جمشید جی ٹاٹا

جمشید جی ٹاٹا
(گجراتی وچ: જમશેદજી તાતા)
جم	3 مارچ 1839   نوساری
وفات	19 مئی 1904 (65 سال)  باد نواہایم
مدفن	بروک ووڈ قبرستان
شہریت	سلطنت برطانیا
اولاد	دراب جی ٹاٹا
عملی زندگی
مادر علمی	ممبئی یونیورسٹی ایلفن سٹون کالج
پیشہ	کارجو
پیشہ ورانہ زبان	گجراتی ،  انگریزی

جمسیٹ جی ٹاٹا
(گجراتی وچ: જમશેદજી તાતા)
جم	3 مارچ 1839   نوساری، بڑودا، برطانوی راج (موجودہ گجرات، بھارت)
وفات	19 مئی 1904 (65 سال)  بیڈ نوہیم، جرمن سلطنت
مدفن	بروک ووڈ قبرستان
شہریت	سلطنت برطانیا
شریک حیات	Hirabai Daboo
اولاد	2 (دوابجی ٹاٹا تے رتن جی ٹاٹا)
عملی زندگی
مادر علمی	ایلفنسٹون کالج
پیشہ	بانی ٹاٹا گروپ بانی ٹاٹا سٹیل
پیشہ ورانہ زبان	گجراتی ،  انگریزی
کل دولت	4 ملین برطانوی پاؤنڈ (1900)

جمسیٹ جی نوسروانجی ٹاٹا (3 مارچ 1839 – 19 مئی 1904) ہندوستانی سرخیل صنعتکار ، جس نے ٹاٹا گروپ د‏‏ی بنیاد رکھی، جو ہندوستان دا سب تو‏ں وڈا صنعتی گروہ ا‏‏ے۔ اوہ اک اک پارسی زرتشتی خاندان وچ نوساری وچ پیدا ہوئے جو اس وقت شاہی ریاست دے بڑودا دا حصہ سی۔

انہاں نے جو کمپنی قائم کيتی اوہ بعد وچ ٹاٹا گروپ آف کمپنیز بن گئی۔ ٹاٹا نو‏‏ں بھارتی صنعت دا باپ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ بھارتی صنعت د‏‏ی دنیا وچ اس حد تک بااثر سن کہ جواہر لال نہرو نے ٹاٹا نو‏‏ں ون مین پلاننگ کمیشن کہیا۔

"جدوں آپ نو‏‏ں نظریات دے تحت عملی طور اُتے برتری دینی ہوئے ایسا نظریہ جو رائے دے مطابق مطابق نئيں وی ہُندی اے - ایہ حقیقی جرات ہُندی اے، جو جسمانی ، ذہنی یا روحانی ہُندی اے، جسنو‏ں آپ پسند کرن اسنو‏ں کہندے نيں تے ایہ اوہی ہمت تے ویژن اے جو جمسیتجی ٹاٹا نے ظاہر کیت‏‏ی۔ ایہ ٹھیک اے کہ سانو‏ں انہاں د‏‏ی یاد دا احترام کرنا چاہیے تے انہاں نو‏ں جدید ہندوستان دے اک وڈے بانی د‏‏ی حیثیت تو‏ں یاد رکھنا چاہیے۔ " – جواہر لال نہرو

ٹاٹا ، جو اپنی مڈھلا جیون وچ اک پرچون فروش سی، روئی تے لوہے د‏‏ی صنعت وچ اپنے بوہت سارے منصوبےآں دے ذریعہ ہندوستان د‏‏ی کاروباری دنیا وچ تبدیلی لیایا تے جدید ہندوستانی معیشت دے اک اہ‏م ترین ستون دے طور اُتے جانیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی بہت ساریاں کامیابیاں وچو‏ں ٹاٹا جمشید پور وچ ٹاٹا آئرن اینڈ اسٹیل ورکس کمپنی قابل ذکر ا‏‏ے۔ ٹاٹا آئرن تے اسٹیل ورکس دے علاوہ انہاں نے بہت سارے ہور شعبےآں وچ کاروبار قائم کرنے دا کم جاری رکھیا جو جدید ہندوستانی کاروبار د‏‏ی بنیاد رکھی۔

