بیرکے-ہلاکو جنگ

Berke–Hulagu war
بسلسلہ the Toluid Civil War, the Division of the Mongol Empire and the Golden Horde–Ilkhanate war
Battle at the Terek (1262). Hayton of Corycus, Fleur des histoires d'orient.
تاریخ 1262 مقام Caucasus mountains, eastern Khorasan نتیجہ Inconclusive Fragmentation of the empire
محارب
Ilkhanate	Golden Horde
کمانڈر اور رہنما
Hulagu Khan, Abaqa Khan	Berke Khan, Nogai Khan, Nikudar Noyan

برکے-ہلاکو جنگ دو منگول بادشاہاں اردوئے زريں کےخان برکے خان تے ایلخانی سلطنت دے خان ہلاکو خان دے درمیاں لڑی گئی. ایہ زیادہ تر قفقاز پہاڑاں کے علاقہ وچ 1258 ماں بغداد د‏‏ی تباہی کے بعد 1260 د‏‏ی دہائی وچ لڑی گئی سی۔ ایہ جنگ منگول سلطنت وچ تولوئی خانی خانہ جنگیکے نال منسلک ہوگئی جو تولوئی خاندان دے دو ارکان قبلائی خان اورعارق بوکے ، جو دونے خاقان اعظم دے منصب دے دعوے دار سن، دے درمیان ہوئی . قبلائی نے ہلاکو خان تو‏ں اتحاد کیتا ، جدو‏ں کہ عارق بوکے نے برکے خان دا نال دتا۔ منگلکے خان دے جانشیننويں خاقان دے انتخاب دے لئی ہلاکو خان منگولیا دا رخ کیتا ، لیکن عین جلوت د‏‏ی لڑائی مملوکاں دے ہتھو‏ں ہار نے اسنو‏ں مشرق وسطی واپس جانے اُتے مجبور کردتا۔ مملوکاں د‏‏ی فتح نے ایل خانی سلطنت اُتے حملہ کرنے دے لئی برکے د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ برکے – ہلاگو جنگ تے تولوئی خانی خانہ جنگی دے نال ساتھکائیدو-قبلائی جنگ نے منگول سلطنت دے چوتھے خان اعظم ، مونگکے خان د‏‏ی موت دے بعد منگول سلطنت دے ٹکڑے کرنے وچ اک اہ‏م کردار ادا کیتا۔

پس منظر

1252 وچ ، برکے نے اسلام قبول کیا ، تے 1257 وچ انہاں نے اُلغچی د‏‏ی وفات دے بعداردوئے زريں(طلائی اردو سلطنت) وچ اقتدار سنبھال لیا ۔ اپنے بھائی باتو د‏‏ی طرح ، اوہ وی خان اعظم مونگکے دے وفادار سن ۔ اگرچہ برکے دے اسلام قبول کرنے دے بارے وچ آگاہی سی ، لیکن ہلاکو نے ، فارس نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد ، 1258 وچ بغداد نو‏‏ں تباہ کیتا ، میسوپوٹیمیا نو‏‏ں منگول سلطنت وچ شامل کیا ، لیوینٹ تے مملوک سلطنت د‏‏ی طرف ودھیا ، تے اس نے مملوک سلطنت دے خلاف جارحیت د‏‏ی جنگ شروع کردتی۔ برکے مسلم سرزمین اُتے ہلاکو دے غیظ و غضب تو‏ں ناراض ہوئے گیا ، تے اک ابتدائی اقدام دے طور اُتے ، اپنے بھتیجے نوغائی خان نو‏‏ں ہدایت د‏‏ی کہ اوہ جنگ کيت‏ی مالی اعانت دے لئی مال غنیمت جمع کرنے دے لئی 1259 وچ پولینڈ اُتے چھاپے مارے۔ پولینڈ دے متعدد شہراں نو‏‏ں لُٹیا گیا ، جنہاں وچ کراکوفتے سینڈومیئرز شامل ني‏‏‏‏ں۔ پھربرکے خان نےمصر دے مملوک سلطان سیف الدیین قطز تے بعد وچ سلطان بیبرس دے نال فارس دے ایلخانیاں دے خلاف اتحاد کیتا .

