تحریر الشام

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Hayʼat Tahrir al-Sham
Organization for the Liberation of the Levant
هيئة تحرير الشام
شامی خانہ جنگی
تے دہشت دے خلاف جنگ چ شریک
Flag of Hayʼat Tahrir al-Sham
Logo of Hayʼat Tahrir al-Sham
متحرک28 January 2017 – present
نظریاتاہل سنت Islamism
آگو
صدر دفترمحافظہ ادلب, شام
کاروائیاں دے علاقے شام
 لبنان (until August 2017)
قوت~31,000 (est. 2017)[۷]
15,000–30,000 (est. 2018)[۸][۹]
12,000–15,000 (est. 2020)[۱۰]
وجۂ آغاز
اتحادی
مخالفینState opponents

Non-state opponents

لڑائیاں تے جنگاںشامی خانہ جنگی

ہیئت التحریر الشام ( عربی: هيئة تحرير الشام ، " تنظیم برائے آزادی شام " یا " لیونٹ لبریشن کمیٹی ") ، جسنو‏ں عام طور اُتے تحریر الشام کہیا جاندا اے ، اک سرگرم سنی اسلامی عسکریت پسند گروپ اے جو شام د‏‏ی خانہ جنگی وچ شامل ا‏‏ے۔ اس د‏ی تشکیل 28 جنوری 2017 نو‏‏ں جبہت فتح الشام (سابقہ النصرہ فرنٹ) ، انصارالدین فرنٹ ، جیش السنہ ، لواء الحق ، تے نور الدین الزنگی تحریک دے درمیان انضمام دے طور اُتے کيتی گئی سی۔ اعلان دے بعد اضافی گروپس تے افراد شامل ہوگئے۔ انضمام شدہ گروپ د‏‏ی قیادت فی الحال جبہت فتح الشام تے سابق احرار الشام قائدین ک‏ر رہ‏ے نيں ، حالانکہ ہائی کمان دوسرے گروپاں دے رہنماواں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ بوہت سارے گروہاں تے افراد نو‏‏ں احرار الشام تو‏ں نظربند کردتا گیا ، اوہ اپنے زیادہ محافظ تے سلفی عناصر د‏‏ی نمائندگی کردے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے بعد تو‏ں انصارالدین محاذ [۳۵] تے نور الدین زنگی تحریک تب تو‏ں التحریر الشام تو‏ں وکھ ہوگئے ني‏‏‏‏ں۔ 2019 وچ اس دے اندازا 20،000 ممبران سن ۔ [۳۶]

انضمام دے باوجود ، تحریر الشام اُتے ایہ الزام عائد کيتا گیا اے کہ اوہ خفیہ سطح اُتے القاعدہ د‏‏ی شامی شاخ دے طور اُتے کم کردی اے تے اسنو‏ں اس د‏ی شاخاں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا اے ، [۳۶] تے اس گروپ دے بہت سارے سینئر شخصیتاں ، خاص طور اُتے ابو جابر ، نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا ايس‏ے طرح انتہائی خیالات۔ [۳۷] اُتے ، تحریر الشام نے باضابطہ طور اُتے القاعدہ دا حصہ بننے د‏‏ی تردید د‏‏ی اے تے اک بیان وچ کہیا اے کہ ایہ گروپ "اک آزاد ادارہ اے نہ کہ سابقہ تنظیماں یا دھڑاں د‏‏ی توسیع"۔ [۲] ہور برآں ، کچھ دھڑاں جداں نور الدین الزنگی ، جو انضمام دا حصہ سن ، نو‏‏ں اک بار امریکا د‏‏ی حمایت حاصل سی۔

ہیئت تحریر الشام نے نجات شام (سیرین سالویشن) حکومت تو‏ں بیعت کيتی ، جو ادلب گورنریٹ وچ موجود شامی حزب اختلاف د‏‏ی اک متبادل حکومت ا‏‏ے۔ [۳۸]

تریخ[سودھو]

پس منظر[سودھو]

النصرہ / جے ایف ایس نے 2015–16 دے بیشتر حصار الشام دے نال تعاون کيتا۔ ممتاز احرار الشام عالم ابو جابر نے طویل عرصے تو‏ں النصرہ دے القاعدہ تو‏ں وابستہ افراد نو‏‏ں باغیاں د‏‏ی وجہ دسنے دے طور اُتے تنقید کيت‏ی سی اوراسلامی باغی عناصر نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی کوششاں دا محور وی رہے سن ۔ [۳۹] انہاں نے احرار الشام ، جےش الاحرار دے اندر زیادہ تو‏ں زیادہ اسلام پسند تے کم قوم پرست دھڑے د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جس نے احرار الشام نو‏‏ں جے ایف ایس وچ ضم کرنے د‏‏ی حمایت کيتی۔ 2016 دے آخر وچ انضمام دیاں گلاں ہوئیاں ، لیکن ایہ ٹُٹ گئياں۔ 2017 دے اوائل وچ ایہ مقابلہ خاص طور اُتے احرار الشام دے ادلیب وچ حریف اسلام پسند گروہاں دے نال ہويا ، لیکن جیش الاحرار نے جے ڈی ایف وچ اک نويں تنظیم وچ ضم ہونے دے لئی احرار الشام تو‏ں خود نو‏‏ں وکھ کردتا۔ [۴۰]