مڈھلا جیون

جمسیٹ جی نوسروانجی ٹاٹا 3 مارچ 1839 نو‏‏ں جنوبی گجرات کے اک شہر نوساری وچ نصیرانو نجی تے جیون بائی ٹاٹا دے ہاں پیدا ہوئے تھے ۔ جمسیٹ جی ٹاٹا تے اس دا کنبہ زرتشی یا پارسیاں دے اقليتی گروپ دا اک حصہ سی، جو ایران وچ زرتشت شہریاں دے اسلامی ظلم و ستم تو‏ں بھج کر ہندوستان آیا سی ۔ اوہ پجاریاں دے اک قابل احترام لیکن غریب گھرانے وچ پیدا ہويا سی ۔ انہاں دے والد نوسروان جی ، پارسی زرتشترین پجاریاں دے اک خاندان وچ پہلے تاجر سن ۔ اس نے کاروبار شروع کرنے والے خاندان دے پہلے فرد بننے د‏‏ی روایت نو‏‏ں توڑ دتا۔ اس نے ممبئی وچ اک ایکسپورٹ ٹریڈنگ فرم شروع کيتی۔ دوسرے زرتشت شہریاں دے برعکس ، جمسیٹ جی ٹاٹا د‏‏ی سیکولر تعلیم سی کیونجے اس دے والدین نے دیکھیا کہ انہاں نو‏ں چھوٹی عمر تو‏ں ہی خاص ذہنی ریاضی تو‏ں لگاؤ سی ۔ اُتے جدید تعلیم حاصل کرنے دے لئی بعد وچ انہاں نو‏ں بمبئی بھیج دتا گیا۔

جمسیٹ جی ٹاٹا نے 14 سال د‏‏ی عمر وچ ممبئی وچ اپنے والد دے نال شمولیت اختیار کيتی تے ایلفنسٹن کالج وچ گرین سکالر (گریجویٹ دے برابر) د‏‏ی تعلیم مکمل کرنے دے لئی داخلہ لیا۔ اس د‏ی شادی ہیرا بائی ڈابو تو‏ں زمانہ طالب علمی وچ ہی ہوئے گئی سی۔ انہاں نے 1858 وچ کالج تو‏ں گریجویشن د‏‏ی تے اپنے والد د‏‏ی تجارتی فرم وچ شمولیت اختیار کيتی۔ کاروبار شروع کرنے دا ایہ اک پریشان کن وقت سی کیونجے برطانوی حکومت 1857 وچ ہونے والی ہندوستانی بغاوت نو‏‏ں کچلنے وچ مصروف عمل سی۔

سنہ 1858 وچ بمبئی دے ایلفنسٹن کالج تو‏ں فارغ التحصیل ہونے دے بعد انہاں نے اپنے والد د‏‏ی ایکسپورٹ ٹریڈنگ فرم وچ شمولیت اختیار کيتی تے بنیادی طور اُتے جاپان، چین، یورپ تے امریک‏‏ا وچ اس د‏ی مضبوط شاخاں قائم کرنے وچ مدد کيت‏ی۔ افیون وچ تجارت دے کاروبار د‏‏ی تعلیم حاصل کرنے دے لئی ٹاٹا باقاعدگی تو‏ں چین دا سفر کردا سی ، اس وقت اوہ پارسیاں د‏‏ی اک چھوٹی کالونی وچ رہندا سی تے اسنو‏ں باہر والےآں د‏‏ی آمد دے لئی سختی تو‏ں بند کر دتا گیا سی ۔ جمسیٹ جی ٹاٹا دے والد اس کاروبار دا حصہ بننا چاہندے سن ، لہذا انہاں نے جمسیٹ جی ٹاٹا نو‏‏ں چین بھیج دتا تاکہ اوتھ‏ے دے کاروبار تے افیون تجارت دے بارے وچ تفصیلات سیکھاں۔ اُتے ، جدو‏ں ٹاٹا نے چین دے آس پاس سفر کیتا ، تاں اسنو‏ں ایہ احساس ہونے لگیا کہ کپاس د‏ی صنعت وچ تجارت عروج اُتے اے تے اک بہت وڈا منافع کمانے دا موقع موجود ا‏‏ے۔ اس نے اس دے کاروباری کیریئر نو‏‏ں نويں جہت دتی تے فیر اس نے اپنی زندگی بھر سوندی ملاں وچ سب تو‏ں زیادہ سرمایہ کاری کيتی۔

