انارکزم
مضامین بسلسلہ |
سیاست |
---|
تعلیمی مضامین |
حکومت دے ادارےآں |
ذیلی سلسلہ |
باب سیاست |
نِراج (انگریزی: Anarchism) اک سیاسی نظریہ اے جس دا منشا معاشرہ وچ مملکت دے وجود توں انکار اے۔ بسا اوقات (صحافتی تے لغوی معنےآں وچ ) انارکزم توں افراتفری یا شورش زدگی مراد لی جاندی اے، جو درست ننيں۔ اس دی رو توں مملکت بذات خود اک حقیقی آزاد تے فلاحی معاشرے دے قیام وچ سب توں وڈی رکاوٹ تے اس دے ادارے، مثلاً فوج، منتخب حکومتاں، پارلیمنٹ وغیرہ استبدادی سامراج دا کردار ادا کردی اے۔
فلسفیانہ بحثاں وچ ایہ تصور نواں نئيں، مگر اسنوں صنعتی انقلاب دے بعد ہاجکنس، پروداں، تھور، ٹالسٹائی، کرپوٹکن، جون ایلیا تے باکونن نے نويں جہت دی۔ فی زمانہ امریکی مفکر نوم چومسکی تے لاطینی امریکا دی کئی تحریکاں نراج پسند یا انارکسٹ نيں۔
انارکزم دے بنیادی تصورات
[سودھو]انارکسٹ تحریک سرمایہ دارانہ عدل دے حصول دی جدوجہد کرنے والی تحریک اے۔ سرمایہ دارانہ عدل ایہ اے کہ ہر شخص اس گل دا مکلف ہوئے کہ اوہ خیر و شر دی جو تعریف کرنا چاہے اوہ کرنے وچ اس معنی وچ آزاد ہوئے کہ کوئی دوسرا شخص یا گروہ اسنوں خیر تے شر دی کسی تے تعبیر نوں قبول کرنے اُتے مجبور نہ کرسکے۔ اسنوں خود تخلیقیت (Autonomy) کہندے نيں۔ انارکسٹ سمجھدے نيں کہ ریاست خود تخلیقیت دی راہ وچ سب توں وڈی رکاوٹ اے تے ریاست نوں ختم کیتے بغیر خود تخلیقیت تے مساویانہ آزادی (Equal freedom) نوں فروغ دینا ناممکن اے سرمایہ دارانہ انفرادیت تے سرمایہ دارانہ معیشت نوں فروغ دینے دے لئی کسی نظام اقتدار (یعنی ریاست) دی کوئی ضرورت ننيں۔ انارکسٹ اس گل اُتے یقین رکھدے نيں کہ خودتخلیقیت نوں بروئے کار لیانے دے لئی خود حاکمیت (Self Government) لازماً ناگزیر اے۔ انسان نوں صرف اپنے نفس دا بندہ ہونا چاہیے تے کسی بیرونی قوت دے اقتدار نوں قبول نئيں کرنا چاہیے۔ انارکزم جمہوریت دا خالص ترین ڈھانچہ (Purest Form اے کیوں کہ جمہوریت نفس پرستی دے علاوہ تے کچھ ننيں۔
انارکسٹ انہاں تمام معاشرتی ادارےآں دے وی مخالف نيں جو نفس پرستی دی تحدید کردے نيں۔ بیشتر انارکسٹ ملحد کافر ہُندے نيں، کیوں کہ انہاں دی رائے وچ خدا تے مذہب نفس پرستی نوں رد کردے نيں کچھ انارکسٹاں مثلاً Tolstoy تے کسی حد تک Kierkegaard نے عیسائیت دی نفس پرستانہ تعبیر وی پیش دی اے تے بیسیواں صدی دے ایرانی مفکر علی شریعتی نے انہاں مفکرین دی پیروی کردے ہوئے الوہیت الناس دا تصور پیش کیتا اے (لیکن شریعتی انارکسٹ نہ سن انہاں دی فکر اشتراکی تے اسلامی تصورات دا اک ملغوبہ تھی) علامہ اقبال دے تصور خودی وچ وی الوہیت الناس دی جھلکیاں ملدی نيں۔
انارکسٹ خاندان دے وی شدید مخالف نيں ۔ انارکسٹ عوامی تحریکاں گھنائونی ترین جنسی بے راہ روی دی تبلیغ کردی نيں۔ سب توں مشہور انارکسٹ جس نے جنسی بے راہ روی دے فروغ دے لئی اپنی زندگی وقف دی امریکی Emma Goldman تھی۔انارکسٹ اسکول دے ادارہ دی وی مخالفت کردے نيں کیوں کہ اسکول اقتدار دی اطاعت دی عادت ڈالدے نيں۔