تشکیل[سودھو]

عبداللہ المحیسی ، ابو طاہر الحموی ، تے عبد الرزاق المہدی نے اس گروپ د‏‏ی تشکیل اُتے کم کيتا۔ [۴۱] سانچہ:Better source نويں تشکیل دا اعلان 28 جنوری 2017 نو‏‏ں کيتا گیا سی۔

شام دے تجزیہ کار چارلس لیسٹر دے مطابق ، احرار الشام نے ایچ ٹی ایس تو‏ں 800-1000 دے نیڑے فریباں نو‏‏ں کھو دتا ، لیکن اس نے انضمام تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 6،000-8،000 ہور حصول اس د‏ی صفور الشام ، جیش المجاہدین ، فتاق یونین تے مغرب د‏‏ی صفاں وچ حاصل کرلئے لیونٹ فرنٹ دے حلب یونٹ ، تے جیش الاسلام دے ادلیب وچ قائم یونٹ۔ اس دوران جے ایف ایس نے احرار الشام تو‏ں کئی سو جنگجوواں نو‏‏ں کھو دتا ، لیکن اس نے حرکت نورن ال ال زنکی ، لیوا الحق ، جیش السنہ ، تے جبہت انصارالدین نو‏‏ں ایچ ٹی ایس وچ ضم کرنے تو‏ں 3000-5000 جنگجو حاصل کرلئے۔ [۴۰]

حکومت نواز میڈیا دے مطابق ، 28 جنوری 2017 نو‏‏ں ، جس دن تحریر الشام تشکیل دتا گیا سی ، اس گروہ نے اپنی اشرافیہ یونٹاں ، "انجیمسی" دے قیام دا اعلان کيتا ، جنہاں وچو‏ں کچھ ادلیب شہر وچ تعینات سن ، حکومت نواز میڈیا دے مطابق۔ [۴۲] سانچہ:Better source [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ]

طاقت دا استحکا‏م (جنوری تو‏ں اگست 2017)[سودھو]

اکتوبر 2017 وچ شمال مشرقی حما دے حملے دے دوران ، حما دے شمال مشرق ، پنڈ مشیفہ وچ ، تحریر الشام دے جنگجو۔

30 جنوری نو‏‏ں ، باب الحوا بارڈر کراسنگ تے ہور نیڑےی علاقےآں وچ تحریر الشام تے احرار الشام دے ذریعہ متحرک ہونے د‏‏ی اطلاعات موصول ہوئیاں سن ، تے ایہ کہ دونے گروہاں وچ اک دوسرے دور وچ جھڑپاں د‏‏ی تیاری د‏‏ی جارہی ا‏‏ے۔حوالےدی لوڑ؟ 30 جنوری نو‏‏ں ، اس د‏ی اطلاع ملی کہ تحریر الشام وچ نیڑے 31،000 جنگجو موجود سن ، جدو‏ں مارچ وچ تجزیہ کار چارلس لِسٹر نے دسیا کہ "ممکنہ طور اُتے 12،000 تو‏ں 14،000 جنگجوواں د‏‏ی کمانڈر نيں"۔

اس گروہ د‏‏ی تشکیل دے فورا بعد ہی ، بہت سارے مقامی شامی باشندے اس گروپ نو‏‏ں ہیتش دے ناں تو‏ں جانا شروع کرچکے سن ، جو عربی مخفف سی جس دا مطلب بطور محرک سی ، ايس‏ے طرح دا "داش" لیبل وی عرب دنیا دے بیشتر علاقےآں وچ داعش اُتے لاگو سی۔ اس لیبلنگ نے اشارہ کيتا سی کہ بوہت سارے شامی شہریاں نے تحریر الشام نو‏‏ں داعش تو‏ں مختلف نئيں دیکھیا ، خاص طور اُتے تحریر الشام دے حالیہ حملےآں تے 2014 وچ باغی فوجاں اُتے داعش دے وڈے پیمانے اُتے حملے دے درمیان مماثلت دتی گئی۔ [۴۳]