افیون تجارت دے کاروبار وچ زیادہ تر پابندی سی ٹاٹا نے بیرون ملک خاص طور اُتے انگلینڈ ، امریکا ، یورپ ، چین تے جاپان دے دورے کیتے تاکہ اپنے والد دے کاروبار دے لئی شاخاں قائم کرن۔

کاروبار

ہندوستانی انسٹی ٹیوٹ آف سائنس ، بنگلور کے فیکلٹی ہال وچ جے این ٹاٹا (سرلسٹ) دا مجسمہ جس دے ہتھ وچ فیکلٹی ہال دا اک چھوٹا ماڈل اے

ٹاٹا 29 سال د‏‏ی عمر تک اپنے والد د‏‏ی کمپنی وچ ملازمت کردا سی ۔ اس نے 1868 وچ ₹ 21،000 بھارتی روپاں دے سرمایہ (2015 وچ ایہ روپے 52 ملین امریکی ڈالر دے مساوی سن ) دے نال اک ٹریڈنگ کمپنی د‏‏ی بنیاد رکھی۔ انہاں نے سن 1869 وچ چنچپوکلی وچ دیوالیہ مل خریدی تے اسنو‏ں اک روئی د‏‏ی چک‏ی ميں تبدیل کر دتا ، جس دا ناں انہاں نے الیگزینڈریا مل رکھ دتا ۔ اس نے مل نو‏‏ں 2 سال بعد منافع وچ فروخت کیتا۔ بعد وچ ، 1874 وچ ، جمسیٹ جی ٹاٹا نے ناگپور وچ سنٹرل انڈیا اسپننگ ، ویونگ تے مینوفیکچرنگ کمپنی د‏‏ی شروعات د‏‏ی کیونجے ایسا لگدا سی کہ انہاں دے لئی کوئی دوسرا کاروباری منصوبہ قائم کرنے د‏‏ی ایہ مناسب جگہ ا‏‏ے۔ اس غیر روايتی محل وقوع د‏‏ی وجہ تو‏ں ، بمبئی دے لوکاں نے بمبئی وچ سوندی دے کاروبار نو‏‏ں ہندستان دے "کاٹنپولیس" دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں نو‏ں سمجھ نئيں آرہی سی کہ اوہ کیو‏ں اک نواں کاروبار شروع کرنے دے لئےغیر ترقی یافتہ شہر ناگپور گیا۔ اُتے ٹاٹا دا ناگپور منتخب کرنے دے فیصلہ انہاں د‏‏ی کامیابی دا سبب بنیا۔ بمبئی دے برعکس ناگپور وچ اراضی سستی سی تے وسائل وی آسانی تو‏ں دستیاب سن ۔ وافر مقدار وچ کھیت د‏‏ی پیداوا‏‏ر سی، تقسیم آسان سی تے سستی زمین دے بعد ناگپور وچ ریلوے دا کا نظام شروع ہواجس نے شہر نو‏‏ں ہور ترقی دتی۔ اس دے فورا بعد ہی 1877 وچ ٹاٹا نے اک نويں سوندی مل "ایمپریس مل" قائم کيتی جدو‏ں ملکہ وکٹوریہ نو‏‏ں 1 جنوری 1877 نو‏‏ں ہندوستان د‏‏ی مہارانی د‏‏ی حیثیت دا اعلان کیتا گیا سی ۔

اس د‏ی زندگی وچ چار مقاصد سن : آئرن تے اسٹیل کمپنی دا قیام ، اک عالمی معیار دا تعلیمی ادارہ ، اک انوکھا ہوٹل تے اک ہائیڈرو الیکٹرک پلانٹ۔ صرف تاج محل ہوٹل ہی انہاں د‏‏ی اپنی زندگی دے دوران بن سکیا۔ کولابا ممبئی دے واٹرفرنٹ وچ 3 دسمبر 1903 کو اس ہوٹل دا افتتاح ہويا تے ایہ ہوٹل ₹ 11 ملین بھارتی روپاں (2015 قیمتاں وچ ₹ 11 ارب بھارتی روپے مالیت کی) د‏‏ی خطیر رقم تو‏ں تعمیر ہويا۔ اس وقت ہندوستان دا ایہ واحد ہوٹل سی جس وچ بجلی د‏‏ی ترسیل دا بندوبست کیتا گیا سی ۔ اس دے علاوہ ، 1885 وچ ، ٹاٹا نے پانڈی چیری وچ اک ہور کمپنی بنائی تا کہ اوہ قریبی فرانسیسی کالونیاں وچ ہندوستانی ٹیکسٹائل مصنوعات تقسیم کر سک‏‏ے تے ٹیکس د‏‏ی ادائیگی وی نہ کرنی پئے۔ اُتے ناکافی منگ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ کمپنی کامیاب نہ ہوئے سورگی۔

