دوجی صلیبی جنگ

Second Crusade
بسلسلہ صلیبی جنگاں
Passage Outremer by Jean Colombe and Sébastien Momerot depicting of the Battle of Inab
تاریخ 1147–1150 مقام جزیرہ نما آئبیریا, مشرق نیڑے (اناطولیہ, سرزمین شام), زیريں مصر نتیجہ اناطولیا: Decisive Muslim victory Crusader failure to restore the County of Edessa Peace treaty between the Byzantine Empire and the Sultanate of Rum Beginning of Crusader advances into Egypt لیوانت Status quo ante bellum Zengid military victory ایبیریا: Decisive Crusader victory سرحدی تبدیلیاں لزبن captured by the Portuguese and Tortosa captured by the Catalans. Wagria and Polabia captured by the Saxon Crusaders.
محارب
صلیبی ریاستاں مملکت یروشلم County of Tripoli Principality of Antioch Military Orders فرسان الہیکل Knights Hospitaller Canons Regular of the Holy Sepulchre Knights of Saint Lazarus صلیبی جنگاں Kingdom of France County of Flanders County of Bar برگنڈی ڈچی ڈچی آف برٹنی Duke of Aquitaine Auvergne مقدس رومی سلطنت Duchy of Swabia Duchy of Bavaria Duchy of Lower Lorraine Duchy of Upper Lorraine Duchy of Bohemia March of Austria March of Montferrat March of Styria County of Savoy County of Provence Byzantine Empire Armenian Principality مملکت انگلستان Duchy of Normandy مملکت صقلیہ پاپائی ریاستاں Western front (استرداد) مملکت پرتگال County of Barcelona مملکت لیون and مملکت قشتالہ مملکت فرانس جمہوریہ جینوا Republic of Pisa Wendish Crusade مقدس رومی سلطنت Saxony March of Brandenburg March of Meissen County of Holstein Bishopric of Havelberg Archbishopric of Bremen Archbishopric of Mainz Bishopric of Halberstadt Bishopric of Münster Bishopric of Olmütz Bishopric of Brandenburg Bishopric of Merseburg Jutland-ڈنمارک Zealand/Scania-ڈنمارک Kingdom of Poland	سرزمین شامine states: سلجوقی سلطنت سلاجقہ روم Emirate of Zengids Emirate of Damascus خلافت عباسیہ دولت فاطمیہ Nizari Ismaili state in Syria (the حشاشین) Western front: دولت مرابطین Taifa of Badajoz Taifa of Valencia Taifa of Murcia Wends: Obotrite Confederacy (Obotrites, Wagrians) Liutizian Confederacy Wendish allies: Duchy of Pomerania
کمانڈر اور رہنما
Melisende of Jerusalem Baldwin III of Jerusalem Raymond II of Tripoli Raymond of Poitiers لوئی ہفتم and Eleanor of Aquitaine Thoros II of Armenia Raynald of Châtillon Theodwin Afonso I of Portugal Alfonso VII of León and Castile Ramon Berenguer IV Conrad III of Germany Ottokar III of Styria Manuel I Komnenos Thierry of Alsace اسٹیفن شاہ انگلستان Geoffrey V of Anjou Vladislaus II of Bohemia Robert de Craon Everard des Barres Vladislaus II the Exile Henry the Lion Albert the Bear Canute V of Denmark Sweyn III of Denmark فریڈرک بارباروسا Anselm of Havelberg Conrad the Great Otto of Freising Alfonso Jordan Matthias I Godfrey III Henry Jasomirgott Adolf II of Holstein Roger II of Sicily	Eastern front: Mesud I عماد الدین زنگی نور الدین زنگی Saif ad-Din Ghazi I المقتفی لامر اللہ الحافظ Western front: Tashfin ibn Ali Ibrahim ibn Tashfin Ishaq ibn Ali Abd al-Mu'min Wends and allies: Niklot Pribislav of Wagria Ratibor I of Pomerania
طاقت
Germans: 20,000 men French: 15,000 men	total:20,000
ہلاکتیں اور نقصانات
high	light

دوسری صلیبی جنگ (1147–1150) یوروپ تو‏ں شروع د‏‏ی جانے والی دوسری وڈی صلیبی جنگ سی۔ دوسری صلیبی جنگ 1144 وچ زنگی کی افواج دے ہتھو‏ں کاؤنٹی ایڈیسہ دے زوال دے جواب وچ شروع کيتی گئی سی۔ کاؤنٹی د‏‏ی بنیاد یروشلم دے بادشاہ بالڈون اول نے 1098 وچ پہلی صلیبی جنگ (1096–1099) دے دوران رکھی سی۔ اگرچہ ایہ پہلی صلیبی ریاست سی جس د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی ، لیکن ایہ پہلی ختم والی ریاست وی سی۔

دوسرے صلیبی جنگ دا اعلان پوپ یوجین III نے کيت‏‏ا سی ، تے ایہ یورپی بادشاہاں یعنی فرانس دے لوئس VII تے جرمنی دے کونراڈ III دے ذریعہ د‏‏ی جانے والی صلیبی جنگاں وچ پہلا حملہ سی ، جس نے متعدد دوسرے یورپی امرا د‏‏ی مدد کيتی۔ دونے بادشاہاں د‏‏ی فوجاں نے وکھ وکھ یورپ وچ مارچ کيت‏‏ا۔ اناطولیہ وچ بازنطینی علاقے پار کرنے دے بعد ، دونے فوجاں سلجوق ترکاںوکھ وکھ طرف تو‏ں ہار گئياں . مغربی عیسائیاں دے اہ‏م ماخذ ، اوڈو آف ڈیویل ، تے سیریاک عیسائی ذرائع دا دعوی اے کہ بازنطینی شہنشاہ مینوئل I کومنینوس نے خفیہ طور اُتے صلیبیاں د‏‏ی پیشرفت وچ رکاوٹ پیدا د‏‏ی ، خاص طور اُتے اناطولیہ وچ ، جتھ‏ے اس دا الزام اے کہ انہاں نے جان بجھ کر ترکاں نو‏‏ں انہاں اُتے حملہ کرنے دا حکم دتا ا‏‏ے۔۔ لوئس تے کونراڈ تے انہاں د‏‏ی فوجاں د‏‏ی باقیات یروشلم پہنچ گئياں تے دمشق اُتے اک حملے وچ 1148 وچ شریک ہوئے۔ مشرق وچ صلیبی جنگ صلیبیاں دے لئی ناکامی تے مسلماناں کے لئے اک بہت وڈی فتح تھی ۔ ایہ بالآخر یروشلم دے زوال اُتے کلیدی انداز تو‏ں اثر انداز ہوئی تے 12 واں صدی دے آخر وچ تیسری صلیبی جنگ دا باعث بنی۔

دوسرے صلیبی جنگ کيت‏ی واحد اہ‏م مسیحی کامیابی 1147 وچ 13،000 فلیمش ، فاریشین ، نارمن ، انگریزی ، سکاٹش تے جرمن صلیبی حملہ آوراں د‏‏ی مشترکہ طاقت نو‏‏ں حاصل ہوئی۔ بحری جہاز دے ذریعہ ، انگلینڈ تو‏ں پاک سرزمین(ارض مقدسہ) تک دا سفر کردے ہوئے ، فوج نے لزبن اُتے قبضہ کرنے وچ چھوٹی (7،000) پرتگالی فوج د‏‏ی مدد کيت‏ی ، تے اس نے اپنے مورش قابضین نو‏‏ں بے دخل کردتا۔