اتحادی فوج دے فضائی حملےآں تو‏ں ایچ ٹی ایس نو‏‏ں نقصان ہويا۔ یکم فروری 2017 نو‏‏ں ، حکومت دے حامی میڈیا نے اطلاع دتی کہ امریکا نے ادلب شہر وچ کارلٹن ہوٹل اُتے فضائی حملہ کيتا سی ، جس نو‏‏ں تحریر الشام دے سابق النصرہ جزو فوجیاں د‏‏ی رہائش دے لئی استعمال کردے سن ، تے ممتاز کمانڈراں د‏‏ی میٹنگ د‏‏ی میزبانی کردے سن ۔ ، [۴۴] اگرچہ حزب اختلاف دے ذرائع نے دسیا کہ ایہ ہوٹل شامی عرب ریڈ کریسنٹ دے ذریعہ استعمال ہويا سی ، تے امریکی مداخلت د‏‏ی تصدیق نئيں ہوسک‏ی ا‏‏ے۔ ايس‏ے دن ، ایف ایس اے دے ایلیٹ ڈویژن اُتے تحریر الشام نے حملہ کيتا۔ [۴۵] 3 فروری نو‏‏ں اک امریکی فضائی حملے وچ اک تحریر الشام ہیڈ کوارٹر ماریا [۴۶] وچ Sarmin ، HTS تے دے 12 اراکین نو‏‏ں قتل جند الاقصی . ہلاک ہونے والے شدت پسنداں وچو‏ں 10 ایچ ٹی ایس ممبر سن ۔ [۴۷][۴۸] اس فضائی حملے وچ شدت پسند کمانڈر ابراہیم ال ریحل ابوبکر نو‏‏ں وی ہلاک کيتا گیا۔

باغیاں دے کنٹرول والے علاقےآں وچ شہریاں د‏‏ی طرف تو‏ں ایچ ٹی ایس دے خلاف مزاحمت کيتی گئی ا‏‏ے۔ 3 فروری نو‏‏ں نعرہ دے تحت مظاہرہ شامیاں دے سینکڑاں "دے لئی کوئی جگہ نئيں اے القائدہ دے شہراں وچ شام وچ " Atarib ، اعزاز ، Maarat تعالی نعمان HTS دے خلاف احتجاج کرنے دے لئی. اس دے جواب وچ ، ایچ ٹی ایس دے حامیاں نے ال دانا ، ادلیب ، اتاریب تے خان شیخون وچ جوابی مظاہرے کیتے ۔ [۴۹] ادلب وچ حیات تحریر الشام وچ 3 فروری 2017 نو‏‏ں اس دے امیر ابو جابر د‏‏ی تصاویر لہراندے ہوئے احتجاج کيتا گیا سی۔ ایچ ٹی ایس دے عالم دین عبد اللہ المحسینی د‏‏ی تقریر وچ شرکت دے لئی داخلی طور اُتے بے گھر افراد تے غریب افراد نو‏‏ں موٹرسائیکلاں تے ریفریجریٹرز دے وعدےآں دے نال کھینچنے دے ذریعے جوڑا گیا۔ [۵۰] [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] 4 فروری 2017 نو‏‏ں ، اک امریکی فضائی حملے وچ القاعدہ دے کمانڈر ابو ہانی المصری نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا ، جو اپنی موت دے وقت احرار الشام دا حصہ سی۔ دسیا گیا اے کہ اوہ اپنی موت تو‏ں پہلے تحریر الشام تو‏ں عیب دار ہونے والا سی۔ [۴۸] ايس‏ے دن ، تحریر الشام دے عہدیدار مصلح ال الانی نے تحریر الشام وچ شامل نہ ہونے اُتے دوسرے گروپاں نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنا‏تے ہوئے کہیا کہ کسی وی گروہ اُتے جو "اسلام دے لئی لڑی" لڑی جائے گی ، چاہے اوہ دہشت گرداں دے نامزد کیتے بغیر ہون۔ اپنے بیان وچ ، انہاں نے اشارہ کيتا کہ زیادہ تر احرار الشام دے جنگجوواں نے تحریر الشام وچ شامل ہونے تو‏ں انکار کرنے د‏‏ی اک وجہ ایہ وی سی کہ مؤخر الذکر گروہ وچ دہشت گرداں دے نامزد افراد شامل سن ۔ [۴۶]

8 فروری دے لگ بھگ ، ابو محمد المقدسی نے اس گل کيتی تصدیق د‏‏ی کہ النصرہ دے سابق نائب رہنما سمیع العریدی سمیت القاعدہ دے وفادار 2 سینئر جبہت فتح الشام نے قیام دے بعد تحریر الشام نو‏‏ں چھڈ دتا۔ [۵۱]

ابو جابر نے 9 فروری نو‏‏ں اک تقریر جاری کيتی۔ [۵۲] انہاں نے اپنے گروپ نو‏‏ں "آزاد وجود" ہونے اُتے زور دتا تے "شام جہاد " وچ اپنے "بھائیاں" د‏‏ی تعریف کيتی۔ بیان شامل شیعہ مسلماناں اُتے توہین آمیز بیان بازی کہہ شیعاں ( "rejectionists") "علاقے نو‏‏ں غلام" گے باغیاں جنگ کھو جائے تو.[۲]

12 فروری نو‏‏ں ، بونیان المرسس آپریشنز روم ، جس وچو‏ں تحریر الشام اک ممبر سی ، نے درعا دے ضلع مانشیہ وچ شامی فوج دے خلاف کارروائی دا آغاز کيتا۔ تحریر الشام فورسز نے مبینہ طور اُتے 2 خودکش بمباراں تے کار بماں تو‏ں حملہ شروع کيتا۔ [۵۳]