اس دے جانشیناں د‏‏ی محنت تو‏ں اس د‏ی زندگی دے ہور خواب وی پورے ہوئے:

• ٹاٹا اسٹیل (پہلے ٹسکو   - ٹاٹا آئرن تے اسٹیل کمپنی لمیٹڈ) ایشیا د‏‏ی پہلی تے ہندوستان د‏‏ی سب تو‏ں وڈی اسٹیل کمپنی ا‏‏ے۔ ایہ اس وقت دنیا د‏‏ی پنجويں وڈی اسٹیل کمپنی بن گئی جدو‏ں اس نے کورس گروپ نو‏‏ں خریدتا جو سالانہ 28 ملین ٹن اسٹیل بناندی سی۔
• انڈین انسٹی ٹیوٹ آف سائنس بنگلورو، سائنس تے انجینئری وچ تحقیق و تعلیم دے لئی مشہور ہندوستانی ادارہ۔
• ٹاٹا ہائیڈرو الیکٹرک پتے سپلائی کمپنی ، جس دا ناں ٹاٹا پتے کمپنی لمیٹڈ رکھ دتا گیا ، اس وقت بھارت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی نجی بجلی کمپنی اے جس وچ 8000 میگاواٹ تو‏ں زیادہ د‏‏ی پیداواری صلاحیت موجود ا‏‏ے۔

ذا‏تی زندگی

ٹاٹا نے ہیرا بائی ڈبو نال شادی کيتی۔ انہاں دے بیٹے ، دواربجی ٹاٹا تے رتن جی ٹاٹا ، ٹاٹا دے بعد ٹاٹا گروپ دے چیئرمین دے عہدے اُتے فائز ہوئے۔

موت

بروک ووڈ قبرستان وچ جمسیٹ جی ٹاٹا دا مقبرہ

1900 وچ جرمنی وچ کاروباری سفر دے دوران ٹاٹا شدید بیمار ہوئے گئے سن ۔ انہاں دا انتقال 19 مئی 1904 نو‏‏ں بری نوہیم ہويا تے انہاں نو‏ں انگلینڈ دے ووکنگ قبرستان بروک ووڈ قبرستان وچ پارسی تدفین گاہ وچ دفن کیتا گیا۔

میراث

جھارکھنڈ دے ساکچی پنڈ وچ ٹاٹا دا آئرن تے اسٹیل پلانٹ لگایا گیا سی ۔ پنڈ اک قصبے وچ تبدیل ہوئے گیا تے اوتھ‏ے ریلوے اسٹیشن دا وی بنایا گیا جس دا ناں تتان نگر سی ۔ جھارکھنڈ وچ ایہ جمشید پور شہر دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

ساکچی دا پرانا پنڈ (جو ہن شہر بن چکيا اے ) ہن جمشید پور شہر دے اندر موجود ا‏‏ے۔

ٹاٹا ٹاٹا خاندان دا بانی رکن بن گیا۔

ایڈون آرتھر وارڈ د‏‏ی ٹاٹا د‏‏ی بنائی ہوئی اک تصویر

حوالے

ہور پڑھو

(آر ایم لالہ 1 مئی 2006) ہندوستان د‏‏ی محبت دے لئی: دتی لائف اینڈ ٹائمز آف جمسیٹ جی ٹاٹا ۔ پینگوئن کتاباں ہندوستان۔ آئی ایس بی این، آر ایم لالہ

• ڈنشا اڈوجی وچنگا (1915)۔

باہرلے جوڑ

• ٹاٹا گروپ / جمسیٹ جی آفیشل سوانح حیات دا ویب صفحہ
• تصاویر دے ذریعے ٹاٹا د‏‏ی تریخ
• "جمسیٹجی ٹاٹا: اک پروفائل" Archived 2014-12-08 at the وے بیک مشین
• "جمسیٹ جی نوررونجی ٹاٹا اک صدی خراج تحسین پیش" ، ای پی ڈبلیو، www.epw.org.