اینگلو ایران لڑائیاں

Anglo–Persian War
Battle of Kooshab (1857) by The British Illustrated News
تاریخ 1 November 1856–4 April 1857 (5 ماہ اور 3 دن) مقام Southern ایران (ایران), southern Mesopotamia; western افغانستان, برطانوی ہند دے صوبے تے علاقے نتیجہ British victory Treaty of Paris British withdrawal from ایران Persians withdrawal from ہرات
محارب
سانچہ:Country data British Empire برطانوی ایسٹ انڈیا کمپنی امارت افغانستان	Persia (Iran)
کمانڈر اور رہنما
سانچہ:Country data United Kingdom of Great Britain and Ireland Sir James Outram دوست محمد خان	ناصر الدین شاہ قاجار
طاقت
Unknown	Unknown

اینگلو-ایرانی جنگاں انیہويں صدی وچ پہلی بار برطانیہ تے ایران دے درمیان ، مسلط کردہ تے نوآبادیات‏ی معاہدےآں دے اختتام دے علاوہ ، تن مسلح جنگاں ہوئیاں۔

پہلی جنگ

پہلی جنگ 1254 ھ(1838 ء) وچ ہوئی۔ محمد شاہ قجر دے دور وچ جدو‏ں ایرانی فوج نے ہرات دا محاصرہ کیا تے برطانیہ د‏‏ی طرف تو‏ں اسنو‏ں اک سنگین خطرہ دا سامنا کرنا پيا۔ اس دوران ، برطانیہ نے احتجاج دے طور اُتے پنج جنگی جہاز بھیج کر جزیرے خارگ اُتے قبضہ کيتا۔ 18 جمادی الثانی 1254 ہجری (8 ستمبر 1838 ء) نو‏‏ں ایرانی فوج لامحالہ اے ہرات دے محاصرے دے بغیر کسی نتیجہ دے نکلیا تے تمام برطانوی حالات نو‏‏ں قبول کرلیا۔ حاجی مرزا آقاشی دی کمزوری تے لاپرواہی تے اس دن د‏‏ی صورتحال تو‏ں لاعلمی نے ایران د‏‏ی شکست وچ اک اہ‏م کردار ادا کيتا۔

دوسری جنگ

1808 وچ ایران نے برطانوی نقشے اُتے ۔ خطے شمال وچ روس دے ذریعے کھونے تو‏ں پہلے گلستان دا ٹریٹی 1813 وچ تے ہرات برطانیہ ذریعے پیرس دے معاہدے 1857 وچ

1857 وچ ابوطالب غفاری د‏‏ی لندن دے پریس وچ تصویر

1273 ھ (1856 ء) وچ اک ہور برطانوی یلغار ہوئی۔ ناصرالدین شاہ قاجر دے ابتدائی دور وچ ہويا۔ ایرانی فوجیاں نے ہرات دا محاصرہ کيتا ، جس دے حکمران نے انگریزاں د‏‏ی حمایت تو‏ں آزادی دا اعلان کيتا سی۔ ایران نے ہرات دا محاصرہ کيتا تے اسنو‏ں فتح کرلیا ، برطانوی فوجاں نے ايس‏ے بہانے تو‏ں جنوبی ایران اُتے حملہ کيتا تے خارک ، بوشہر ، بورزجان ، خرمشہر اور اہواز اُتے قبضہ کرلیا۔ انگلینڈ دی بحریہ تے الٹی میٹم دے دباؤ نے اس ملک نو‏‏ں ایران اُتے دباؤ ڈالیا ، ایرانی فوجیاں نے ہرات دا محاصرہ کرلیا ، جو بالآخر مارچ 7 18577 وچ پیرس وچ معاہدہ پیرس اُتے دستخط کرنے دے بعد ختم ہويا۔ اس تو‏ں آہستہ آہستہ ایران تو‏ں افغانستان دی علیحدگی د‏‏ی راہ ہموار ہوگئی ایتھ‏ے تک کہ اس نے 1273 ھ وچ ایران تو‏ں علیحدگی اختیار کرلئی-

پہلی افغان - برطانوی جنگ دے واقعات دے بعد ، برطانیہ ، ہرات وچ جنگ وچ جانے نو‏‏ں تیار نئيں تھا ، اس نے اس دے بجائے ایران نو‏‏ں خلیج فارس دے ساحل اُتے شام‏ل کرنے تے انہاں اُتے دباؤ ڈالنے دا فیصلہ کيتا۔ اس وقت ، مرزا آغا خان نوری ، وزیر اعظم ناصرالدین شاہ ، برطانیہ دے کٹر حامی سن تے خود برطانوی ڈکٹیٹر سن ۔ ایہ جنگاں ، جو نومبر 1856 تو‏ں لے ک‏ے اپریل 1857 (تقریبا پنج ماہ) تک جاری رہیاں ، ایران تو‏ں ہرات اُتے سرکاری طور اُتے علیحدگی دا باعث بنی۔ ہرات ایران دا حصہ سی جیمز اوٹرم نے ایران تو‏ں الٹی میٹم وچ ہرات ترک کرنے نو‏‏ں کہیا۔ برطانیہ چاہندا سی کہ افغانستان آزاد ہو تاکہ اوہ روسیاں تے قجر بادشاہ نو‏‏ں دستیاب نہ ہوئے۔ اس عرصے دے دوران ، ایران تے روس دے تعلقات متحد ہوگئے سن ۔ تے اس تو‏ں برطانیہ وچ تشویش پیدا ہوئی۔