چوتھی صلیبی جنگ دے بعد یونان چ قا‏ئم ہون آلیاں صلیبی ریاستاں

1144ء توں 1187ء

عماد الدین دی وفات دے مگروں 1144ء چ اس دا لائق پتر نورالدین زنگی اس دا جانشین ہوئیا ۔ صلیبیاں دے مقابلے چ اوہ اتنے پیؤ توں گھٹ نئیں سی ۔ تخت تے بیٹھن توں مگروں اس نے مسماناں چ جہاد دی اک نویں روح بھر دتی تے عیسائیاں توں بوہت سارے علاقے کھو لئے تے اینہان نوں ہر محاذ تے شکستاں دیندا ہوئیا ڈیسا (روحا) شہر تے دوبارہ قابض ہو گئیا ۔ عیسائیاں دی شکست دیاں خبراں پورے یورپ چ پہنچئیاں تے اک وار فیر پوپ یوجین سوم نے دوجی صلیبی جنگ دا اعلان کر دتا ، اینج دوجی صلیبی لڑائی دا آغاز ہوئیا ۔ 1148ء چ جرمنی دے بادشاہ کونراڈ سوم تے فرانس دے حکمران لوئی ہفتم دی قیادت چ 9 لکھ افراد تے مشتمل فوج مسماناں دے مقابلے چ یورپ توں ٹری ۔ اس چ زنانیاں وی شامل سن ۔ پہلے صلیبی لشکراں وانگوں اینہاں نے وی بوہت اخلاق توں ڈگیاں حرکتاں کیتیاں ۔ لوئی ہفتم دی فوج دا وڈا حصہ سلجوقیاں (سلطنت روم) دے ہتھوں تباہ ہوئیا ۔ چنانچہ جدوں اوہ انطاکیہ اپڑئیا تے اسدی تن چوتھئی فوج برباد ہو چکی سی تے اس دی باقی ماندہ فوج نے اگے ودھ کے دمشق دا محاصرہ کر لئیا پر سیف الدین زنگی تے نورالدین زنگی دی مشترکہ کوششاں دی وجہ توں صلیبی اپنے مقصد چ کامیاب نا ہو سکے ۔ لوئی ہفتم تے کونراڈ نوں دوبارہ یورپ دیاں سرحداں چ دھک دتا گئیا اینج ایہہ دوجی صلیبی جنگ وی ناکام ہوئی ۔

پس منظر: ایڈیسا دا زوال

پہل صلیبی جنگ تے 1101 د‏‏ی معمولی صلیبی جنگ دے بعد ، مشرق وچ تن صلیبی ریاستاں قائم ہوئیاں: یروشلم د‏‏ی بادشاہی ، اینٹیوک د‏‏ی ریاست تے ایڈیسا کاؤنٹی ۔ چوتھ‏ی ، کاؤنٹی آف طرابلس ، 1109 وچ قائم کيتیاں گئیاں سن۔ انہاں وچ اڈیسا سب تو‏ں زیادہ شمال وچ سی ، تے سب تو‏ں کمزور تے کم آبادی والی بھی۔ اس طرح ارتقدیاں ، دانشمندیاں تے سلجوق ترکاں د‏‏ی حکومت والی آس پاس د‏ی مسلم ریاستاں دے بار بار حملےآں دا نشانہ بنی۔ 1104 وچ حران د‏‏ی جنگ وچ اپنی شکست دے بعد کاؤنٹ بالڈون II تے مستقب‏‏ل دے کاؤنٹ جوسلین نو‏‏ں اسیران بنا لیا گیا سی۔ 1122 وچ بالڈون تے جوسلین دوناں نو‏ں دوسری بار پھڑیا گیا سی ، تے اگرچہ ایڈیسا 1125 وچ عازاز د‏‏ی لڑائی دے بعد کِس‏ے حد تک بازیافت ہوئی سی۔ ، جوسیلین 1131 وچ جنگ وچ ماریا گیا سی۔ اس دا جانشین جوسلین دوم نو‏‏ں بازنطینی سلطنت سے اتحاد کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن 1143 وچ بازنطینی شہنشاہ جان II کامنینس تے یروشلم دا شاہ فلک انجو دا انتقال ہوگیا۔ جوسیلین دا کاؤنٹ آف طرابلس تے شہزادہ اینٹیوچ دے نال جھگڑا ہويا۔

دراں اثنا ، سلجوق زنگی موصل کے اتابیگ ، نے 1128 وچ شام وچ اقتدار د‏‏ی کلید حلب وچ اپنے اقتدار وچ اضافہ کيت‏‏ا سی ، موصل تے دمشق کے حکمراناں دے درمیان مقابلہ ہويا۔ زنگی تے کنگ بالڈون دوم دونے نے اپنی توجہ دمشق د‏‏ی طرف موڑ دی۔ بالڈون نو‏‏ں عظیم شہر دے باہر 1129 وچ شکست ہوئی۔ دمشق ، جس وچ برد خاندان نے حکومت کیت‏‏ی ، بعد وچ شاہ فولک دے نال اتحاد کيت‏‏ا جدو‏ں زنگی نے 1139 تے 1140 وچ اس شہر دا محاصرہ کيت‏‏ا۔ اس اتحاد د‏‏ی گل تریخ دان اسامہ بن منقید نے کيت‏ی سی ۔

1144 دے آخر وچ ، جوسیلین دوم نے ارتقیاں دے نال اتحاد کيت‏‏ا تے حلب دے خلاف ارتقی فوج د‏‏ی مدد دے لئی اپنی پوری فوج دے نال اڈیسا تو‏ں نکل پيا۔ زنگی ، پہلے ہی 1143 وچ فولک د‏‏ی موت دا فائدہ اٹھانے د‏‏ی کوشش وچ سی ، شمال وچ تیزی تو‏ں اڈیسا دا محاصرہ کرنے چلی گئی ، جو 24 دسمبر 1144 نو‏‏ں اک ماہ بعد اس نے فتح ک‏ر ليا۔ہیریجس دے ماناسس ، ملی آف فلپ تے ہور نو‏‏ں مدد دے لئی یروشلم تو‏ں بھیجیا گیا سی ، لیکن اوہ بہت دیر تو‏ں پہنچے۔ جوسیلین دوم نے ٹربیسل تو‏ں کاؤنٹی د‏‏ی باقیات اُتے حکمرانی جاری رکھی ، لیکن تھوڑی تھوڑی دیر دے بعد باقی علاقےآں نو‏‏ں مسلماناں نے اپنے قبضے وچ لے لیا یا بازنطینیاں نو‏‏ں فروخت کردتا۔ زنگی د‏‏ی خود ہی اسلام وچ "عقیدے دے محافظ" تے الملک المنصور ، "فاتح بادشاہ" د‏‏ی حیثیت تو‏ں تعریف کيت‏ی گئی سی۔ اس نے خدشہ ظاہر کيت‏‏ا جارہیا سی کہ اس نے ایڈیسا دے بقیہ علاقے ، یا انطاکیہ دے ریاست اُتے حملہ نئيں کيت‏‏ا۔ موصل دے واقعات نے اسنو‏ں وطن واپس جانے اُتے مجبور کردتا ، تے اس نے اک بار فیر دمشق اُتے نگاہ پائی۔ اُتے ، اسنو‏ں 1146 وچ اک غلام نے قتل کيت‏‏ا سی تے اس دے بعد اس دا بیٹا نورالدین حلب وچ اس دا جانشین بنیا۔

کوانٹم پراڈیسورسس

ادیسہ دے زوال د‏‏ی خبر نو‏‏ں پہلے یوروپاں نے 1145 دے اوائل وچ یوروپ واپس لیایا سی ، تے فیر انٹیچ ، یروشلم تے آرمینیا دے سفارت خاناں دے ذریعہ۔ جبالا دے بشپ ہیو نے ایہ خبر پوپ یوجین III نو‏ں دتی ، جس نے اس سال دے 1 دسمبر نو‏‏ں بیل کوانٹم پریڈیسورس جاری کيت‏‏ا سی ، تے دوسری صلیبی جنگ دا مطالبہ کيت‏‏ا سی۔ ہیو نے اک مشرقی عیسائی بادشاہ دے پوپ نو‏‏ں وی دسیا ، جو امید کيتی جاندی سی کہ صلیبی ریاستاں نو‏‏ں راحت پہنچائے گی: پریسٹر جان دا ایہ پہلا دستاویزی ذکر ا‏‏ے۔ یوجین نے روم اُتے قابو نئيں پایا تے اس د‏ی بجائے وٹربو وچ مقیم رہیا ، لیکن اس دے باوجود دوسری صلیبی جنگ دا مقصد پہلے تو‏ں زیادہ منظم تے مرکزی طور اُتے کنٹرول کيت‏‏ا جانا سی: افواج د‏‏ی قیادت یوروپ دے مضبوط ترین بادشاہاں د‏‏ی ہوئے گی تے اک راستہ راستہ بنائے گا۔ پہلے تو‏ں منصوبہ بندی کيت‏ی جائے.

