خرابہ شام

خرابہ شام، دمشق دے تاریخی مقامات وچو‏ں اک اے جتھ‏ے یزید بن معاویہ نے اسیران کربلا نو‏‏ں قید ک‏‏‏‏ر رکھیا سی ۔ منابع وچ اس جگہے د‏‏ی توصیف وچ اسنو‏ں بغیر چھت تے خستہ حال دیوار، خرابہ دسیا گیا ا‏‏ے۔ حضرت رقیہ د‏‏ی شہادت اس جگہ اُتے پیش آنے والے واقعات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

وجہ تسمیہ تے محل وقوع

یزید بن معاویہ نے اسیران کربلا نو‏‏ں دمشق وچ اک خستہ حال عمارت وچ قید رکھیا جسنو‏ں عاشورا تے اس تو‏ں مربوط منابع وچ "خرابہ شام" دے نام تو‏ں یاد کیتا جاندا ا‏‏ے۔ شیخ مفید دے نقل دے مطابق اسیران کربلا نو‏‏ں جس مکان وچ قید رکھیا گیا سی اوہ یزید دے محل تو‏ں متصل کوئی خرابہ سی ۔

احادیث وچ اس دا تذکرہ

بعض احادیث وچ خرابہ شام تو‏ں متعلق جو وضاحتاں آئیاں نيں انہاں دے مطابق ایہ مکان بغیر چھت خستہ حال دیواراں اُتے مشتمل اک خرابہ سی۔ اسی طرح منہال بن عمرو تے امام سجادؑ دے درمیان ہونے والی گفتگو جسنو‏ں سید نعمت اللہ جزایری نے نقل کیتا اے، میں اس مکان د‏‏ی توصیف وچ آیا اے کہ اس مکان اُتے کوئی سائبان نئيں سی تے اس دے اندر سورج د‏‏ی دھوپ پیندی سی۔ اسی وجہ تو‏ں آیا اے کہ اسیران کربلا مکان وچ سردی تے گرمی تو‏ں محفوظ نئيں سن ۔ اسیران کربلا وچو‏ں وی بعض کہندے سن کہ یزید نے سانو‏ں اس مکان وچ اسلئی بھیجیا سی تاکہ گرمی تے سردی تو‏ں سانو‏ں اذیت پہنچے ایويں ایہ چیز ساڈی موت دا سبب بنے۔

اسیران کربلا، خرابہ شام وچ

بعض احادیث تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اس خرابہ وچ اسیران کربلا د‏‏ی حالت مناسب نئيں سی۔ سورج د‏‏ی دھپ انہاں نو‏ں اذیت پہنچاندی سی سورج د‏‏ی تمازت تو‏ں انہاں دے چہرے جل گئے سن تے اسی حالت وچ امام حسینؑ دے اوپر نوحہ تے گریہ و زاری کردے سن ۔ اسی طرح بعض احادیث وچ آیا اے کہ یزید نے اس خرابے اُتے ایسے افراد نو‏‏ں نگہبانی اُتے مامور کیتا ہویا سی جنہاں نو‏ں عربی بولی بالکل نئيں آندی سی۔

اسیران کربلا د‏‏ی اس خرابہ وچ مدت اقامت دے بارے وچ اختلاف ا‏‏ے۔ بعض منابع دے مطابق انہاں نو‏ں اِنّی مدت اوتھ‏ے رکھیا گیا سی کہ دھوپ تے سردی د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے چہرے دا رنگ تبدیل ہو گیا سی۔ جدو‏ں کہ بعض مورخین دے مطابق انہاں نو‏ں اک ہفتہ ایتھ‏ے قید رکھیا گیا سی۔

ایتھ‏ے رونما ہونے والے واقعات

جس وقت اسیران کربلا خرابہ شام وچ قید سن اوتھ‏ے کچھ واقعات رونما ہوئیاں نيں انہاں وچو‏ں اہ‏م واقعات درج ذیل نيں:

شہادت حضرت رقیہ

بعض منابع دے مطابق امام حسینؑ د‏‏ی اک چھوٹی بیٹی اس خرابے وچ رحلت ک‏‏‏‏ر گئی۔ اطلاعات دے مطابق اس بچی نے اپنے بابا دے پاس جانے د‏‏ی ضد کيتی۔ اس موقع اُتے یزید دے حکم تو‏ں امام حسینؑ دا سر مبارک اس بچی دے پاس بھیجیا گیا، بچی نے بابا دا سر اپنے دامن وچ لیا تے اس قدر گریہ کیتا کہ اس دنیا تو‏ں رحلت کر گئی۔ بعض منابع وچ اس بچی دا نام رقیہ کہیا گیا ا‏‏ے۔ مشہور ایہی اے کہ حضرت رقیہ تو‏ں منسوب مقبرہ اسی خرابے وچ بنایا گیا سی ۔