بوشہر جنگ

برطانوی فوج دا پہلا یونٹ 5 دسمبر 1856 نو‏‏ں بوشہر دے نیڑے پہنچیا۔ اس گروہ نے پہلے ریشہر کیسل اُتے قبضہ کيتا تے فیر 10 دسمبر نو‏‏ں بحیرہ اسود اُتے بمباری کرکے آسانی تو‏ں بوشہر اُتے بمباری کيتی۔ تب برطانوی افواج نے اس صورتحال دا جائزہ لیا تے شیراز وچ 4000 اُتے مشتمل ایرانی فوج د‏‏ی موجودگی اُتے غور کردے ہوئے ، ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ زمین اُتے اگے ودھنے دے لئی ہور فوجیاں د‏‏ی ضرورت اے تے ہندوستان تو‏ں بوشہر وچ ہور فوج بھیجنے دے منتظر سن ۔ ایہ معاون فورس جنوری 1857 دے آخر وچ بوشہر پہنچی۔

جنگ خوشاب

خوشاب کی لڑائی اوہ لڑائی اے جو 8 فروری 1857 نو‏‏ں ایرانی کور دے وچکار فارس دے اس وقت دے حکمران شجاع الملک اور برطانوی کور دے درمیان بوراجان تو‏ں چند کلومیٹر دور جنرل اترام د‏‏ی سربراہی وچ ہوئی سی۔ اس نے جنگ نو‏‏ں برطانیہ دے نال سب تو‏ں وڈی فتح سمجھیا ، لیکن انگریز ہمیشہ اس جنگ نو‏‏ں اپنی فتح تے ایرانی افواج د‏‏ی شکست سمجھدے سن ۔ برطانوی اطلاعات دے مطابق ، ایران نے اس جنگ وچ اک ہزار افراد نو‏‏ں ہلاک تے اس اُتے قید کيتا ، تے انگریزاں تے ہندوستانیاں نے 19 افراد نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ ایہ جنگ ہرات دے واقعہ دے بعد تے دسمبر 1856 وچ خارگ جزیرے اور بوشہر بندرگاہ اُتے قبضہ دے بعد ہوئی۔

تیسری جنگ

1333 وچ انگریزاں دا تیسرا حملہ۔ ہجری 1294 دے برابر ا‏‏ے۔ ((1915)۔ م) ایہ پہلی جنگ عظیم دے دوران ایران تے بوشہر دے جنوب وچ واقع ہوئی سی ، جس دا مقابلہ تنگستانی تے دشتیستاندی مجاہدین د‏‏ی مزاحمت تو‏ں ہويا سی۔ اس لڑائی وچ ، جو بوشہر تو‏ں 10 کلومیٹر دور چغدک دے سر اُتے ہويا ، ایرانی افواج نو‏‏ں تن گروہاں وچ تقسیم کيتا گیا سی: دشتستانی ، غضنفر السلطانیہ بورازجانی د‏‏ی سربراہی وچ ، جو آئی آر جی سی دے وسط وچ سی۔ تشکیل دتا. ایرانی افواج د‏‏ی کمزوری تے حاجی خضر خان د‏‏ی ہور افواج دے علم دے بغیر احرام د‏‏ی طرف نقل و حرکت د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ جنگ شروع ہوئی۔ اس جنگ وچ ، دشتستانی تے دشتی فوجاں نے بہت زیادہ خود کشی دا مظاہرہ کيتا ، اس جنگ وچ ، دشتستان کور دا کمانڈر ، محمد اسماعیل بی خوشابی ماریا گیا ، تے اس نے دشتیانی جنگجوواں دے حوصلے پست کرنے اُتے وڈا اثر ڈالیا۔ .

حوالے

• خلوصین باردخونی ، سید غسیم یحسینی ، بوشہر ، اسلامی سبھیاچار تے صوبہ بوشہر دے رہنما ہدایت ، پہلی ایڈیشن ، 1993۔
• سرش اتباکزادہ ، ایران د‏‏ی سرزمین وچ دشتستان دا مقام
• دشتستان و غضنفر السلطانah بورازانی ، ڈاکٹر ہیبت اللہ مالکی
• دشتستان دے ہیرو ، اسماعیل شہری سبزی
• ایران برطانیہ جنگ ، علیموراد فرشبندی

کتابیات

• Sandes, Lt Col E.W.C. The Indian Sappers and Miners (1948) The Institution of Royal Engineers, Chatham.

ہور پڑھو

• انگریزی ، باربرا۔ 1971۔ جان کمپنی د‏‏ی آخری جنگ ۔ لندن: کولنز۔
• ہنٹ ، کیپٹن۔ جی ایچ تے جارج ٹاؤن سینڈ۔ 1858۔ آؤٹرم تے ہیولک د‏‏ی فارسی مہم ۔ لندن: جی روٹلیج اینڈ کمپنی
• آؤٹرم ، لیئٹ۔ جنرل سر جیمز۔ 1860۔ لیئوٹ۔ -جنرل سر جیمس آؤٹرم د‏‏ی فارسی مہم 1857 وچ . لندن: اسمتھ ، ایلڈر اینڈ کمپنی
• والپول ، سر اسپینسر۔ 1912۔ انگلینڈ د‏‏ی تریخ 1815 وچ جنگ عظیم دے اختتام تو‏ں ۔ لندن: لانگ مینز ، گرین ، تے کمپنی (جلد VI ، پی پی۔ 266–273)

باہرلے جوڑ

• فارسی جنگ
• رجمنٹ سائٹ

ہور ویکھو

• ہرات د‏‏ی ایران تو‏ں علیحدگی
• اینگلو-ایرانی جنگاں
• انگریزی تے ایرانی سفری مصنفین
• فارس خلیج دے ناں دے دستاویزات ، قدیم تے لازوال ورثہ
• پہلی جنگ عظیم وچ ایران
• جنوبی ایران موومنٹ
• جنگ خوشاب