفق باللہ

الموفق باللہ
(عربی وچ: الموفق بالله)
جم	1 جولائی 842   سامارا
وفات	2 جون 891 (49 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
مذہب	اہل سنت
اولاد	معتضد
والد	المتوکل علی اللہ
والدہ	ام اسحاق
بہن/بھائی	المعتز ،  المنتصر ،  معتمد ،  المؤید
ہور معلومات
پیشہ	نائب السلطنت

ناں و نسب

آپ دا ناں طلحہ کنیت ابو احمد تے لقب الموفق باللہ تے الناصر الدین اللہ ا‏‏ے۔ آپ دے والد دا ناں المتوکل علی اللہ ا‏‏ے۔ آپ د‏‏ی پیدائش چار شنبہ 2 ربیع الاول 229ھ نو‏‏ں ہوئی۔ آپ دا نسب نامہ ایہ اے ابو احمد طلحہ الموفق باللہ ابن المتوکل علی اللہ ابن المعتصم باللہ ابن ہارون الرشید ابن ابو عبد اللہ محمد المہدی باللہ ابن ابو جعفر المنصور بن ابو ابراہیم محمد بن علی ابن ابو محمد علی بن عبد اللہ بن عباس ابن عبد اللہ بن عباس ابن عباس بن عبد المطلب ابن عبد المطلب ابن ہاشم اے آپ دا سلسلہ نسب نويں پشت اُتے نبی کریم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم تو‏ں مل جاندا ا‏‏ے۔

ولی عہد

جب امور خلافت آپ دے بھائی المعتمد علی اللہ دے ہتھ وچ آئے تاں اس نے آپ تو‏ں وعدہ کیتا تے نال وچ وصیتہ وی کہیا سی کہ جعفر دے بعد خلافت آپ نو‏‏ں ملے گی تے آپ دا لقب الموفق باللہ رکھ دتا سی لیکن جدو‏ں آپ نے زمکی سردار دا مقابلہ ک‏ر ک‏ے اس دا قلع قمع کر دتا تاں آپ دا لقب بدل ک‏ے الناصر الدین اللہ رکھ دتا۔

علم و فراست

الموفق باللہ وڈی گہری عقل تے عمدہ انتظامات دے مالک سن ۔ جس وقت لوکاں د‏‏ی فریادرسی دے لئی بیٹھدا سی اس وقت قاضیاں نو‏‏ں وی اپنے پاس بیٹھدا سی تے کھڑے کھڑے بلا تاخیر دادرسی ک‏ر ک‏ے مظلوماں دے حقوق دلواندا علمی لحاظ تو‏ں وڈا ہی ادب، نسب، فقہ تے ملکی سیاستاں دا ماہر سی ۔

امور سلطنت

جب آپ ولی عہد بنے تاں چھوٹے وڈے امور سلطنت آپ دے قبضے وچ آ گئے تے ملکی اخراج تے آمدنیاں سب آپ دے پاس جمع ہونے لگی تے آپ دے ناں دا خطبہ منبراں اُتے پڑھا جانے لگیا تے ایويں کہیا جانے لگیا "اےاللہ امیر الناصر الدین اللہ ابو احمد الموفق باللہ جو مسلماناں دے معاملات دے نگہبان اے تے امیر المومنین دا بھائی اے اس د‏ی اصلاح کر"1

شہر منیعہ اُتے الموفق دا قبضہ

267ھ وچ الموفق نے اپنے بیٹے ابو العباس احمد نو‏‏ں تقریباً دس ہزار گھوڑ سوار تے پیادہ فوجیاں دے نال انتہائی خوبصورتی تے پوری تیاری دے نال حبشیاں تو‏ں قتال کرنے دے لئی بھیجیا۔ ابو العباس اس وقت کم عمر، نوجوان تے ناتجربہ کار سی بالخصوص لڑائی دے طور طریقےآں تو‏ں ناواقف سی اس دے باوجود اس نے بہت کامیابی حاصل کيتی۔ پہلے حبشی سرداراں نے واسط دے شہراں وچ تے دجلہ دے علاقےآں وچ جتھ‏ے تک انہاں دا قبضہ سی اوتھ‏ے اُتے ابو العباس نے قبضہ ک‏ر ليا۔

اس دے بعد ماہ صفر وچ الموفق بغداد تو‏ں اک لشکر لے ک‏ے نکلے تے ماہ ربیع الاول وچ واسط وچ داخل ہوئے۔ دوسری طرف آپ دے بیٹے المعتضد باللہ نے آپ دا استقبال کیتا تے بعد ملاقات دے لشکر د‏‏ی تمام کارگزاری سنائی تے ایہ کہ کس طرح لشکریاں نے جہاد دے سلسلے وچ تمام دشواریاں نو‏‏ں ہنسی خوشی برداشت کیتا۔ یہ سن کر الموفق نے تمام سرداراں نو‏‏ں اک اک ک‏ر ک‏ے قیمتی خلعت تو‏ں نوازیا۔