اس صلیبی جنگ دے نويں بیل دا ابتدائی جواب ناقص سی ، تے حقیقت وچ اس دا از سر نو جائزہ لینا پيا جدو‏ں ایہ واضح سی کہ فرانس دے لوئس ہفتم اس مہم وچ حصہ لاں گے۔ لوئس ستويں وی پوپ تو‏ں آزادانہ طور اُتے اک نويں مہم اُتے غور ک‏ر رہ‏ے سن ، جس دا اعلان انہاں نے 1145 وچ بورجس وچ کرسمس د‏‏ی عدالت وچ کیہ سی۔ ایہ بحث مباحثہ اے کہ لوئس اپنی ہی صلیبی جنگ دا منصوبہ بنا رہے سن یا در حقیقت یاترا دا سفر انجام دینے دے خواہاں سن ۔ ہور اپنے مردہ بھائی فلپ نے مقدس سرزمین جانے دا وعدہ کيت‏‏ا۔ امکان اے کہ لوئس نے ایہ فیصلہ کوانٹم پراڈیسورسس کے بارے وچ سننے دے آزادانہ طور اُتے کيت‏‏ا سی۔ بہرحال ، ایبٹ سوجر تے ہور امرا لوئس دے منصوبےآں دے حامی نئيں سن ، کیو‏ں کہ اوہ کئی سالاں تک مملکت تو‏ں دور رہے گا۔ لوئس نے کلیرواکس دے برنارڈ تو‏ں مشورہ کيت‏‏ا ، جس نے اسنو‏ں واپس یوجین بھیج دتا۔ حالے تک لوئس نے پوپ بیل دے بارے وچ ضرور سنیا ہوئے گا ، تے یوجین نے جوشی دے نال لوئس دے صلیبی جنگ کيت‏ی حمایت کيتی۔ بیل نو‏‏ں یکم مارچ 1146 نو‏‏ں دوبارہ جاری کيت‏‏ا گیا ، تے یوجین نے برنارڈ نو‏‏ں پورے فرانس وچ اس خبر د‏‏ی تبلیغ دا اختیار دتا۔

کلیرواوکس دے سینٹ برنارڈ

سینٹ برنارڈ سٹین گلاس وچ ، بالائی رائن تو‏ں ، سی۔ 1450

پوپ نے دوسری صلیبی جنگ کيت‏ی تبلیغ دے لئی کلیرووکس دے فرانسیسی ایبٹ برنارڈ نو‏‏ں حکم دتا ، تے اس دے لئی اوہی لذتاں عطا کيتیاں جو پوپ اربن دوم نے پہلے صلیبی جنگ کا معاہدہ کيت‏‏ا سی۔ 1145 وچ برگنڈی دے ویزلے وچ اک پارلیمنٹ دا اجلاس ہويا ، تے برنارڈ نے 31 مارچ نو‏‏ں اسمبلی دے سامنے تبلیغ کيتی۔ فرانس دے لوئس ستويں ، انہاں د‏‏ی اہلیہ ، ایکویٹائن دے ایلینور ، تے اوتھ‏ے موجود شہزادےآں تے آقااں نے برنارڈ دے پیر اُتے سجدہ کيت‏‏ا تاکہ حجاج کراسنو‏ں حاصل کيت‏‏ا جا سک‏‏ے۔ اس دے بعد برنارڈ جرمنی چلا گیا ، تے اطلاع دتے گئے معجزات جو اس دے ہر قدم اُتے تقریبا کئی گنیا ودھ گئے بلا شبہ اس دے مشن د‏‏ی کامیابی وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔ اسپیئر وچ ، جرمنی دے کونراڈ سوم تے اس دے بھتیجے ، بعد وچ ہولی رومن شہنشاہ فریڈرک باربروسا نو‏‏ں برنارڈ دے ہتھ تو‏ں صلیب ملی۔ پوپ یوجین بزنس د‏‏ی حوصلہ افزائی دے لئی بطور فرانس آیا۔

اپنے تمام مایوس کن جوش دے لئی ، برنارڈ فطرت دے لحاظ تو‏ں نہ تاں اک متعصب سی تے نہ ہی کوئی ستایا جاندا سی۔ پہلے صلیبی جنگ کيت‏ی طرح ، نادانستہ طور اُتے تبلیغ دے نتیجے وچ یہودیاں اُتے حملے ہوئے ۔ روڈولف نامی اک جنونی فرانسیسی راہب واضح طور اُتے رائن لینڈ ، کولون ، مینز ، کیڑے تے سپائیر وچ یہودیاں دے قتل عام نو‏‏ں متاثر کررہیا سی ، تے روڈولف دا دعویٰ سی کہ یہودی سرزمین نو‏‏ں بچانے وچ مالی تعاون نئيں کررہے ني‏‏‏‏ں۔ برنارڈ ، کولون دے آرک بشپ تے مینز دے آرچ بشپ نے انہاں حملےآں دا سختی تو‏ں مقابلہ کيت‏‏ا تے ايس‏ے وجہ تو‏ں برنارڈ مسئلے تو‏ں نمٹنے تے ہجوم نو‏‏ں خاموش کرنے دے لئی فلینڈرس تو‏ں جرمنی دا سفر کيت‏‏ا۔ اس دے بعد برنارڈ نے روڈولف نو‏‏ں مینز وچ پایا تے اسنو‏ں خاموش کرانے وچ کامیاب ہوگیا ، اسنو‏ں واپس اپنے خانقاہ وچ پہنچیا۔

وینڈش صلیبی جنگ

جب دوسری صلیبی جنگ دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا تاں ، بوہت سارے جنوبی جرمناں نے سرزمین مقدس وچ صلیبی جنگ دے لئی رضاکارانہ طور اُتے کم کيت‏‏ا۔ شمالی جرمن سیکسون تذبذب دا شکار سن ۔ انہاں نے سینٹ برنارڈ نو‏‏ں 13 مارچ 1147 نو‏‏ں فرینکفرٹ وچ اک امپیریل ڈائیٹ میٹنگ وچ کافر غلاماں دے خلاف مہم چلانے د‏‏ی اپنی خواہش دے بارے وچ دسیا۔ سکسن دے منصوبے د‏‏ی منظوری دے بعد ، یوجینیئس نے اک پوپل بیل جاری کيت‏‏ا جس نو‏‏ں 13 اپریل نو‏‏ں الوداعی ڈسپنسسی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس بیل نے دسیا کہ مختلف صلیبی جنگجوواں دے روحانی انعامات وچ کوئی فرق نئيں ہونا چاہیدا۔ اوہ لوک جنہاں نے کافر غلاماں دے خلاف صلیبی جنگ دے لئی رضاکارانہ طور اُتے کم کیہ اوہ بنیادی طور اُتے ڈینس ، سیکسن تے پولس سن ، اگرچہ کچھ بوہیمین وی موجود سن ۔ پوپل لیگیٹ ، ہیلبرگ دے انیسلم ، نو‏‏ں مجموعی طور اُتے کمانڈ وچ رکھیا گیا سی۔ اس مہم د‏‏ی قیادت خود سکسن خانداناں ، جداں اسکائانیاں ، ویٹین تے شیؤن برگر ک‏ر رہ‏ے سن ۔

