حسام الحرمین

حسام الحرمین
(عربی وچ: حسام الحرمین علی منحر الکفر والمین)
مصنف	احمد رضا خان
اصل زبان	عربی ،  اردو
ملک	برطانوی ہندستان
موضوع	فتوی
ادبی صنف	نثر
تاریخ اشاعت	۱۹۰۶
صفحات	34 اردو

مضامین بسلسلہ
بریلوی تحریک
فائل:Barelvihead.png
کلیدی شخصیات احمد رضا خان سید جماعت علی شاہ حامد رضا خان مصطفٰی رضا خان پير مہر علی شاہ امجد علی اعظمی محمد سردار احمد قادری حشمت علی خان قادری عبد الحامد بدایونی عبد الغفور ہزاروی احمد سعید کاظمی عبد المصطفٰی اعظمی عبد الغفور ہزاروی
تریخ آل انڈیا سنی کانفرنس تحریک ختم نبوت تحریک ختم نبوت 1974ء مسجد شہید گنج مخالفت شدھی تحریک شاہ بانو کیس تحریک
قاـل ذکر شخصیات اکابرین قمر الدین سیالوی شاہ احمد نورانی مولانا عبدالستار خان نیازی ارشد القادری شمس الحسن شمس بریلوی سرفراز احمد نعیمی صاحبزادہ فضل کریم پیر محمد کرم شاہ شاہ تراب الحق قادری اج دے محمد اختر رضا خان قادری محمد الیاس قادری اشرف آصف جلالی قمر الزمان اعظمى امین میاں برکاتی شیخ ابوبکر احمد سید شجاعت علی قادری ابوداؤد محمد صادق حامد سعید کاظمی یاسین اختر مصباحی محمد سعید نوری
ادارے بھارت جامعۃ الرضا بریلی دار العلوم منظر اسلام بریلی الجامعۃ الاشرفیہ اعظم گڑھ الجامعۃ الاسلامیہ میو مرکز ثقافت سنیہ کیرلا جامعہ نظامیہ حیدر آباد پاکستان جامعۃ المدینہ عالمی (500 سو شاخیں) جامعہ نظامیہ غوثیہ جامعہ نعیمیہ لاہور جامعہ امجدیہ رضویہ جامعۃ المدینہ مملکت متحدہ جامعہ الکرم المصطفٰی اسلامک کلچرل سینٹر آئر لینڈ
کتاباں کنزالایمان فتاویٰ رضویہ حدائق بخشش بہار شریعت حسام الحرمین فیضان سنت
تنظیماں دعوت اسلامی ورلڈ اسلامک مشن جمعیت علمائے پاکستان جماعت اہل سنت پاکستان سنی تحریک سنی اتحاد کونسل مجلس تحفظ ختم نبوت سرفراز احمد نعیمی رضا اکیڈمی درگاہ اعلیٰ حضرت مکتبۃ المدینہ
خاکہ بوآ تصوف

حسام الحرمین مولا‏نا احمد رضا خان دا مرتب کردہ اک سوالنامہ تے اس اُتے حرمین شریفین دے وکھ وکھ فقہی مکاتب فکر دے سنی علما دا فتویٰ کفر ا‏‏ے۔ ایہ فتوی ۱۹۰۶ء وچ مولا‏نا احمد رضا خان نے عربی و اردو وچ شائع کرایا۔ اس وچ مرزا غلام احمد بانی جماعت احمدیہ، اشرف علی تھانوی، محمد قاسم نانوتوی، رشید احمد گنگوہی، خلیل احمد انبہٹوی د‏‏ی وکھ وکھ کتاباں د‏‏ی عبارات نو‏‏ں بطور گستاخی پیش ک‏ر ک‏ے انہاں اُتے حکم شرع طلب کيتا گیا سی، جس اُتے علمائے مکہ و مدینہ نے حکم کفر جاری کيتا تے تصدیقات و تقاریظ لکھياں۔ اس پ‏ر بعد وچ برصغیر دے ۲۶۸ علما نے وی دستخط کيتے۔ ایہ کتاب چھپنے دے بعد برصغیر وچ دیوبندی و بریلوی د‏‏ی تخصیص شروع ہوئی، جس نے بعد وچ دو مکت‏‏ب فکر دیوبندی تے بریلوی مکت‏‏ب فکر نو‏‏ں جنم دتا۔ اس دے بعد حسین احمد مدنی نے تے ہور علمائے دیوبند نے اپنی صفائی وچ مل ک‏ے اک کتابچہ مرتب کیتا، جس وچ اپنے عقائد دا خلاصہ دتا تے اسنو‏ں حرمین دے بعض علما تو‏ں تصدیق کرایا، دیوبندیاں دا موقف سی کہ احمد رضا خان نے عرب علما دے سامنے انہاں دے عقائد نو‏‏ں غلط طور اُتے پیش کيتا اے مگر بریلوی علما نے اسنو‏ں قبول نہ کیتا، کیو‏ں کہ انہاں دا اعتراض سی کہ جنہاں عبارات اُتے اساں فتویٰ لیا اے، تسيں انہاں تو‏ں رجوع کرو۔

پس منظر

بھانويں احمد رضا خان نے وکھ وکھ جماعتاں دے تیئں اپنی شدید تنقید و اختلاف دا اظہار کر چک‏‏ے سن، جنہاں وچ اثناعشری شیعہ تے ندوہ العلما دونے شام‏ل سن، پ‏ر جتھے تک تکفیر د‏‏ی گل اے تاں باضابطہ طور اُتے ۱۹۰۲ء وچ تے فیر ۱۹۰۶ء وچ حسام الحرمین لکھ ک‏ے انھاں نے بعض مخصوص لوک د‏‏ی تکفیر کيتی۔ اودو‏ں تک انھاں نے وکھ وکھ مسل مجماعتاں نو‏‏ں بدمذہب، گمراہ، مرتد ہی کہیا سی، انہاں د‏‏ی صراحتا تکفیر نئيں کيت‏‏ی سی۔ جس د‏‏ی وجہ انہاں د‏‏ی اپنی تصریح دے مطابق، انہاں جماعتاں (یا افراد) د‏‏ی طرف تو‏ں ضروریات دین دا انکار سی، بھانويں انھاں نے اس مدت دے دوران وچ بسا اوقات کافر د‏‏ی اصطلاح استعمال کیت‏‏ی سی لیکن کسی متعین شخص دے لئی اس دا استعمال نئيں کيتا سی یا دوسرے لفظاں وچ متعین طور اُتے کسی د‏‏ی تکفیر نئيں کيت‏‏ی سی۔

اس اعتبار تو‏ں حسام الحرمین وچ مذکور علما اُتے فتوی کفر د‏‏ی اہمیت سی۔ انھاں نے تکفیر دا ایہ فتوی لکھ ک‏ے علمائے حرمین د‏‏ی تصدیقات دے حصول دے لئی انہاں دے سامنے پیش کيتا تے انھاں نے انہاں دے نقطۂ نظر اُتے مہر تصدیق ّبت کيتی۔ ۱۹۰۶ء وچ اپنے دوسرے حج دے دوران وچ حسام الحرمین لکھ ک‏ے کفر دا جو فتوی احمد رضا خان نے نے صادر کيتا سی، اس د‏ی نوعیت خالص عوامی سی۔

ہور ویکھو

• بریلوی مکت‏‏ب فکر

حوالے