نظام اقتدار نوں تتر بتر کرنے دے لئی انارکسسٹاں دا اک مکتب تشددکولازم تصور کردا اے۔ ایہ متشدد انارکسٹ روس وچ نمایاں ہوئے انہاں وچ Bakunin, Kropotkin تے Sergy Nachyev شامل نيں۔ ایہ تِناں کٹر ملحد سن تے پادریاں دے قتل عام اُتے خاص زور دیندے سن ۔ Nacheyev دی اسلام دشمنی وی مشہور اے۔ Bakunin دے خیال وچ انقلاب برپا کرنے والی اصل قوت شہراں دی کچی آبادی دے مسلح افراد (Lumpen Proletariat) فراہم کردے نيں۔ Bakunin کساناں دی عسکری تے معاشی صف بندی اُتے وی زور دیندا سی۔ Bakunin روس دی سب توں اہم انارکسٹ تحریک Norodnik توں متاثر سی۔ ایہ تحریک Nihilism دا پرچار کردی سی۔Nihil ism نوں خالص منفعیت کہندے نيں۔ Nihilism تحریک دا پورا زور افراد تے ادارےآں نوں برباد کرنے اُتے ہُندا اے۔ انہاں دی رائے وچ سرمایہ دارانہ عدل دے قیام دے لئی ضروری اے کہ سرمایہ دارانہ ظلم کرنے والی ریاستی تے کاروباری قیادت نوں قتل کر دتا جائے تے اس عمل دے نتیجہ وچ سرمایہ دارانہ عادلانہ انقلاب برپا ہوئے گا۔ Norodnikتحریک دا سب توں مشہور راہنما Bakunin دا شاگرد Nacheyev سی۔ Nacheyev دے شاگرداں نے روس دی Social Revolutionary Party اُتے قبضہ کرکے 1917ء وچ زار دی حکومت دا تختہ الٹ دتا تے گو کہ Lenin نے Social Revolutionary party دی حکومت دے خلاف مسلح بغاوت دی لیکن Nacheyev دی فکر توں شدید متاثر سی۔ Nacheyev نوں 1884ء وچ پھانسی دے دتی گئی سی۔
انارکسٹاں دا دوسرا مکتب فکر تشدد دی تردید کردا اے۔ اس مکتب فکر دا اہم ترین مفکر Prodhounاے۔ اوہ ذاتی ملکیت نوں چوری (Property is Theft) کہندا سی اورمارکس کیLabour Theory of valueکا قائل سی۔ (اس نظریہ دے مطابق کسی شے دی قدر صرف اس توں متعین ہُندی اے کہ اس شے دی پیدوار وچ کِنّی محنت صرف ہوئی اے )وہ حکومت دے خاتمے تے مزدوراں دی رضا کارانہ معاشرتی تنظیماں دے قیام نوں ضروری سمجھدا سی۔ Prodhoun دی رائے وچ ایہ تنظیماں(Syndicates) معاشرہ دی خود حکومتی (Self government) تنظیم ممکن بناواں گی تے انہاں دی خود حاکمیت دے نتیجہ وچ کسی سیاسی نظامِ اقتدار نوں موجود رہنے دی ضرورت نہ رہے گی۔
Prodhoun سرمایہ دارانہ عدل دے قیام دے لئی کسی اُتے تشدد انقلاب دا قائل نہ سی۔ اوہ سمجھدا سی کہ جے مزدور Syndicates وچ منظم ہوئے گئے تاں سیاسی اقتدار خود بہ خود انہاں دے ہتھوں وچ آجائے گا تے سرمایہ دارانہ ریاستی نظام منتشرCollapse) (ہوجائے گا۔
Prodhoun دی فکر نے یورپی مزدوراں دی تحریک (trade union movement) نوں بہت متاثر کیتاہے تے سوشل ڈیموکریٹک جماعتاں (مثلا فر انس دی PSF برطانیہ دی Labour Party تے جرمنی دی SPD) مزدوراں دی پرامن جمہوری تنظیم دے ذریعہ ہی سرمایہ دارانہ نظام ریاستی وچ اقتدار اُتے قبضہ دی کوشش کردی نيں۔ خود روس دی کیمونسٹ پارٹی دا اک دھڑا (جس نوں Memshevik کہندے نيں) عدم تشدد تے مزدوراں دی جمہوری تنظیم دے ذریعہ انقلاب برپا کرنے دی حکمت عملی دا قائل سی۔ گاندھی وی عدم تشدد دے فلسفہ دا داعی سی۔ اوہ اپنے آپ نوں Tolstoy دا شاگرد کہندا سی تے گاندھی دے مجوزہ ”پنچائیندی نظام” وچ Syndicalist فکر دی بہت ساریاں جھلکیاں دیکھی جاسکدی نيں۔
باہرلے جوڑ
[سودھو]- http://www.gmu.edu/departments/economics/bcaplan/anarfaq.htm
- http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives
- http://anarchoblogs.protest.net Archived 2006-06-13 at the وے بیک مشین
- http://rejectingfreedomandprogress.com/what-is-anarchism/