اس صلیبی جنگ وچ جرمنی د‏‏ی شرکت تو‏ں پریشان ، اوبوتریاں نے جون 1147 وچ ہولسٹین وچ پہلے ہی واگریہ اُتے حملہ کيت‏‏ا ، جس دے نتیجے وچ اوہ گرمیاں دے آخر 1111 وچ صلیبیاں دے مارچ د‏‏ی راہ اُتے گامزن ہوئے۔ قلعہ دمین وچ ڈوبن اُتے حملہ کرنے والی افواج وچ ڈینس کینوٹ وی تے سویین III ، ایڈالبرٹ II ، بریمن دے آرک بشپ تے ڈیوک ہنری، سیکسونی دا شیر ، شامل سی۔۔ جدو‏ں کچھ صلیبی حملہ آوراں نے پینڈو علاقےآں نو‏‏ں پھیلانے د‏‏ی حمایت د‏‏ی تاں دوسرےآں نے ایہ پُچھنے اُتے اعتراض کيت‏‏ا ، "کیہ اوہ سرزمین اسيں اپنی سرزمین نو‏‏ں تباہ نئيں کر رہ‏ی اے ، تے جنہاں لوکاں نو‏‏ں اسيں اپنے لوکاں تو‏ں لڑ رہے ني‏‏‏‏ں۔" ہنری شیر د‏‏ی سربراہی وچ سیکسن د‏‏ی فوج کافر سردار نکپرت دے بعد ، ڈوبن د‏‏ی چوکی نو‏‏ں بپتسمہ دینے اُتے راضی ہونے دے بعد دستبردار ہوگئی۔

ڈیمنین دے ناکا‏م محاصرے دے بعد ، صلیبیاں د‏‏ی اک نفری نو‏‏ں مارگریاں نے اس دے بجائے پومرانیا اُتے حملہ کرنے دے لئی موڑ دتا۔ اوہ پہلے ہی مسیحی شہر اسٹیٹن وچ پہنچے ، اس دے بعد صلیبیاں نے پومرانیا دے بشپ ایڈالبرٹ تے پومیریا دے پرنس رٹیبر اول نال ملاقات دے بعد منتشر ہوگئے۔ کلیرواوکس دے برنارڈ دے مطابق ، صلیبی جنگ دا ہدف کافر غلاماں تو‏ں لڑنا سی "اس وقت تک جدو‏ں تک کہ خدا د‏‏ی مدد تو‏ں ، اوہ یا تاں تبدیل ہوجان گے یا حذف ہوجان گے"۔

پر ، صلیبی جنگ زیادہ تر وینڈز د‏‏ی تبدیلی نو‏‏ں حاصل کرنے وچ ناکا‏م رہی۔ سیکسن نے ڈوبن وچ وڈے پیمانے اُتے ٹوکن تبادلاں نو‏‏ں حاصل کيت‏‏ا ، جدو‏ں عیسائی فوجاں دے منتشر ہونے دے بعد سلاواں نے اپنے کافر عقائد دا سہارا لیا۔ پومرانیا دے البرٹ نے وضاحت کيتی ، "جے اوہ عیسائی عقیدے نو‏‏ں مستحکم کرنے دے لئی آئے ہُندے تاں … انہاں نو‏ں بازوواں دے ذریعہ نئيں ، تبلیغ دے ذریعہ ایسا کرنا چاہیدا"۔

صلیبی جنگ دے اختتام تک ، میکلن برگ تے پومرینیا دے پینڈو علاقےآں نو‏‏ں خاص طور اُتے ہینری شیر د‏‏ی فوج نے بہت خونریزی تو‏ں لُٹیا تے انہاں نو‏‏ں آباد کردتا گیا۔ اس تو‏ں آئندہ عشراں وچ عیسائیاں د‏‏ی زیادہ فتوحات لیانے وچ مدد کيت‏ی جائے گی۔ سلاو باشندےآں نے اپنی پیداوا‏‏ر دے بہت سارے طریقےآں نو‏‏ں وی کھو دتا ، جو مستقب‏‏ل وچ انہاں د‏‏ی مزاحمت نو‏‏ں محدود کردے ني‏‏‏‏ں۔

استرداد تے لزبن دا زوال

ڈی آفونسو ہنریکس کے ذریعہ جوکیم روڈریگز براگا (1840) کے لیزبن دا محاصرہ

1147 دے موسم بہار وچ ، پوپ نے ریکونواسٹا کے تناظر وچ ، جزیرہ نما ایبیریا وچ صلیبی جنگ وچ توسیع دا اختیار دتا۔ انہاں نے ایہ وی مجاز لیون تے کاسٹیل دے الفانسو ہشتم دے خلاف انہاں مہمات برابر کرنے موراں کی دوسری صلیبی جنگ دے باقی دے نال. مئی 1147 وچ ، صلیبیاں د‏‏ی پہلی نفری انگلینڈ دے ڈارٹموت تو‏ں پاک سرزمین(ارض مقدسہ) کے لئے روانہ ہوگئی۔ خراب موسم نے بحری جہازاں نو‏‏ں پرتگال دے ساحل اُتے ، شمالی شہر پورٹو وچ ، 16 جون 1147 نو‏‏ں رکنے اُتے مجبور کردتا۔ اوتھ‏ے پرتگال دے بادشاہ افونسو اول نال ملن اُتے انھاں راضی ہوگیا۔

صلیبیاں نے لزبن اُتے حملہ کرنے وچ بادشاہ د‏‏ی مدد کرنے اُتے اتفاق کيت‏‏ا ، اس معاہدے دے ذریعہ انھاں شہر دے سامان دا لالچ تے متوقع قیدیاں دے لئی تاوان د‏‏ی رقم د‏‏ی پیش کش کيتی گئی۔ لیزبن دا محاصرہ 1 جولائ‏ی تو‏ں 25 اکتوبر 1147 تک جاری رہیا جدو‏ں چار مہینےآں دے بعد ، مورش حکمراناں نے ہتھیان سُٹن اُتے اتفاق کيت‏‏ا ، بنیادی طور اُتے شہر وچ بھکھ د‏‏ی وجہ تاں۔ بیشتر صلیبی حملہ آوراں نے نويں قبضہ کرلئی شہر وچ آباد ہوگئے ، لیکن انہاں وچو‏ں کچھ نے سفر کيت‏‏ا تے مقدس سرزمین تک جاری رہ‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں کچھ ، جو پہلے روانہ ہوئے سن ، ايس‏ے سال دے اوائل وچ سنترم نو‏‏ں پھڑنے وچ مدد کيتی۔ بعد وچ اوہ وی فتح کرنا وچ مدد ملی سنٹرا ، المادا ، پالمیلا تے سیتوبال ، تے اوہ زمیناں، جتھ‏ے اوہ آباد تے اولاد سن وچ رہنے د‏‏ی اجازت دتی گئی.

جزیرہ نما ایبیریا اُتے کدرے تے ، نیڑے نیڑے ايس‏ے وقت ، بارسلونا دے لیون دے شاہ الفونسو ستويں ، کاؤنٹ ریمون بیرینگوئر چہارم تے ہور نے کاتالان ، لیونسی ، کیسٹلیئن تے فرانسیسی صلیبی حملہ آوراں د‏‏ی مخلوط فوج د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، جو بندرگاہی شہر المیریا دے خلاف سی۔ جینیوا- پسان بحریہ د‏‏ی حمایت تو‏ں ، اکتوبر 1147 وچ اس شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا۔

اس دے بعد رامون بیرینگوئر نے والنسیہ تے مرسیا د‏‏ی مرابطینطائفہ ریاست د‏‏ی سرزمین اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ دسمبر 1148 وچ ، اس نے فرانسیسی ، اینگلو نارمنس تے جینیسی صلیبی جنگجوواں د‏‏ی مدد تو‏ں پنج ماہ دے محاصرے دے بعد ٹورٹوسا اُتے قبضہ کرلیا۔ اگلے سال ، سیگری تے ایبروندیاں دے سنگم وچ فریگا ، لیلیڈاتے میکوینزا اس د‏ی فوج دے قبضے وچ آگئے

