جاپو صاحب

جاپُو صاحب پاون بانی دے سرلیکھ توں ودت (ظاہر) اے ‘سری جاپُو صاحب’ دسویں گرو گوبند سنگھ دی رچنا اے۔ ایہہ دسم گرنتھ دی مڈھلی بانی اے۔ اس دی شاعری بنتر گنک چھندا-بندی تے مشتمل اے اتے اس دے کل ۱۹۹ چھند ہن۔ اس وچ ہیٹھ لکھے چھنداں دی ورتوں کیتی ملدی اے:

چھپے چھند ۱ واری
بھجنگ پریات چھند ۶ واری
چاچری چھند ۵ واری
چرپٹ چھند ۲ واری
روآل چھند ۱ واری
مدھبھار چھند ۲ واری
بھگوتی چھند ۲ واری
رساول چھند ۱ واری
ہربولمنا چھند ۱ واری
ایک اچھری چھند ۱ واری

بولی

'سری جاپُو صاحب دی بولی سادھ بولی اتے فارسی دا ادبھت مپناہ اے۔ فارسی اتے برج بھاشا دے کئی شبداں دے سمیل توں کئی سوادلے سماسی شبد-جٹّ بنائے ہوئے ہن۔ اس لسانی سانجھ ولوں ایہہ سوجھی دتی ہوئی اے کہ ساریاں بولیاں پربھو-استتِ لئی ورتے جان دیاں اہلکار ہن، ایہناں وچ دیس جاں نسل دے بنیاد تے وتکرا کرنا نرمول اے۔ اس بانی دی شبد-بنتر اتے شبد-جڑت بڑی آسان اتے سریلی اے۔ اس دی چھند-چال پہاڑی ندی دے تیبر ویگ وانگ راگاتمک اے۔ وکھ وکھ بولیاں دے ونّ-سونے شبداں دی وکھ وکھ چھنداں-بندیں وچ ورتوں پاٹھک دی سرتی نوں کیل رکھدی اے۔ شروع شروع وچ ایہہ بانی کٹھن لگدی اے، پر جیوں جیوں پاٹھ-مشق صدقہ اس دے شبد منہ تے چڑھدے جاندے ہن، ایہہ سکھین لگن لگ پیندی اے اتے بہت چھیتی کنٹھاگر ہو جاندی اے۔ جویں:

کہ سربتر جاہو۔۔۱۱۳॥ کہ سربں کلیمے۔۔ کہ پرمں پھہیمے۔۔۱۲۰॥ سمستل جباں ہیں۔۔۱۵۵॥ سدیول اکام ہیں۔۔۱۲۷॥ سمستل کلام ہیں۔۔۱۵۰॥ ہمیسل ابھیکھ ہیں۔۔۱۵۷॥ کہ سربل گونّ ہیں۔۔ ہمیسل رونّ ہیں۔۔۱۵۶॥ رجوئل ندھانیں۔۔۱۲۳॥

موضوع اکال پرکھ

سری جاپُ صاحب دا پرمکھ موضوع اکال پرکھ دی صفتِ-صالاح اے۔ اک اندازے موجب اس وچ اکال پرکھ(اللہ) دا ہزار توں ودھ صفاتی ناواں ولوں ابھنندن کیتا ہویا اے۔ اس دے مطالعہ اتے پاٹھ کرن نال جگیاسو نوں واحد-پرست (اک اکال پرکھ دے پجاری) ہون دی انسپائریشن ملدی اے۔ اکال پرکھ دی بہو-گنی ہوند-ہستی دے احساس دے نال نال اپنی نگونی ہوند-ہستی دی تچھتا دا وی احساس ہندا اے اتے اس طرحاں ہؤمے دی نورتی وچ مدد ملدی اے۔ اس دے پاٹھ ولوں سرب-شکتیمان اتے سرب-گن-مکمل اکال پرکھ نال سرتِ-تعلق جڑن صدقہ من نوں دھیرج اتے دھراس ملدا اے۔

انوٹھا مجموعہ

سری جاپُ صاحب اکال پرکھ دے سرگن (مایہ دے تناں گناں-ستواں، رجو، تمو-وچ مکمل) اتے نرگن (مایہ دے تناں گناں توں مکت) دوہاں سروپاں دے واچک شبداں دا انوٹھا مجموعہ اے۔

آکھن نوں بھاویں ایہہ دوویں سروپ وکھرے وکھرے ہن اتے ویکھن نوں پرسپر مخالف جاپدے ہن، پر اصل وچ ایہہ آپس وچ تانے-پیٹے وانگ اوتِ-پوتِ ہن:

سرگن نرگن تھاپے ناؤ۔۔ دہ ملِ ایکے کینو ٹھاؤ۔۔۳॥۱۷॥۶۸॥ (پنہ ۳۸۷)