13 فروری نو‏‏ں ، شمالی حما تے جنوبی ادلیب وچ ، سابق اتحادی تحریر الشام تے جند القصصہ ، جسنو‏ں لیوا الا اقصی وی کہیا جاندا اے ، دے وچکار جھڑپاں شروع ہوئیاں۔ [۵۴][۵۵]

15 فروری نو‏‏ں ، احرار الشام نے اپنے حالیہ عیباں اُتے اک انفوگراف شائع کيتا ، جس وچ ایہ دعوی کيتا گیا سی کہ صرف 955 جنگجوواں نے تحریر الشام تو‏ں انکار کيتا ا‏‏ے۔ [۵۱] رپورٹاں احرار الشام، جو کہ وی سن شام فوج ، Jaysh اللہ تعالی تو‏ں Izza ، شام وچ ترکستان اسلامی پارٹی ، تے Tamkin بریگیڈ جلد نامی اک نويں تنظیم د‏‏ی تشکیل نو‏‏ں ضم کرن گے شامی لبریشن فرنٹ .[۵۶][۵۷]

19 فروری نو‏‏ں ، ایچ ٹی ایس نے عطاریب وچ ایف ایس اے دے مقامی کمانڈر انس ابراہیم نو‏‏ں گرفتار کيتا ، تے اس دے جواب وچ ، قصبے وچ ایچ ٹی ایس دے خلاف احتجاج کيتا گیا۔ سانچہ:Better source [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] 20 فروری نو‏‏ں اک Ma'arat امام نعمان شوری کونسل د‏‏ی طرف تو‏ں پیدا کيتا گیا سی شام فوج ، احرار الشام، تے تحریر الشام.[۵۸] [ بہتر   ذریعہ   ضرورت ] 22 فروری نو‏‏ں ، معرکہ آرائی دہشت گردی دے مرکز نے اطلاع دتی کہ جبت فتح الشام نے وکھ تھلگ ہونے دے خوف د‏‏ی وجہ تو‏ں ، تے صوبہ ادلیب وچ جھڑپاں دے دوران احرار الشام د‏‏ی حالیہ توسیع دا مقابلہ کرنے دے لئی ، تحریر الشام گروپ تشکیل دتا سی۔ [۵۱]

22 فروری نو‏‏ں ، لیوا العسقہ دے آخری دو ہزار اک سو عسکریت پسنداں نے خان حیات وچ حتمی پوزیشن چھڈ دتی ، حکومت نواز میڈیا وچ غیر مصدقہ اطلاعات دے نال کہ اوہ تحریر الثانیٰ دے نال مذاکرات دے انخلا دے معاہدے دے بعد ، صوبہ ارقہ وچ داعش وچ شامل ہونے والے ني‏‏‏‏ں۔ شم و ترکستان اسلامی پارٹی۔ [۵۹] اس دے بعد ، تحریر الشام نے لیوا القصا نو‏‏ں ختم کرنے دا اعلان کيتا ، تے باقی کسی وی خلیاں نو‏‏ں دیکھنے دا وعدہ کيتا۔ [۶۰]

26 فروری نو‏‏ں ، صوبہ ادلیب دے المستومومہ وچ امریکی فضائی حملے وچ ابو خیر المصری نو‏‏ں ہلاک کيتا گیا ، جو القاعدہ دا نائب رہنما سی۔ [۵][۶۱] فضائی حملے وچ اک ہور تحریر الشام عسکریت پسند وی ماریا گیا۔ [۶۲] ابو الخیر د‏‏ی موت تو‏ں ایچ ٹی ایس نو‏‏ں القائدہ دے کنٹرول تو‏ں دور ہونے دا فریضہ ملا۔ [۴۰]

مارچ 2017 دے اوائل وچ ، صوبہ ادلیب دے مقامی رہائشیاں نے جنہاں نے ایف ایس اے دھڑاں د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی ، نے تحریر الشام اُتے بھلائی تو‏ں کدرے زیادہ نقصان پہنچانے دا الزام عائد کردے ہوئے کہیا کہ انہاں نے ایہ سب کيتا اے "لوکاں نو‏‏ں اغوا کرنا ، چوکیاں قائم کرنا تے رہائشیاں نو‏‏ں دہشت زدہ کرنا"۔ [۶۳]

16 مارچ نو‏‏ں ، اک امریکی فضائی حملے وچ ، اتاریب دے جنوب مغرب وچ واقع ، الجینح پنڈ وچ ، القاعدہ دے اجلاس اُتے حملہ کيتا گیا ، جس وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 29 افراد ہلاک تے ممکنہ طور اُتے 50 تو‏ں زیادہ عام شہری سن ۔ امریکا نے دعویٰ کيتا اے کہ اس ہڑتال وچ نشانہ بنائے گئے افراد "القاعدہ دے عسکریت پسند" سن لیکن شامی آبزرویٹری برائے ہیومن رائٹس (ایس او ایچ آر) ، مقامی رہائشیاں تے مقامی عہدیداراں نے کہیا اے کہ اس عمارت وچ نمازیاں تو‏ں بھری اک مسجد سی۔ [۶۴]