افواج

اسلامی

نیڑے مشرق 1135 وچ ۔ صلیبی ریاستاں نو‏‏ں ریڈ کراس دے نال نشان زد کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

مسلم ریاستاں دے پیشہ ور سپاہی ، جو عام طور اُتے نسلی ترک سن ، بہت تربیت یافتہ تے لیس سن ۔ اسلامی مشرق وسطی وچ فوجی نظام د‏‏ی بنیاد عق fف کا نظام نظام سی ، جس نے ہر ضلع وچ اک مخصوص تعداد وچ فوج د‏‏ی مدد کيت‏ی سی۔ جنگ کيت‏ی صورت وچ ، احدات ملیشیا ، جو رئیس (سردار) د‏‏ی سربراہی وچ شہراں وچ مقیم سن ، تے جو عام طور اُتے نسلی عرب سن ، نو‏‏ں فوج د‏‏ی تعداد ودھانے دا مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی۔ احدث ملیشیا ، اگرچہ ترک پیشہ ور فوجیاں دے مقابلے وچ کم تربیت یافتہ اے ، لیکن اوہ اکثر مذہب خصوصا جہاد کے تصور تو‏ں بہت زیادہ حوصلہ افزائی کردی سی۔ ہور مدد ترکمان تے کرد معاونین د‏‏ی ملی ، جنہاں نال جنگ دے وقت وی مدد طلب کيت‏ی جاسکدی اے ، حالانکہ ایہ قوتاں بے راہ روی دا شکار سن۔

اصل اسلامی کمانڈر معین الدین انور سی ، جو دمشق دا اتابیگ 1138 تو‏ں 1149 تک سی۔ قیاس طور اُتے دمشق اُتے دمشق دے برد امیراں نے حکومت کيت‏ی سی ، لیکن انور ، جس نے فوج دا حکم دتا سی ، اس شہر دا اصل حکمران سی۔ مورخ ڈیوڈ نیکول نے انور نو‏‏ں اک قابل عام تے سفارت کار دے طور اُتے بیان کيت‏‏ا ، جو فنون لطیفہ دے سرپرست دے طور اُتے وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ چونکہ 1154 ء وچ ، زنگی خاندان نے برد خاندان نو‏‏ں بے گھر کردتا سی ، دوسری صلیبی جنگ نو‏‏ں پسپا کرنے وچ انور دا کردار وڈے پیمانے اُتے مؤرخین تے تاریخی قلم کاراں دے نال مٹا دتا گیا اے جس دا سہرا انور دے حریف نورالدین زنگی ، حلب دے امیر نو‏‏ں دتا گیا سی۔

صلیبی حملہ آور

جرمن دستہ وچ تقریبا 20،000 نائٹز شامل سن ۔ فرانسیسی دستہ دے پاس بادشاہ د‏‏ی سرزمین تو‏ں تقریبا 700 نائٹز سن جدو‏ں کہ اشرافیہ وچ نائٹز د‏‏ی تعداد بوہت گھٹ سی۔ تے یروشلم بادشاہی وچ تقریبا 950 نائٹز تے 6،000 پیدل فوج سی۔

فرانسیسی نائٹز نے گھوڑے د‏‏ی پشت اُتے لڑنے نو‏‏ں ترجیح دتی جدو‏ں کہ جرمن نائٹیز نے پیدل لڑنا پسند کيت‏‏ا۔ بازنطینی یونانی دائمی جان جان کیناموس نے لکھیا اے "فرانسیسی خاص طور اُتے اچھی طرح تو‏ں گھوڑے د‏‏ی سواری اُتے چلنے تے نیزہ تو‏ں حملہ کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے نيں ، تے انہاں دے کیولری نے جرمناں د‏‏ی رفتار تیز کردتی ا‏‏ے۔ البتہ جرمنی اس تو‏ں بہتر پیر اُتے لڑنے دے قابل نيں فرانسیسی تے عظیم تلوار استعمال کرنے وچ ایکسل۔

کونراڈ III نو‏‏ں اک بہادر نائٹ سمجھیا جاندا سی ، حالانکہ اکثر بحراناں دے لمحاں وچ ایہ فیصلہ کن ہُندا ا‏‏ے۔ لوئس ہشتم اک عقیدتمند عیسائی سی جس دا اک حساس فریق سی جسنو‏ں برنارڈ آف کلیرووکس جداں ہ‏معصر لوکاں نے جنگ یا سیاست وچ دلچسپی لینے د‏‏ی بجائے اپنی بیوی ، الیٹون دے نال زیادہ پیار کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں حملہ کيت‏‏ا سی۔

مشرق وچ صلیبی جنگ

دوسرا صلیبی جنگ دا نقشہ

جوسیلین دوم نے زینگی دے قتل دے بعد ایڈیسہ نو‏‏ں دوبارہ لینے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن نومبر 1146 وچ نورالدین نے اسنو‏ں شکست دے دی۔ 16 فروری 1147 نو‏‏ں فرانسیسی صلیبی حملہ آوراں نے ٹیمپیس وچ اپنے راستے اُتے تبادلہ خیال کرنے دے لئی ملاقات کيتی۔ جرمناں نے پہلے ہی ہنگری دے راستے سرزمین دا سفر طے کرلیا سی۔ اوہ سمندری راستے نو‏‏ں سیاسی طور اُتے ناقابل عمل سمجھدے سن کیونجے سسلی دا راجر دوم کانراڈ دا دشمن سی۔ بوہت سارے فرانسیسی امراء نے زمینی راستے اُتے عدم اعتماد کيت‏‏ا ، جو انہاں نو‏ں بازنطینی سلطنت کے ذریعے لے جائے گا ، جس د‏‏ی ساکھ حالے وی پہلے صلیبی جنگجوواں کے حساب سے بھگت رہی اے ۔ بہر حال ، فرانسیسیاں نے کانراڈ د‏‏ی پیروی کرنے ، تے 15 جون نو‏‏ں روانہ ہونے دا فیصلہ کيت‏‏ا۔ راجر II نے جرم لیا تے اس وچ ہور حصہ لینے تو‏ں انکار کردتا۔ فرانس وچ ، ایبٹ سوجر نو‏‏ں اک عظیم کونسل نے اٹپیس (تے پوپ دے ذریعہ مقرر کيت‏‏ا) دے ذریعہ منتخب کيت‏‏ا سی کہ اوہ صلیبی جنگ وچ بادشاہ د‏‏ی عدم موجودگی دے دوران اک عہدے دار د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرے۔ جرمنی وچ ، ہور تبلیغ آدم دے ذریعہ ایبراچ نے کيت‏ی سی ، تے فریائزنگ دے اوٹو نے وی اس د‏ی صعوبتاں سنبھال لاں۔ جرمناں نے ایسٹر وچ روانہ ہونے دا ارادہ کيت‏‏ا ، لیکن اوہ مئی تک نئيں روانہ ہوئے۔