نرگن برہم نے ہی سیو-اچھا ماتحت ‘سرگن’ ہو کے ایہہ درشٹمان پسارا پساریا ہویا اے اتے اوہ خود اس اندر خفیہ روپ وچ مکمل ہویا پیا اے۔ اوہ جدوں چاہے، درشٹمان پسارے نوں سمیٹ کے اپنے نرگن سروپ وچ لین کر لیندا اے۔ گربانی ولوں سوجھی ہندی اے کہ اس نے کئی وار درشٹمان پسارا پساریا اتے پھر اپنے وچ لین کیتا اے:

جب ادکرکھ کرا کرتارا۔۔ پرجا دھرت تب دیہہ اپارا۔۔ جب آکرکھ کرت ہو کبہوں۔۔ تم مے ملت دیہہ دھر سبھہوں۔۔۱۳॥ (بینتی چوپئی) کئی بار پسریؤ پاسار۔۔ سدا سدا اکُ ایکنکار۔۔۷॥۱۰॥ (پنہ ۲۷۶) ایک مورتِ کئی درسن کین روپ کئی۔۔ کھیل کھیل اکھیل کھیلن انت کو پھرِ ایک۔۔۸۱॥ (سری جاپُ صاحب)

اس لئی ‘نرگن’ اتے ‘سرگن’ اکال پرکھ دے پرسپر مخالف گن نہیں، اکو ہی تصویر دے وکھ وکھ پاسے ہن۔ صوفیانہ مہاں-پرکھاں نے درشٹمان قدرتِ-پساریِ وچ سمائے ہوئے ادرشٹ قادر دی ہوند-ہستی دا تجربہ کر کے، گناں اتے کرماں دے بنیاد تے اس دے سرگن نام متھ کے اس دی صفتِ-سلاہِ کیتی اے، جویں:

سربں کرتا، سربں ہرتا، سربں پالے، سربں کالے، پرماتم، سرباتم، ترمان، ندھان، پرتھیسے، سورج سورجے، چندر چندرے آدی۔

اس دے نال ہی اس دے نرگن سروپ دے نام وی متھ کے اس دی استتی کیتی اے۔ نرنکار دا نرگن سروپ اس دی سنّ-سمادھ حالت دا واچک اے۔ اس دا ایہہ سروپ انسانی قیاس دی پہنچ-پکڑنچ توں باہر اے۔ جد اس ویلے نرنکار توں بغیر ہور کاسے دی ہوند اے ای نہیں سی تاں پھر کوئی نرنکار دے اس ویلے دے سروپ بارے کی اتے کویں کجھ کتھن کرے۔ اس سروپ بارے ‘نیتِ نیتِ’ ہی کیہا جا سکدا اے۔ سو، نرگن سروپ دے واچک شبداں دی گھاڑت کرن لئی سری جاپُ صاحب دی بانی وچ نشیدھ-ارتھک اگیتراں اتے پچھیتراں دی مدد لئی گئی اے۔جویں:
نشیدھ-ارتھک اگیتر-پدانر والے نام

ا- ا-جیت، ا-بھیت، ا-دیس، ا-بھیس، ا-نام، ا-کام، آدی۔ نرِ- نرِ-نامے، نرِ-کامے، نرِ-دھوتے، نرِ-ساکے، نرِ-باکے، نرِ-دیسے، آدی۔ ان-ان-بھیکھ، ان-بھوت، اناتم،(ان+آتم دا معاہدہ)،اننگ (ان+انگ دا معاہدہ) نر-نرکت (نر+اکت دا معاہدہ)۔ نِ- نِ-چنت۔ ن- ن کرمں، ن کائے، ن راگے، ن رنگے۔

نشیدھ-ارتھک پچھیتر-پدانتر والے نام

ہین- انگ ہین۔ بہین- چترں بہینے۔

ایہناں دوہاں قسماں دے (‘سرگن’ اتے ‘نرگن’ سروپ دے واچک) شبداں دے ارتھ-جذبات وچ اکال پرکھ دے سرگن اتے نرگن سروپ دے بھید کرکے ہی پرسپر خلاف بھاسدا اے۔اس بھید (فرق) دے رہسّ نوں سمجھ لین مگروں، پرسپر مخالف ارتھ-مطلب متعلق سروپ-مشتمل حالت مطابق بالکل صحیح پرتیت ہون لگدے ہن۔کجھ کو اجیہے شبد تھلے دتے جاندے ہن:
سرگن سروپ دے واچک نام نرگن سروپ دے واچک نام

سرب دیسے ادیسے، نردیسے انیکے سو ایکے شرب بھیسے ابھیسے، نربھیسے سمستی سروپے، سرب روپے اروپے سرب رنگے ارنگے سمستستُ دھامں ادھامں پرماتم، سرباتم اناتم نمستں تربرگے ترمکت ببھوت ہیں نمو راجسں تامسں سات روپے