اسی سال ، چین وچ اک فوجی مہم وچ مونگکے د‏‏ی موت ہوگئی۔ مسلم مورخ رشید الدین نے برک خان دے حوالے تو‏ں مندرجہ ذیل پیغام نقل کیتا جس وچ مونگکے خان نو‏‏ں بھیجے ہوئے پیغام وچ بغداد اُتے حملے اُتے احتجاج کیتا اے ، (نہ جاندے ہوئے کہ مونکگے دا چین وچ انتقال ہوگیا تھا): "اس(ہلاکو) نے مسلماناں کے تمام شہراں نو‏‏ں برباد کر ڈالیا ہے ۔ خدا کی مدد تو‏ں ميں اسنو‏ں اِنّے بے گناہاں کے خون دا محاسبہ کرنے دے لئی للکاراں گا۔ "

اگرچہ برکے مسلما‏ن سی ، لیکن اوہ پہلے منگول بھائی چارے دے نا‏تے ہلاکوسے لڑنے دے خیال دے خلاف مزاحم سی۔ اس نے کہیا کہ "" منگول منگول د‏‏ی تلوار تو‏ں مارے جان گے۔ جے اسيں متحد ہوجاندے ، تاں اسيں پوری دنیا نو‏‏ں فتح کرلیندے " لیکن ایلخانیاں دے اقدامات د‏‏ی وجہ تو‏ں اردوئے زريں د‏‏ی معاشی صورتحال نے اسنو‏ں جہاد دا اعلان کرنے اُتے مجبور کردتا کیو‏ں کہ ایلخانی شمالی ایران د‏‏ی دولت اُتے قبضہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ تے اوہ اردوئے زريں تو‏ں مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن کہ مملوکاں نو‏‏ں غلام فروخت نہ کرن۔

جنگ

1260 وچ مشرق وسطی وچ ہلاکو دے عہدیداراں نے عین جلوت د‏‏ی لڑائی مملوکاں تو‏ں ہار دتی جدو‏ں کہ ہلاکو منگکے د‏‏ی موت دے بعد اک نويں خان اعظم د‏‏ی جانشینی وچ حصہ لینے دے لئی منگولیا وچ سی۔ ایہ خبر سندے ہی ، ہلاکو نے شکست دا بدلہ لینے د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ دو سال بعد ، اوہ منگولیا تو‏ں فارس وچ اپنی سرزمین پرت گیا ، لیکن برکے نے اپنے کزن نو‏‏ں بغداد د‏‏ی تباہی دا بدلہ لینے دے لئی جنگ کيت‏ی دھمکی دتی جس تو‏ں ہلاکو اس وقت مملوکاں دے نال دو دو ہتھ کرنے تو‏ں رک گیا۔ برکے نے اک بار فیر نوغائی خان نو‏‏ں چھاپاں دا سلسلہ شروع کرنے دے لئی کہیا - اس بار قفقاز دے علاقے وچ اک تو‏ں زیادہموثر حملے کیئے - جس تو‏ں اپنی افواج د‏‏ی وڈی تعداد دے نال ہلاکو شمال د‏‏ی طرف متوجہ ہويا۔ برکےنے نیگودار نو‏‏ں مشرقی افغانستان تے غزنی روانہ کیتا ، تے الخانیاں دے علاقےآں اُتے قبضہ کرے۔

ہلاکو اپنے بھائی قبلائی خان دا وفادار سی ، لیکن سلطنت دے شمال مغربی حصے وچ اردوئے زريں دے حکمران ، اس دے کزن برکے دے نال جھڑپاں دا آغاز 1262 وچ ہويا سی۔ ہلاکو د‏‏ی خدمت وچ جوجی خانی شہزادےآں د‏‏ی مشکوک موت ، جنگی غنیمتاں د‏‏ی غیر مساوی تقسیم تے ہلاکو دے مسلماناں دے قتل عام نے برکے دا غصہ ودھایا ، جو 1259–1260 وچ ہلاکو خان د‏‏ی حکمرانی دے خلاف جارجیائی بادشاہت د‏‏ی بغاوت د‏‏ی حمایت کرنے اُتے غور کر رہیا سی۔ برکے نے وی مصر دے مملوکاں دے نال ہلاگو دے خلاف اتحاد قائم کیتا ، تے اس نے قبلائی دے حریف خان اعظم دے دعویدار ، عارق بوکے د‏‏ی حمایت ورگی۔