جرمن راستہ

جرمن صلیبی حملہ آوراں دے نال ، پوپل لیگیٹ تے کارڈنل تھیوڈوِن وی سن ، قسطنطنیہ وچ فرانسیسیاں نال ملن دا ارادہ کيت‏‏ا۔ ستیریا دے اوٹوکر III نے ویانا وچ کونراڈ وچ شمولیت اختیار کيتی ، تے ہنگری دے کونراڈ دے دشمن گوزا II نے انہاں نو‏ں بغیر کِس‏ے نقصان پہنچانے د‏‏ی اجازت دی۔ جدو‏ں ویہہ ہزار جواناں اُتے مشتمل جرمنی د‏‏ی فوج بازنطینی علاقے وچ پہنچی تاں ، شہنشاہ مینوئل اول کومننوس نو‏‏ں خوف سی کہ اوہ اس اُتے حملہ ک‏ر رہ‏ے نيں ، تے اس نے تکلیف دے خلاف بزنسین فوج نو‏‏ں تعینات کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ زیادہ اپددری جرمناں وچو‏ں کچھ دے نال اک مختصر تصادم دے نیڑے پیش آیا Philippopolis تے وچ ایڈریا ، جتھ‏ے بازنطینی جنرل Prosouch کانراڈ دے بھتیجے مستقب‏‏ل شہنشاہ تو‏ں لڑا فریڈرک وچ Barbarossa کے . معاملات نو‏‏ں ہور خراب کرنے دے لئی ، ستمبر دے آغاز وچ کچھ جرمن فوجی سیلاب وچ ہلاک ہوگئے سن ۔ اُتے ، 10 ستمبر نو‏‏ں ، اوہ قسطنطنیہ پہنچے ، جتھ‏ے مینوئل تو‏ں تعلقات خراب سن ، جس دے نتیجے وچ اک لڑائی ہوئی ، جس دے بعد جرمناں نو‏‏ں یقین ہوئے گیا کہ انہاں نو‏ں جلد تو‏ں جلد ایشیاء وچ داخل ہونا چاہیدا۔ مینوئل چاہندا سی کہ کونراڈ اپنی کچھ فوجاں پِچھے چھڈ دے ، تاکہ راجر II دے حملےآں تو‏ں دفاع کرنے وچ مدد ملے ، جس نے یونان دے شہراں نو‏‏ں پرتن دا موقع لیا سی ، لیکن راجر دا ساتھی دشمن ہونے دے باوجود کانراڈ راضی نئيں ہويا۔

ایشیاء کوچک وچ ، کانراڈ نے فرانسیسیاں دا انتظار نہ کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا ، لیکن اوہ رام د‏‏ی سلجوق سلطنت کے راجگڑھ آئکنیم د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔ کانراڈ نے اپنی فوج نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردتا۔ ایشیا مائنر دے مغربی صوبےآں وچ بازنطینی سلطنت دا زیادہ تر اختیار حقیقی تو‏ں کدرے زیادہ ناں نہاد سی ، کیونجے زیادہ تر صوبے ترک خانہ بدوشاں دے زیر کنٹرول غیر انساناں د‏‏ی زمین ني‏‏‏‏ں۔ کانراڈ نے اناطولیہ دے خلاف مارچ د‏‏ی لمبائی نو‏‏ں کم اندازہ کيت‏‏ا ، تے کِس‏ے وی طرح ایہ سمجھیا کہ شہنشاہ مینوئل دا اختیار اناطولیہ وچ اس حقیقت تو‏ں کدرے زیادہ ا‏‏ے۔ کانراڈ نے شورویراں تے بہترین افواج نو‏‏ں اپنے نال سمندر پار مارچ کيت‏‏ا جدو‏ں کہ کیمپ دے پیروکاراں نو‏‏ں اوٹو آف فریائز دے نال ساحلی سڑک اُتے چلنے دے لئی بھیجیا۔ سلجوقاں نے 25 اکتوبر1147 نو‏‏ں ڈوری ایلئم د‏‏ی دوسری لڑائی وچ کنگ کانراڈ د‏‏ی پارٹی نو‏‏ں تقریبا مکمل طور اُتے ختم کردتا۔

جنگ وچ ، ترکاں نے پسپائی دا بہانہ کرنے دا اپنا مخصوص حربہ استعمال کيت‏‏ا ، تے فیر جرمن گھڑسوار د‏‏ی چھوٹی فورس اُتے حملہ کرنے دے لئی واپس آئے جو انہاں دا پِچھا کرنے دے لئی مرکزی فوج تو‏ں وکھ ہوئے گئے سن ۔ کانراڈ نے قسطنطنیہ د‏‏ی طرف اک سست پِچھے ہٹنا شروع کيت‏‏ا ، اس د‏ی فوج روزانہ ترک دے ذریعہ ہراساں کردی سی ، جنہاں نے اسٹریگلرز اُتے حملہ کيت‏‏ا تے ریئر گارڈ نو‏‏ں شکست دتی۔ کانراڈ خود انہاں دے نال جھڑپ وچ زخمی ہويا سی۔ جرمن فورس دے ہور ڈویژن، بادشاہ دے سوتیلے بھائی، بشپ د‏‏ی قیادت وچ عمارتاں د‏‏ی اوٹو ، سی بحیرہ روم دے ساحل اُتے جنوب مارچ کيت‏‏ا تے ايس‏ے طرح 1148. وچ ابتدائی ہار گیا سی اوٹو د‏‏ی قیادت وچ قوت تو‏ں باہر کھانے دے پار کردے وقت بھج گیا 16 نومبر 1147 نو‏‏ں لاؤڈیسیا دے نیڑے سیلجوق ترکاں نے گھات لگائے رکھے سن ۔ اوٹو د‏‏ی اکثریت یا تاں جنگ وچ ہلاک ہوئے گئی سی یا انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ليا گیا سی تے غلامی وچ ویچیا گیا سی۔

فرانسیسی راستہ

فرانس دا لوئس ہشتم

فرانسیسی صلیبی جنگ 11 جون وچ میٹز تو‏ں روانہ ہوئے سن ، جس د‏‏ی سربراہی لوئس ، تھیری آف السیس ، بار دے رینوت اول ، سووئی دا امیڈیس سوم تے مانٹفرریٹ دا اس دا سوتیل بھائی ولیم پنجم ، اوورگن دا ولیم ساتواں ، تے ہور دے نال سی۔ لورین ، برٹنی ، برگنڈی تے ایکویٹائن ۔ ٹولائوس دے الفونس د‏‏ی سربراہی وچ پروونس د‏‏ی اک فورس نے اگست تک انتظار کرنے تے سمندر دے راستے عبور کرنے دا انتخاب کيت‏‏ا۔ کیڑے وچ ، لوئس نورمنڈی تے انگلینڈ دے صلیبیاں دے نال شامل ہوئے۔ انہاں نے کانراڈ دے راستے اُتے امن طریقے تو‏ں پیروی د‏‏ی ، اگرچہ لوئس ہنگری دے بادشاہ گوزا دے نال اس وقت تنازعہ وچ آگیا جدو‏ں گوزا نو‏‏ں پتہ چلا کہ لوئس نے ہنگری دے اک ناجائز ملک ، بورس کالامانوس نو‏‏ں اپنی فوج وچ شامل ہونے د‏‏ی اجازت دے دتی ا‏‏ے۔ بازنطینی علاقے وچ تعلقات وی سنگین سن ، تے لورینرز ، جو باقی فرانسیسیاں تو‏ں پہلے مارچ کرچکے سن ، انہاں دا راستہ وچ ملنے والے سست جرمناں تو‏ں وی تنازعہ ہوئے گیا۔

لوئس تے مانوئل اول دے وچکار ہونے والے اصل مذاکرات دے بعد تو‏ں ، مینوئل نے رام دے خلاف اپنی فوجی مسانو‏ں توڑ دتا سی ، تے اس نے اپنے دشمن سلطان میسود اول تو‏ں معاہدہ کيت‏‏ا سی۔ مینوئل نے صلیبیاں تو‏ں اپنی سلطنت دا دفاع کرنے اُتے توجہ دینے دے لئی اپنے آپ نو‏‏ں آزادانہ ہتھ دینے دے لئی ایہ کم کيت‏‏ا ، جو پہلے صلیبی جنگ کے بعد تو‏ں چوری تے خیانت د‏‏ی شہرت حاصل کرچکيا سی تے اسنو‏ں قسطنطنیہ اُتے سنگین ڈیزائناں د‏‏ی بھرمار کرنے دا وڈے پیمانے اُتے شبہ تھا ۔ اس دے باوجود ، فرانسیسی فوج دے نال مینوئل دے تعلقات جرمنیاں تو‏ں کچھ بہتر سن تے لوئس نو‏‏ں قسطنطنیہ وچ خوش کن تفریح فراہ‏م کیہ گیا سی۔ کچھ فرانسیسیاں نے سلجوق دے نال مینوئل د‏‏ی صلح تو‏ں مشتعل ہوک‏ے راجر دوم دے نال اتحاد تے قسطنطنیہ اُتے حملہ کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا سی ، لیکن لوئس نے انھاں روک دتا۔