مقامی کارکناں دے مطابق 21 مارچ (مقامی وقت) د‏‏ی صبح ، صوبہ ادلیب دے راجگڑھ وچ امریکی ڈرون حملے وچ ایچ ٹی ایس دے اک اعلیٰ درجے دے کمانڈر ابو اسلام المصری نو‏‏ں ہلاک کردتا گیا۔ ڈرون حملے وچ ایچ ٹی ایس کمانڈر ابو العباس الدیر وی ماریا گیا۔ [۶۵] ايس‏ے دن ، تحریر الشام نے شام د‏‏ی سرکاری فوج دے خلاف 2017 وچ ہونے والے حما حملے دا آغاز کيتا۔حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ د‏‏ی ضرورت ] 24 مارچ نو‏‏ں دو ٹرکاں بیڈ لے ک‏ے آٹا تے اک نال تعلق رکھنے والے IHH ترک امدادی ادارے -affiliated دے دروازے اُتے اک HTS چوکی اُتے روکیا گیا سی Sarmada . اس دے بعد ایچ ٹی ایس نے ٹرکاں تے آٹا نو‏‏ں ضبط کرلیا ، جس دا مقصد سراقب وچ بیکری سی۔ اس قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس علاقے وچ 2 ہزار خاندان روٹی د‏‏ی مفت فراہمی تو‏ں منقطع ہوگئے سن ۔ [۶۶]

اپریل 2017 وچ ، جیش الاسلام نے ایچ ٹی ایس اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں مشرقی غوطہ وچ اپنے زیر قبضہ علاقےآں تو‏ں بے دخل کردتا۔ [۶۷]

3 مئی نو‏‏ں ، ایچ ٹی ایس نے ادلیب وچ اک گھر وچ چھاپے دے دوران ایف ایس اے دے سابق جنگجو سہیل محمد ہمود ، "ابو ٹو " نو‏‏ں گرفتار کيتا۔ اس تو‏ں پہلے ، الحمود نے ایچ ٹی ایس دے بل بورڈ دے سامنے تمباکو نوشی د‏‏ی اک تصویر شائع کيت‏ی سی جس وچ سگریٹ نوشی اُتے پابندی سی ۔ [۶۸]

حکومت دے اک ذرائع ابلاغ دے ذرائع دے مطابق ، 20 مئی نو‏‏ں ، ابو عمارہ بٹالین دا مرکزی گروہ تحریر الشام وچ شامل ہوگیا ، جو ہن "تقریبا 50 50،000 عسکریت پسنداں د‏‏ی لڑائی اُتے فخر کردا اے "۔ [۶۹] اُتے ، حلب وچ واقع ابو عمارہ بٹالین دا خفیہ آپریشن یونٹ آزاد رہیا۔ [۷۰]

27 مئی نو‏‏ں تحریر الشام تے Saraya اھل الشام دے نال جھڑپ اسلامی مملکت عراق تے شام وچ مغربی وچ Qalamoun پہاڑ دے نیڑے Arsal ، لبنان تے شام د‏‏ی سرحد . دونے اطراف تو‏ں 33 جنگجو مارے گئے۔ [۷۱]

2 جون 2017 نو‏‏ں ، ناردرن بریگیڈ دے کمانڈوز آف اسلام بریگیڈ نے مبینہ طور اُتے تحریر الشام وچ شمولیت اختیار کيتی ، حالانکہ اس یونٹ دے رہنما کیپٹن کوجا نے دسیا اے کہ اوہ حالے وی شمالی بریگیڈ دا حصہ ني‏‏‏‏ں۔ [۷۲][۷۳]

ہورویکھو[سودھو]

حوالے[سودھو]