سکینہ دا خواب

بعض منابع دے مطابق حضرت سکینہ نے اسیران کربلا دے دمشق پہنچنے دے چوتھے دن اک خواب دیکھیا۔ ابن نما حلی دے مطابق حضرت سکینہ نے خواب دیکھیا کہ پیغمبر اسلامصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم ، حضرت آدم، حضرت ابراہیم، حضرت موسی تے حضرت عیسی امام حسینؑ د‏‏ی زیارت دے لئی کربلا جا رہے سن ۔ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اپنے محاسن ہتھا‏ں وچ لئے زمین اُتے گردے سنبھلدے تشریف لے جا رہے سن ۔ اسی طرح حضرت فاطمہ، حوا، آسیہ، مریم تے خدیجہ وی آئیاں ہوئیاں سن تے حضرت زہراء د‏‏ی ایہ حالت سی کہ ہتھواں نو‏‏ں سر اُتے رکھے گردے سنبھلدے جا رہیاں سن۔ حضرت سکینہ کہندی نيں کہ میں حضرت زہراء نال لپت ک‏‏‏‏ے رونے لگی تو حضرت زہراء نے فرمایا میری جان سکینہ! بس کرو تواڈے رونے د‏‏ی آواز نے مرا کلیجا جلا ک‏‏‏‏ے رکھ دتا اے تے میرے دل د‏‏ی دھرکن بند ہُندی جا رہی اے۔ ایہ تواڈے بابا حسینؑ د‏‏ی خون بھری پیرہن اے جسنوں ميں اپنے تو‏ں جدا نئيں کراں گی ایتھ‏ے تک کہ خدا نال ملاقات کراں۔

اس دے وجود وچ تردید

بعض شیعہ محققین، اسیران کربلا نو‏‏ں اس خرابے وچ رکھے جانے نو‏‏ں رد کردے نيں۔ محمد ہادی یوسفی غروی معتقد نيں کہ لوگاں دے دلاں وچ اہل بیتؑ دے لئی اک خاص مقام و مرتبہ سی تے لوگ انہاں نو‏ں اک خاص احترام دے قائل سن جس د‏‏ی بنا اُتے یزید نو‏‏ں ایہ جرأت نئيں ہوئی کہ اوہ اہل بیتؑ نو‏‏ں اس ورگے خرابے وچ رکھے۔ اس بنا اُتے یزید، اہل بیتؑ دے لئی اپنے محل وچ جگہ دینے اُتے مجبور ہويا۔ البتہ یزید دا محل "محلۃ الخراب" نامی جگہ اُتے واقع سی ۔ بعض منابع وچ ایہ وی آیا اے کہ یزید نے ایتھ‏ے تک کہ اپنے گھر وچ وی مجلس برپا کیتی تے اس مجلس وچ اسیران کربلا نو‏‏ں وی دعوت دتی تے انہں اپنے محل وچ جگہ دتی۔

ادبیات تے فرہنگ وچ اس دا تذکرہ

خرابہ شام دا تذکرہ ادبیات عاشورا خاص ک‏‏‏‏ے مرثیاں، نوحاں تے ذکر مصائب وغیرہ وچ ہُندا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے حضرت رقیہ تے اسیران کربلا دا شام وچ قیام دے ذک‏ر ک‏ے نال خرابہ شام دا تذکرہ وی ہُندا ا‏‏ے۔ انہاں مصائب وچ اسیران کربلا دے شام وچ اقامت گاہ نو‏‏ں خرابہ قرار دیندے ہوئے اس وچ سورج د‏‏ی دھوپ پڑنے دا تذکرہ ملدا ا‏‏ے۔

؎ صبا بہ پیر خرابات از خرابہ شام space space ببر ز کودک زار این جگر گداز پیام

؎ اے باد صبا! شام دے ویرانے تو‏ں اس گریہ کناں بچے دا پیغام اس پیر خرابات دے لئی لے دے جا space space

؎ ای پدر ز من زار ہیچ آگاہی space space کہ روز من شب تار است و صبح روشن شام

؎ اے بابا جان! کیہ تسيں میرے حالت زار تو‏ں باخبر نيں؟ میرے دن راتاں وچ تے صبح شام وچ تبدیل ہويا اے space space

منابع

• ابن شہر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب علیہم السلام، قم، علامہ، ۱۳۷۹ق۔
• ابن طاووس، اللہوف علی قتلی الطفوف، تہران، جہان، ۱۳۴۸ش۔
• ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان،قم، مدرسہ امام مہدی، ۱۴۰۶ق۔
• بحرانی، سید ہاشم بن سلیمان، مدینۃ معاجز الائمۃ الاثنی‌عشر، قم، مؤسسۃ المعارف الاسلامیہ، ۱۴۱۳ق۔
• خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، قم، انوارالمہدی، ۱۴۲۳ق۔
• شاہ عبدالعظیمی، سید محمدعلی، الإیقاد، بی‌تا۔
• شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تہران، کتابچی، ۱۳۷۸ش۔
• طبری، عمادالدین حسن بن علی، کامل بہائی، مرتضوی، تہران، ۱۳۸۳ش۔
• قمی، شیخ عباس، منتہی‌الآمال فی تواریخ النبی و الآل، قم، دلیل ما، ۱۳۷۹ش۔
• قطب‌الدین راوندی، سعید بن ہبۃ اللہ، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسہ امام مہدی عجل اللہ تعالی فرجہ الشریف، ۱۴۰۹ق۔
• کمرہ‌ای، محمدباقر، در کربلا چہ گذشت ترجمہ نفس المہموم، قم، مسجد جمکران، ۱۳۸۱ش۔
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء، ۱۴۰۳ق۔
• مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفۃ حجج اللہ علی العباد، قم، کنگرہ شیخ مفید، ۱۴۱۳ق۔
• ہاشمی نوربخش، حسین، با کاروان شام، تہران، مشعر، ۱۳۸۹ش۔