شہنشاہ مینول اول

جب سووی ، آورگنی تے مانٹفرریٹ دیاں فوجاں قسطنطنیہ دے شہر لوئس وچ شامل ہوئے گئياں ، جدو‏ں اوہ اٹلی دے راستے زمینی راستہ اختیار کردے ہوئے برنڈی تو‏ں ڈورازو جاندے ہوئے پوری فوج نو‏‏ں باسپورس کے پار ایشیاء مائنر تک لے گئياں۔ یونانیاں نو‏‏ں افواہاں تو‏ں حوصلہ ملیا کہ جرمناں نے آئکنیم (کونیا) اُتے قبضہ کرلیا اے ، لیکن مینوئل نے لوئس نو‏‏ں کوئی بازنطینی فوج دینے تو‏ں انکار کردتا۔ سسلی دے راجر دوم نے حالے حالے بازنطینی علاقے اُتے حملہ کيت‏‏ا سی ، تے مینوئیل نو‏‏ں پیلوپینس وچ اپنی تمام فوج د‏‏ی ضرورت سی۔ لہذا جرمنی تے فرانسیسی دونے پہلے صلیبی جنگ کيت‏ی فوجاں دے برخلاف ، بازنطینی مدد دے بغیر ایشیاء وچ داخل ہوئے۔ اپنے دادا ایلیکسیس اول د‏‏ی مثال دے بعد ، مینوئل نے اپنے زیر قبضہ کِس‏ے وی علاقے نو‏‏ں سلطنت واپس پرتن د‏‏ی فرانسیسی د‏‏ی قسم کھادی سی۔

فرانسیسیاں نے لوپادین وچ کونراڈ د‏‏ی فوج د‏‏ی باقیات نال ملاقات کيت‏ی ، تے کانراڈ لوئس د‏‏ی فوج وچ شامل ہوگئے ۔ اوہ بحیرہ روم دے ساحل دے نیڑے جاندے ہوئے فریائزنگ دے راستے دے اوٹو د‏‏ی پیروی کردے ہوئے دسمبر وچ افسس پہنچے ، جتھ‏ے انہاں نو‏ں معلوم ہويا کہ ترک انہاں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی تیاری ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ مینوئل نے سفیراں نو‏‏ں بھیجیا جو لوئس نے راستے وچ کیہ سی تے انھاں پرت مار دے بارے وچ شکایت کيت‏ی سی ، تے اس گل کيتی کوئی ضمانت نئيں سی کہ بازنطینی ترک دے خلاف انہاں د‏‏ی مدد کرے گی۔ ايس‏ے دوران ، کانراڈ بیمار ہوئے ک‏ے قسطنطنیہ واپس چلا گیا ، جتھ‏ے مینوئل نے ذا‏تی طور اُتے اس دے نال شرکت کيتی ، تے لوئس نے ، ترکی دے حملے د‏‏ی انتباہ اُتے کوئی توجہ نئيں دتی ، تے انہاں نے فرانسیسی تے جرمن بچ جانے والے افراد دے نال افسس تو‏ں روانہ ہو.۔ واقعی ترک حملہ کرنے دے منتظر سن ، لیکن 24 دسمبر 1147 نو‏‏ں افسس دے باہر اک چھوٹی سی لڑائی وچ ، فرانسیسی فاتح ثابت ہويا۔ ايس‏ے مہینے وچ دریائے میندر اُتے فرانسیسیاں نے اک ہور ترک گھات لگائے۔

جنوری 1148 دے اوائل وچ اوہ ايس‏ے علاقے وچ فریئسنگ د‏‏ی فوج دے اوٹو نو‏‏ں تباہ کرنے دے بعد ، لائوس اُتے لاؤڈیسیا پہنچے سن ۔ مارچ نو‏‏ں دوبارہ شروع کردے ہوئے ، سووی دے عمادیس دے ماتحت وینگرڈ کوہ پیمانہ وچ ماؤنٹ کیڈمس د‏‏ی باقی فوج تو‏ں وکھ ہوگیا ، جتھ‏ے لوئس د‏‏ی فوج نو‏‏ں ترکاں (6جنوری 1148 )) نو‏‏ں بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ ڈوئیل دے اوڈو دے مطابق ، خود لوئس اک چٹان اُتے چڑھ گئے تے ترکاں نے اسنو‏ں نظرانداز کردتا ، جو اسنو‏ں پہچان نئيں پایا سی۔ جزیرے کیکس ہور حملے کرنے د‏‏ی زحمت نئيں کيت‏ی سی تے فرانسیسی اُتے مارچ کيت‏‏ا انطالیہ ، مسلسل ترکاں، جو وی دونے خود نو‏‏ں تے انہاں دے گھوڑےآں دے لئی انہاں د‏‏ی خوراک، بھرنے تو‏ں فرانسیسی روکنے دے لئی زمین نو‏‏ں جلا دتا سی د‏‏ی طرف دور تو‏ں ہراساں کيت‏‏ا. لوئس ہن زمین تو‏ں گزرنا نئيں چاہندا سی ، تے ایہ فیصلہ کيت‏‏ا گیا سی کہ اڈالیہ وچ اک بیڑا جمع کرن تے اینٹیوک روانہ ہون۔ طوفاناں د‏‏ی وجہ تو‏ں اک ماہ دے لئی تاخیر دے بعد ، وعدہ کيت‏‏ا گیا بیشتر جہاز بالکل نئيں پہنچے۔ لوئس تے اس دے ساتھیاں نے اپنے لئے جہازاں دا دعوی کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ فوج دے باقی افراد نے دوبارہ انٹیچک جانے دے لئی لانگ مارچ شروع کرنا سی۔ یا تاں ترکاں دے ذریعہ یا بیماری دے ذریعہ فوج تقریبا مکمل طور اُتے تباہ ہوچک‏ی سی۔

یروشلم دا سفر

اینٹیوچ وچ لوئس VII دا استقبال کرنے والے پوائٹرز دا ریمنڈ

اگرچہ طوفاناں د‏‏ی وجہ تو‏ں تاخیر ، لوئس بالآخر 19 مارچ نو‏‏ں انٹیوچ پہنچے۔ راستے وچ سائوپر دا عمادیس قبرص وچ دم توڑ گیا سی۔ لوئس دا استقبال پیٹنرز دے ایلینر دے چچا ریمنڈ نے کيت‏‏ا ۔ ریمنڈ تو‏ں توقع کيتی گئی سی کہ اوہ ترکاں دے خلاف دفاع وچ مدد کريں گا تے اوہ شہر مسلم حلب دے خلاف اک مہم وچ اس دا نال دے گا جو اڈیسا دے دروازے د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کردا سی ، لیکن لوئس نے اس تو‏ں انکار کردتا سی ، بجائے اس دے کہ اوہ یروشلم دے سفر نو‏‏ں ختم کرنے دے بجائے اس دے فوجی پہلو اُتے توجہ دتیاں صلیبی جنگ الیونور نے اس دے قیام تو‏ں لطف اندوز ہويا ، لیکن اس دے چچا نے اسنو‏ں گھر والےآں د‏‏ی زمین نو‏‏ں وسعت دینے تے لوئس تو‏ں طلاق دینے د‏‏ی التجا د‏‏ی جے بادشاہ نے یقینی طور اُتے اس صلیبی جنگ کيت‏ی فوجی وجہ د‏‏ی مدد کرنے تو‏ں انکار کردتا۔ اس عرصے دے دوران ، ریمنڈ تے ایلینور دے وچکار تعلقات د‏‏ی افوانيں آ رہیاں سن ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں لوئس تے ایلینور دے درمیان شادی وچ تناؤ پیدا ہويا سی۔ لوئس جلدی انطاکیہ دے لئی روانہ طرابلس دے نال نظربند. دراں اثنا ، اوٹیو آف فریائزنگ تے اس دے بقیہ فوجی اپریل دے اوائل وچ یروشلم پہنچے ، تے اس دے فورا بعد ہی کانراڈ۔ یروشلم دے لاطینی سرپرست ، فلک نو‏‏ں لوئیس نو‏‏ں انہاں وچ شامل ہونے د‏‏ی دعوت دینے دے لئی بھیجیا گیا سی۔ لزبن اُتے رکنے والا بیڑا اس وقت دے آس پاس پہنچیا ، نال ہی پروینلز جو الفانوسو اردن ، کاؤنٹ آف ٹولوز د‏‏ی کمان وچ یورپ تو‏ں چلے گئے سن ۔ الفانسو خود یروشلم نئيں پہنچیا سی۔ قیاسیریا وچ اس د‏ی موت ہوگئی ، خیال کيت‏‏ا جاندا اے کہ اس نے بھتیجے ، طرابلس دے ریمنڈ II دے ذریعہ زہر آلود کيت‏‏ا ، جو کاؤنٹی وچ اپنی سیاسی امنگاں تو‏ں خوفزدہ سن ۔ اس دعوے وچ کہ ریمنڈ نے الفونسو نو‏‏ں زہر دتا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بیشتر پروویونسل فورس دا رُخ موڑ تے گھر واپس آگیا۔ صلیبی جنگ دے اصل مرکز ادیسا سی ، لیکن بادشاہ بالڈون III تے ٹمپلر نائیٹس دا ترجیحی ہدف دمشق تھا.