  1. Ghanmi, Elyès; Punzet, Agnieszka (11 June 2013). "eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/457137/EXPO-AFET_ET(2013)457137_EN.pdf The involvement of Salafism/Wahhabism in the support and supply of arms to rebel groups around the world". یورپی پارلیمان. http://www.europarl.europa. eu/RegData/etudes/etudes/join/2013/457137/EXPO-AFET_ET(2013)457137_EN.pdf. Retrieved on
    ۲۹ جنوری ۲۰۱۷. 
  2. ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ Joscelyn, Thomas (10 February 2017). "Hay'at Tahrir al Sham leader calls for 'unity' in Syrian insurgency". https://web.archive.org/web/20170216005715/http://www.longwarjournal.org/archives/2017/02/hayat-tahrir-al-sham-leader-calls-for-unity-in-syrian-insurgency.php. Retrieved on
    11 February 2017. 
  3. ۳.۰ ۳.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  4. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  5. ۵.۰ ۵.۱ "War On Terror: Who Is Abu Khayr al-Masri? Al Qaeda Second In Command Killed In Drone Strike In Syria". IB Times. 26 February 2017. https://web.archive.org/web/20170227150020/http://www.ibtimes.com/war-terror-who-abu-khayr-al-masri-al-qaeda-second-command-killed-drone-strike-syria-2497897. Retrieved on
    27 February 2017. 
  6. A prominent Tahrir al-Sham commander killed in southern Idlib, Islamic World News
  7. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  8. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  9. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  10. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  11. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  12. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  13. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  14. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  15. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  16. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  17. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  18. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  19. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  20. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  21. https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/tunca-bengin/abdnin-suriye-ve-libya-oyunlari-6218451
  22. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  23. "Turkey seeks to isolate Syria Idlib jihadists opposing truce". Reuters. 3 October 2017. https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-idlib-idUSKCN1C81UN. 
  24. Jones, Dorian (4 June 2014). "Turkey Designates Al-Nusra Front as a Terrorist Organization | Voice of America – English" (in en). voanews.com (VOA News). https://www.voanews.com/world-news/middle-east-dont-use/turkey-designates-al-nusra-front-terrorist-organization. Retrieved on
    ۶ مارچ ۲۰۲۰. 
  25. "Turkey designates Syria's Tahrir al-Sham as terrorist group". Reuters. 31 August 2018. https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-turkey-idUSKCN1LG1XM. 
  26. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  27. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  28. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  29. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  30. "Syria war: 'Dozens killed' as jihadists clash in Idlib". BBC News. 14 February 2017. https://www.bbc.com/news/world-middle-east-38966601. 
  31. Tweedie, James (1 February 2017). "Syria: Factions jockey for position ahead of new peace talks". BBC News. https://web.archive.org/web/20170220175247/http://www.morningstaronline.co.uk/a-9b65-Syria-Factions-jockey-for-position-ahead-of-new-peace-talks. Retrieved on
    ۱۵ فروری ۲۰۱۷. 
  32. Mroue, Bassem (14 February 2017). "Clashes between 2 extremist groups kill scores in Syria". Associated Press (Beirut). http://newsok.com/clashes-between-2-extremist-groups-kill-scores-in-syria/article/feed/1167334. 
  33. "Understanding Eastern Ghouta in Syria". IRIN. 23 February 2018. http://www.irinnews.org/analysis/2018/02/23/understanding-eastern-ghouta-syria. 
  34. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  35. "New component split from "Hay'at Tahrir al-Sham"". 9 February 2018. https://web.archive.org/web/20180213075603/http://www.nedaa-sy.com/en/news/4175. Retrieved on
    10 February 2018. 
  36. ۳۶.۰ ۳۶.۱ Ali, Zulfiqar (7 May 2019). "Osama bin Laden: Eight years after his death, where is al-Qaeda?". https://web.archive.org/web/20190509103908/https://www.bbc.com/news/world-asia-48056433. Retrieved on
    20 May 2019. 
  37. Reports, CATF. "Al-Qaeda's Grand Plan for Syria Passes Through Hayat Tahrir al-Sham". https://web.archive.org/web/20170430221229/http://stopterrorfinance.org/stories/511082466-al-qaeda-s-grand-plan-for-syria-passes-through-hayat-tahrir-al-sham. Retrieved on
    20 February 2017. 
  38. "The Syrian General Conference Faces the Interim Government in Idlib". Enab Baladi. 18 September 2017. https://web.archive.org/web/20171123205055/http://english.enabbaladi.net/archives/2017/09/syrian-general-conference-faces-interim-government-idlib/. Retrieved on