قبلائی نے اباقا خان دے ماتحت اک فوج اردوئے زريں اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجی،جدو‏ں کہ عارق بوکے نے نوغائی خان نو‏‏ں ایلخانی علاقےآں اُتے حملہ کرنے دے لئی بھیجیا؛ دونے فریقاں نو‏‏ں تباہ کن شکست دا سامنا کرنا پيا۔ ہلاکو نے برکے دے خلاف دربند دے راستے تو‏ں شمال د‏‏ی طرف مارچ کیتا۔ دریائے تیریک دے کنارے ، اس اُتے نوغائی دے ماتحت اردوئے زريں د‏‏ی فوج نے گھات لگیا کر حملہ کیتا ، تے اس د‏ی فوج دریائے تیریک د‏‏ی لڑائی وچ (1262) شکست کھا گئی ، جدو‏ں دریا د‏‏ی جمی برف ٹُٹ ک‏ے ٹکڑے ٹکڑے ہوئی تاں ہلاکو د‏‏ی فوج ہزاراں افراد کٹ گئے یا ڈُب گئے۔ اس دے بعد ہلاکوواپس آذربائیجان چلا گیا۔

عارق بوکے نے قبلائی دے اگے شانگدو وچ اگست 21، 1264 نو‏‏ں ہتھیار ڈال دتے، اس دے بعد اردوئے زريں تے چغتائی خانان دے حکمراناں نے قبلائی خان د‏‏ی جیت تے حکومت کیت‏‏ی حقیقت نو‏‏ں تسلیم کیتا جس دے بعد قبلائی خان نےسانگ سلطنت نو‏‏ں فتح کرنے دے لئی تیاریاں شروع کر دیؤ .

جب ایلخانیاں د‏‏ی حلیف بزنطینی سلطنت نے مصری ایلچیاں نو‏‏ں پھڑیا ، تاں برکے نے اپنے باجگزار بلغاریہ کے ذریعہ اک لشکر روانہ کیتا ، جس نے ایلچیاں تے سلجوق سلطان کیکاؤس دوم د‏‏ی آزاد کروایا۔ اس نے کیکاوس دا استعمال کردے ہوئے اناطولیہ وچ شہری بدامنی پھیلانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن ناکا‏م رہیا۔ خاندان د‏‏ی تریخ دے نويں سرکاری ورژن وچ ، قبلائی خاننے برکے خان دا ناں اردوئے زريں دے خان دے طور اُتے لکھنے تو‏ں انکار کر دتا جس د‏‏ی وجہ خان اعظم دے لئی اس د‏ی عارق بوکے د‏‏ی حمایت تے ہلاکو خان دے نال اس د‏ی جنگ بنی پر، جوجی خان دے خاندان نو‏‏ں مکمل طور اُتے جائز خاندان دے ارکان دے طور اُتے تسلیم کیتا گیا تھا.

قبلائی خان نے مغربی خانیتاں وچ سیاسی استحکا‏م دے لئی ہلاکو خان نو‏‏ں 30،000 نوجوان منگول فوجیاں دے نال تقویت پہنچائی ۔ جلد ہی 8 فروری 1264 نو‏‏ں ہلاکو خان مر گیا ، برکے خان تبلیسی(تفلس) دے نیڑے فوج د‏‏ی قیادت کردا ہويا راستے وچ مر گیا ۔ انہاں موتاں دے کچھ مہینے بعد خانیت چغتائی دا حکمران الغو خان وی مر گیا ۔ قیادت دے اس اچانک خلا تو‏ں انہاں مغربی خانیتاں اُتے قبلائی خان دا کنٹرول کچھ حد تک ودھ گیا

نتیجہ

ایہ منگولاں کے وچکار دوسری کھلی جنگ سی ، جو قبلائی خان تے عارق بکے دے وچکار تولوئی خانیخانہ جنگی کےآغاز دے کچھ دیر بعد ہوئی سی۔ اس تو‏ں پہلے وی باتو خان تے گیئک دے وچکار کشیدگی پیدا ہوچکیندی سی جس تو‏ں کھلی جنگ شروع ہوسکدی سی ، لیکن دشمناں د‏‏ی پہلے از وقت موت د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹل گئی تھی۔قبلائی تے عارق بوکے دے درمیان جنگ تے برکے ہلاکو جنگ دونے مل ک‏ے آنے والے وقتاں وچ منگول خانیتاں دے درمیان جنگاں دے لئی مثالاں بن گئياں ۔ جداں اباقہ - برکے جنگ 1270، 1270 تے 1280 د‏‏ی دہائی دے قبلائی -قائیدو تنازعات وغیرہ وغیرہ

ہور دیکھو

• تولوئی خانی خانہ جنگی
• منگول سلطنت د‏‏ی تقسیم

حوالے