کرتا بھرتا اتے ہرتا

اپنی رچنا دے حوالہ وچ، سرگن-برہم دے تن پرمکھ گن ہن۔ اوہ اپنی رچنا دا ‘کرتا’ (کرنہار)، ‘بھرتا’ (پالن ہار) اتے ‘ہرتا’ (لے کرنہار) اے۔ سری جاپُ صاحب وچ سرگن برہم دے ایہناں تناں گناں دے واچک وکھ وکھ کرم-نام ملدے ہن۔ ‘کرتا’ اتے ‘بھرتا’؛ ایہناں دوہاں گناں دے واچک شبداں دے ارتھ-مطلب ک دوجے دے پورک ہن، پر ‘ہرتا’ دے واچک شبداں دے ارتھ-مطلب ایہناں دے پرسپر مخالف ہن۔ سرگن برہم دے ‘کرتا’ اتے ‘بھرتا’ والے گن جیو دی ہوند-ہستی اتے وردھی لئی معاون ہون کارن اس نوں بھاؤندے ہن، پر برہم دا ‘ہرتا’ والا گن جیو دی ہوند-ہستی دا وناشک ہون کارن اس نوں بھے-بھیت کردا اے، اس لئی اس نوں شاید پسند نہیں۔ شرگن برہم دے اُتلے تناں ہی گناں دا مول-سروت اس دی ‘دئیا’ ہی اے۔ اکال پرکھ کسے وی جیو نوں لے (ناس) کرن ویلے وی اونا ہی دیالو ہندا اے، جنا اس نوں پیدا کرن اتے پرتپالن ویلے۔ ایہہ گل نسچے کرن یوگ اے کہ جیواں نوں پیدا کرن اتے اوہناں دی پرتپالنا کرن دا کم جنا اہم اے، اونا ہی اہم کم اوہناں نوں لے کرن دا اے۔رتا سوچیئے کی جے کرتا پرکھ دی لے کرن والی اقتدار کم نہ کرے تاں دنیا نرک بن جاوے۔ایہہ کرتا پرکھ دی لیئتا-شکتیا دا ہی کمال اے، جس صدقہ پرانی جرجری ہو چکی رچنا دا نالو نال صفایا ہندا رہندا اے اتے اس دی تھاویں نویں تے سجری سرجنا روپمان ہندی رہندی اے۔ ایہہ قیاس، کہ جیواں دی لیئتا کرن والا ایہناں دی رچنا کرن والے اتے پرتپالنا کرن والے توں وکھرا کوئی ہور اے، بالکل غلط اے۔گرمتِ-گیانتِ جگیاسو نوں ‘ادیوتواد’ دا اصول درڑھ کراؤندا اے۔‘ادیوتواد’ توں مطلب اے کہ کرتا پرکھ توں اڈری کوئی ہور ہوند-ہستی اے ای نہیں۔ساری درشٹمان اتے ادرشٹ ہوند اس پرم-ہوند دی ہی انس اے اتے ساری رچنا دا کرن والا (کرتا)، بھرن والا (بھرتا) اتے ہرن والا (ہرتا) اس توں سوا کوئی ہور نہیں:

تدھُ آپے سرسٹِ سبھ اپائی جی تدھُ آپے سرجِ سبھ گوئی۔۔۵॥۱॥ (پنہ ۱۱) ہرِ بنُ کوئی مارِ جیوالِ ن سکے من ہوئِ نچند نسلُ ہوئِ رہیئے۔۔۲۱॥ (وار وڈہنس، م۔۴, پنہ ۵۹۴)

اس ‘ادیوتواد’ دے اصول دے چانن وچ سانوں سمجھ پیندی اے کہ “نمو ادھکارے، نمو تیز تیجے” اتے “نمو کلہ کرتا، نمو ساتِ روپے” کرتا پرکھ دے ہی؛ اس دے ‘جلال’ اتے ‘جمال’ نوں نروپن کرن والے، کرم-نام ہن۔ سری جاپُ صاحب وچ کرتا پرکھ دے اُتلے تناں ہی گناں دے لکھائک کرم-نعماں دا ذکر اے:

کرتا دے واچک نام:-

نمو سرب کرتا نمو سرب تھاپے سرب گھالک کہ کارن کنند ہیں

بھرتا دے واچک نام:-

سرب پالک کہ روزی دہند ہیں نمو سرب پوکھں نمو سرب پالے سربں پالے چتر چکر پالے

‘ہرتا’ دے واچک نام:-

نمو سرب ہرتا نمو سرب کھاپے سرب کو پنِ کال نمو سرب سوکھں نمو سرب کالے سربں کالے چتر چکر کالے

حوالے

سانچہ:دسم گرنتھ