    13 December 2017. 
  39. Joscelyn, Thomas (20 February 2016). "Aleppo-based rebel groups reportedly unite behind Ahrar al Sham's former top leader". https://web.archive.org/web/20180828090713/https://www.longwarjournal.org/archives/2016/02/zleppo-based-rebel-groups-unite-behind-ahrar-al-sham-former-top-leader.php. Retrieved on
    18 December 2018. 
  40. ۴۰.۰ ۴۰.۱ ۴۰.۲ Charles Lister (15 February 2018). "How al-Qa'ida Lost Control of its Syrian Affiliate: The Inside Story – Combating Terrorism Center at West Point". https://web.archive.org/web/20181201145330/https://ctc.usma.edu/al-qaida-lost-control-syrian-affiliate-inside-story/. Retrieved on
    19 December 2018. 
  41. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  42. Tomson, Chris (14 March 2017). "VIDEO: Jihadist coalition forms elite unit to combat the Syrian Army". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20170316205650/https://www.almasdarnews.com/article/video-jihadist-coalition-forms-elite-unit-combat-syrian-army/. Retrieved on
    16 March 2017. 
  43. Kyle Orton (6 February 2017). "Analysis: 'Al-Qaeda Reshapes the Insurgency in Northern Syria'". Henry Jackson Society. https://web.archive.org/web/20170210104907/http://henryjacksonsociety.org/2017/02/06/analysis-al-qaeda-reshapes-the-insurgency-in-northern-syria/. 
  44. Illingworth, Andrew (1 February 2017). "US-led Coalition airstrike targets Carlton Hotel in Idlib city". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20170201060545/https://www.almasdarnews.com/article/us-led-coalition-airstrike-targets-carlton-hotel-idlib-city/. Retrieved on
    1 February 2017. 
  45. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  46. ۴۶.۰ ۴۶.۱ Orton, Kyle (20 January 2017). "The Coalition Strikes Down Al-Qaeda's Leaders In Syria". Kyle Orton. https://web.archive.org/web/20170202074035/https://kyleorton1991.wordpress.com/2017/01/20/the-coalition-strikes-down-al-qaedas-leaders-in-syria/. Retrieved on
    20 February 2017. 
  47. "Air strikes kill 12 fighters in Syria's Idlib: monitor". 3 February 2017. https://web.archive.org/web/20170922152408/https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-syria-airstrikes-idUSKBN15I1YY. Retrieved on
    2 July 2017. 
  48. ۴۸.۰ ۴۸.۱ "Pentagon: 11 al Qaeda terrorists killed in airstrikes near Idlib, Syria | FDD's Long War Journal". 8 February 2017. https://web.archive.org/web/20190619051934/https://www.longwarjournal.org/archives/2017/02/pentagon-11-al-qaeda-terrorists-killed-in-airstrikes-near-idlib-syria.php. Retrieved on
    21 August 2019. 
  49. "Syrians demonstrating collecting "no place for a base in Syria"". 3 February 2017. https://web.archive.org/web/20170730113435/http://arabi21.com/story/982670/%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%86-%D9%8A%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%88%D9%86-%D8%A8%D8%AC%D9%85%D8%B9%D8%A9-%D9%84%D8%A7-%D9%85%D9%83%D8%A7%D9%86-%D9%84%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF. Retrieved on
    4 February 2017. 
  50. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  51. ۵۱.۰ ۵۱.۱ ۵۱.۲ "The Formation of Hay'at Tahrir al-Sham and Wider Tensions in the Syrian Insurgency". Combating Terrorism Center at West Point. https://web.archive.org/web/20170411215707/https://www.ctc.usma.edu/posts/the-formation-of-hayat-tahrir-al-sham-and-wider-tensions-in-the-syrian-insurgency. Retrieved on
    23 February 2017. 
  52. "New video mesaage from Hayy'at Taḥrīr al-Shām's Hishām al-Shaykh: "First Words"". 9 February 2017. https://web.archive.org/web/20170216092840/http://jihadology.net/2017/02/09/new-video-mesaage-from-hayyat-ta%E1%B8%A5rir-al-shams-hisham-al-shaykh-first-words/. Retrieved on
    17 February 2017. 
  53. "At least 23 were killed today during an attack by the factions and Fateh al-Sham Front in Daraa al-Balad at the city of Daraa". 12 February 2017. https://web.archive.org/web/20170213165613/http://www.syriahr.com/en/?p=60794. Retrieved on
    13 February 2017. 
  54. "Jihadist rebel groups clash in northwest Syria – monitor". 13 February 2017. https://web.archive.org/web/20170213120204/http://www.thestar.com.my/news/world/2017/02/13/jihadist-rebel-groups-clash-in-northwest-syria--monitor/. Retrieved on
    13 February 2017. 
  55. "New statement from Hayy'at Taḥrīr al-Shām: "Excuses and Warning for the Liwā' al-Āqsā Group"". 13 February 2017. https://web.archive.org/web/20170216215434/http://jihadology.net/2017/02/13/new-statement-from-hayyat-ta%E1%B8%A5rir-al-sham-excuses-and-warning-for-the-liwa-al-aqsa-group/. Retrieved on
    17 February 2017. 
  56. FNA (15 February 2017). "Jund al-Aqsa executes hundred members of rival groups in Idlib". AhlulBayt News Agency (ABNA). https://web.archive.org/web/20170224211409/http://en.abna24.com/news/middle-east/jund-al-aqsa-executes-hundred-members-of-rival-groups-in-idlib.html. Retrieved on
    24 February 2017. 