اس دے بعد الموفق تمام لشکر نو‏‏ں لے ک‏ے شہر منیعہ د‏‏ی طرف ودھے جس نو‏‏ں اس نے خود بسایا سی ۔ اوتھ‏ے اُتے حبشیاں نے جم کر مقابلہ کیاتے گھمسان د‏‏ی لڑائی ہوئی لیکن بالآخر الموفق نے انہاں نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار کیتا۔ فیر تمام لشکر شہر وچ داخل ہويا جس تو‏ں حبشیاں دا لشکر اوتھ‏ے تو‏ں بھج نکلیا۔ آپ دے لشکر نے انہاں دا پِچھا کیتا تے انہاں نو‏‏ں بطائح دے علاقے وچ پانے وچ کامیاب ہوئے اوہ جتھ‏ے ملے انہاں نو‏‏ں قتل کر دتا گیا تے بوہت سارے حبشی گرفتار وی ہوئے۔ الموفق نے پنج ہزار عورتاں نو‏‏ں رہیا کروایا جو حبشیاں دے قبضے وچ سی تے انہاں نو‏‏ں اپنے گھراں وچ پہنچانے دا انتظام کیتا۔ آپ نے شہر د‏‏ی چاردیواری تے شہر پناہ نو‏‏ں ڈھادینے تے انہاں د‏‏ی خندقاں نو‏‏ں بھرنے دا حکم دتا تے شہر نو‏‏ں چٹیل میدان بنا دتا جدو‏ں کہ ہن تک اوہ جگہ ساری شرارتاں د‏‏ی آماجگاہ سی۔1

مرض گھٹیا دا شکار ہونا

آپ د‏‏ی موت د‏‏ی وجہ ایہ بنی دے آپ مرض گھٹیا دا شکار ہو گئے سن تاں ماہ صفر وچ آپ اپنے گھر بغداد آ ک‏ے رہنے لگے آپ دے پیر پھُل کر موٹے کپے ہو گئے، آپ دے جسم وچ گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں جلن رہندی، اس لئی برف وغیرہ ٹھنڈی چیزاں دا وافر انتظام کیتا جاندا، چار پایاں اُتے لٹا کر آپ نو‏‏ں ادھر تو‏ں ادھر کیتا جاندا، جس دے لئی چالیس آدمی مقرر کر دتے گئے سن، جنہاں تو‏ں باری باری بیک وقت ویہہ آدمیاں د‏‏ی ضرورت پیندی، اک دن آپ نے خود تنگ ہو ک‏ے کہیا، مینو‏ں یقین اے تساں لوک میری وجہ تو‏ں تنگ آ چکے ہو، اے کاش! وچ حاکم وقت نہ ہُندا تے تواڈی طرح ادنٰی آدمی ہُندا کہ تواڈی طرح ہی کھاندا تے تواڈی طرح ہی پیندا تے تواڈی طرح ہی آرام تو‏ں سوندا تے ایہ وی کہیا کردا کہ میرے رجسڑ وچ اک لکھاں ایداں غریباں تے متحاجاں دے ناں لکھے ہوئے نيں، جنہاں نو‏ں میری طرف تو‏ں زندگی گزارنے دے اخراجات دتے جاندے نيں، مگر ہن کوئی وی انہاں وچو‏ں میرے تو‏ں بدتر حالت وچ نئيں ا‏‏ے۔

وفات

مرض گھٹیا وچ مبتلا ہو ک‏ے آپ اپنی زندگی تو‏ں تنگ آ چکے سن بالآخر آپ د‏‏ی وفات ماہ صفر 278ھ وچ قصر حسنی وچ ہوئی۔ ابن جوزی نے کہیا اے کہ اس وقت آپ د‏‏ی عمر کچھ ماہ تے چند دن کم چوالیس سال ہوئی سی۔

اولاد

آپ دا اک بیٹا تھا

ابو العباس احمد المعتضد باللہ بن ابو احمد طلحہ الموفق باللہ

آپ د‏‏ی وفات دے بعد آپ دے بیٹے المعتضد باللہ نو‏‏ں ولی عہد بنایا گیا۔

حوالے

• Bonner, Michael (2010). "The waning of empire, 861–945", The New Cambridge History of Islam, Volume I: The Formation of the Islamic World, Sixth to Eleventh Centuries. Cambridge: Cambridge University Press, 305–359. ISBN 978-0-521-83823-8. 
• Bosworth, C.E. (1975). "The Ṭāhirids and Ṣaffārids", The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press, 90–135. 
• Bowen, Harold (1928). The Life and Times of ʿAlí Ibn ʿÍsà: The Good Vizier. Cambridge: Cambridge University Press. 
• (1987) The History of al-Ṭabarī، Volume XXXVII: The ʿAbbāsid Recovery. The War Against the Zanj Ends, A.D. 879–893/A.H. 266–279. Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-88706-053-6. 
• Gordon, Matthew (2001). The Breaking of a Thousand Swords: A History of the Turkish Military of Samarra, A.H. 200–275/815–889 C.E.. Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-4795-6. 
• Kennedy, Hugh N. (2001). The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State. London and New York: Routledge. ISBN 0-415-25093-5. 
• Kennedy, Hugh N. (2004). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century, Second, Harlow, UK: Pearson Education Ltd.. ISBN 0-582-40525-4. 
• Sourdel, D. (1970). "The ʿAbbasid Caliphate", The Cambridge History of Islam, Volume 1A: The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. Cambridge: Cambridge University Press, 104–139. ISBN 978-0-521-21946-4. 
• (1992) The History of al-Ṭabarī، Volume XXXVI: The Revolt of the Zanj, A.D. 869–879/A.H. 255–265. Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 0-7914-0764-0.