  57. "Tens of Terrorists Killed, Wounded in Intensified Clashes amongst Rival Groups in Northern Syria". Farsnews. https://web.archive.org/web/20170224133730/http://en.farsnews.com/newstext.aspx?nn=13951205000681. Retrieved on
    24 February 2017. 
  58. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/ar at line 3440: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  59. "Search for the dead begins in Idlib after Islamic State-linked brigade leaves for Raqqa". SyriaDirect. https://web.archive.org/web/20170419043650/http://syriadirect.org/news/search-for-the-dead-begins-in-idlib-after-islamic-state-linked-brigade-leaves-for-raqqa/. Retrieved on
    24 February 2017. 
  60. SITE (24 February 2017). "Tahrir al-Sham Declare Terminating Liwa al-Aqsa". siteintelgroup.com. https://web.archive.org/web/20170224213119/https://news.siteintelgroup.com/Jihadist-News/tahrir-al-sham-declare-terminating-liwa-al-aqsa.html. Retrieved on
    24 February 2017. 
  61. "Syria: Al Qaeda Deputy Killed In Apparent Drone Strike". Stratfor. https://www.stratfor.com/situation-report/syria-al-qaeda-deputy-killed-apparent-drone-strike. 
  62. "2 Tahrir al-Sham fighters killed by US-led coalition drone near Idlib". Orient News. https://web.archive.org/web/20181004023807/https://www.orient-news.net/en/news_show/132758/0/Tahrir-al-Sham-fighters-killed-by-US-led-coalition-drone-near-Idlib. Retrieved on
    28 February 2017. 
  63. "Residents rally against hardline Islamists: 'We're not afraid because we've got nothing to lose'". SyriaDirect. https://web.archive.org/web/20170306135039/http://syriadirect.org/news/residents-rally-against-hardline-islamists-%E2%80%98we%E2%80%99re-not-afraid-because-we%E2%80%99ve-got-nothing-to-lose%E2%80%99/#.WLclOfnwtik.twitter. Retrieved on
    5 March 2017. 
  64. Triebert, Christiaan (16 March 2017). "CONFIRMED: US Responsible for Aleppo Mosque Bombing – bellingcat". https://web.archive.org/web/20170317233822/https://www.bellingcat.com/news/mena/2017/03/16/us-missile-remains-reportedly-recovered-from-site-of-aleppo-mosque-bombing/. Retrieved on
    18 March 2017. 
  65. Fadel, Leith (21 March 2017). "US Coalition kills high ranking jihadist commander in Idlib". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20170324083758/https://www.almasdarnews.com/article/us-coalition-kills-high-ranking-jihadist-commander-idlib/. Retrieved on
    23 March 2017. 
  66. "Former Al-Qaeda affiliate confiscates flour at checkpoint: 'We won't give it up'". 27 March 2017. https://web.archive.org/web/20170401144931/http://syriadirect.org/news/nusra-led-coalition-confiscates-flour-at-checkpoint-%E2%80%98we-won%E2%80%99t-give-it-up%E2%80%99/. Retrieved on
    31 March 2017. 
  67. Petkova, Mariya (1 March 2018). "Where is al-Qaeda in Syria?". Al Jazeera. https://web.archive.org/web/20190609180713/https://www.aljazeera.com/news/2018/03/al-qaeda-syria-180301152110387.html. Retrieved on
    15 November 2018. 
  68. "Why arrested victory Front "Suhail Abu tau"". 4 May 2017. https://web.archive.org/web/20170507045054/http://aletihadpress.com/2017/05/04/%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D9%84%D8%AA-%D8%AC%D8%A8%D9%87%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A9-%D8%B3%D9%87%D9%8A%D9%84-%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7. Retrieved on
    4 May 2017. 
  69. Tomson, Chris (21 May 2017). "Islamist rebel group joins Al-Qaeda franchise in Syria". Al-Masdar News. https://web.archive.org/web/20190511014426/https://www.almasdarnews.com/article/islamist-rebel-group-joins-al-qaeda-franchise-syria/. Retrieved on
    21 May 2017. 
  70. "باستثناء قائدها جفالة… كتائب (أبو عمارة) تعلن انضمامها لـ (تحرير الشام)". All4Syria. https://web.archive.org/web/20170729064939/http://www.all4syria.info/Archive/412366. Retrieved on
    21 May 2017. 
  71. "Widening clashes between the front and the victory of the Lebanese organization Daesh Jarod Arsal". 27 May 2017. https://web.archive.org/web/20170702103152/http://www.almayadeen.net/news/politics/57838/%D9%82%D8%AA%D9%84%D9%89-%D9%88%D8%AC%D8%B1%D8%AD%D9%89-%D8%A8%D8%B5%D9%81%D9%88%D9%81-%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D8%AC%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%B9%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D9%8A%D9%86%D9%87%D9%85-%D9%85%D8%B3%D8%A4%D9%88%D9%84%D9%88%D9%86-%D9%85%D9%8A. 
  72. ""Battalion driven" and "Islam Brigades" deny Mbaiathma for "Sham edit body"". 2 June 2017. https://web.archive.org/web/20170606062949/http://www.alnour.com.lb/ar/news/security/2017-06-02_132729/%D9%83%D8%AA%D9%8A%D8%A8%D8%A9-%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%AF-%D9%88%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%8A%D9%86%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%A8%D8%A7%D9%8A%D8%B9%D8%AA%D9%87%D9%85%D8%A7-%D9%84%D9%80%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7. Retrieved on
    4 June 2017. 
  73. "Northern Brigade separates from Sham Legion". 30 May 2017. https://web.archive.org/web/20170728211429/http://www.all4syria.info/Archive/415034. Retrieved on
    4 June 2017. 

باہرلےجوڑ[سودھو]