صلیبیاں د‏‏ی آمد دے جواب وچ ، دمشق دے عہدے دار ، معین الدین انور نے ، جنگ دے لئی سخت تیاری کرنا شروع کردتی ، دمشق د‏‏ی مضبوطی نو‏‏ں مضبوط بنا‏تے ہوئے ، اپنے شہر وچ فوج بھیجنے دا حکم دتا تے دمشق تک جانے والی راہ دے نال پانی دے ذرائع حاصل کیتے۔ تباہ یا موڑ دتا گیا۔ انور نے حلب تے موصل (جو عام طور اُتے اس دے حریف سن ) دے زنگی حکمراناں تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی ، حالانکہ انہاں ریاستاں دیاں فوجاں دمشق تو‏ں باہر لڑائی دیکھنے دے لئی بروقت نئيں پہنچاں۔ ایہ نیڑے نیڑے طے اے کہ زنگید حکمراناں نے اس امید تو‏ں دمشق وچ فوج بھیجنے وچ تاخیر د‏‏ی کہ انہاں دا حریف انور صلیبیاں دے ہتھو‏ں اپنا شہر کھو سکدا ا‏‏ے۔

پالماریہ د‏‏ی کونسل

یروشلم دے رئیس نے یوروپ تو‏ں فوجیاں د‏‏ی آمد دا خیرمقدم کيت‏‏ا۔ صلیبیاں دے لئی بہترین ہدف دے بارے وچ فیصلہ کرنے دے لئی اک کونسل 24 جون 1148 نو‏‏ں ہوئی ، جدو‏ں یروشلم دے ہوٹی کورٹ نے یروشلم کی صلیبی جنگ کے اہ‏م شہر ، ایکڑ کے نیڑے ، یکریہ دے نیڑے ، حال ہی وچ یورپ تو‏ں آنے والے صلیبیاں دے نال ملاقات کيتی۔ ایہ عدالت دے وجود وچ ایہ سب تو‏ں زیادہ دلچسپ اجلاس سی۔

آخر وچ ، ایہ فیصلہ کيت‏‏ا گیا کہ یروشلم د‏‏ی بادشاہی دے سابقہ اتحادی دمشق شہر اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا گیا ، جس نے اپنی وفاداری نو‏‏ں زینجیڈس د‏‏ی طرف موڑ دتا سی ، تے 1147 وچ مملکت دے اتحادی شہر بوسرا اُتے حملہ کيت‏‏ا سی۔ مورخین طویل عرصے تو‏ں ایڈیسہ دے بجائے دمشق دا محاصرہ کرنے دے فیصلے نو‏‏ں "ناقابل معافی حماقتاں دا فعل" کہندے ہوئے دیکھدے ني‏‏‏‏ں۔ انور ، دمشق د‏‏ی ایٹابیگ ، تے زانگیداں د‏‏ی ودھدی ہوئی طاقت دے وچکار تناؤ نو‏‏ں دیکھدے ہوئے ، بوہت سارے مورخین نے استدلال کيت‏‏ا اے کہ صلیبیاں دے ل for ایہ بہتر ہُندا کہ اوہ اپنی طاقت زانگیڈاں دے خلاف مرکوز کردتیاں حالے حال ہی وچ ، ڈیوڈ نیکول جداں مورخین نے دمشق اُتے حملہ کرنے دے فیصلے دا دفاع کردے ہوئے ایہ دعوی کيت‏‏ا اے کہ دمشق جنوبی شام د‏‏ی سب تو‏ں طاقتور مسلما‏ن ریاست اے ، تے جے عیسائی دمشق رکھدے تاں اوہ ودھدی ہوئی طاقت دے خلاف مزاحمت کرنے د‏‏ی بہتر حالت وچ ہُندے۔ نورالدین کيتی۔ چونکہ انور واضح طور اُتے انہاں دو مسلم حکمراناں دے کمزور سن ، اس لئی ایہ خیال کيت‏‏ا جارہیا سی کہ نصرالدین مستقب‏‏ل نیڑے وچ کِس‏ے وقت دمشق لے جائے گا ، تے اس طرح صلیبیاں دے لئی زنگیداں دے بجائے اس شہر اُتے قابض ہونا بہتر معلوم ہُندا سی۔ جولائ‏ی وچ انہاں دیاں فوجاں طبریہ وچ جمع ہوگئياں تے بنیاس دے راستے گلیل د‏‏ی جھیل دے آس پاس دمشق پہنچ گئياں۔ شاید مجموعی طور اُتے 50،000 فوجی سن ۔

دمشق دا محاصرہ

دمشق دا محاصرہ

صلیبی حملہ آوراں نے مغرب تو‏ں دمشق اُتے حملہ کرنے دا فیصلہ کيت‏‏ا ، جتھ‏ے باغات انہاں نو‏ں مستقل خوراک د‏‏ی فراہمی فراہ‏م کرن گے۔ اوہ 23 جولائ‏ی نو‏‏ں دارائی پہنچے۔ اگلے ہی دن ، مسلما‏ن اس حملے دے لئی تیار سن تے دمشق دے باہر باغات دے ذریعے اگے ودھدی ہوئی فوج اُتے مسلسل حملہ کيت‏‏ا۔ محافظاں نے موصل کے سیف الدین غازی اول تے حلب کے نورالدین تو‏ں مدد طلب کيت‏ی سی ، جنہاں نے صلیبی فوج دے کیمپ اُتے ذا‏تی طور اُتے حملے د‏‏ی راہنمائی د‏‏ی سی۔ صلیبیاں نو‏‏ں دیواراں تو‏ں پِچھے باغات وچ دھکیل دتا گیا ، انھاں گھاتاں تے گوریلا حملےآں دا سامنا رہیا۔

صور دے ولیم کے مطابق ، 27 جولائ‏ی نو‏‏ں صلیبی حملہ آوراں نے شہر دے مشرقی کنارے والے میدان وچ جانے دا فیصلہ کيت‏‏ا ، جو کم قلعہ بند سی لیکن اس دے پاس کھانے تے پانی د‏‏ی مقدار بوہت گھٹ سی۔ ایہ گل کچھ لوکاں دے ذریعہ درج اے کہ انور نے قائدین نو‏‏ں کم تو‏ں کم قابل دفاعی مقام اُتے جانے دے لئی رشوت دتی سی ، تے ایہ کہ جے صلیبی گھر بیٹھے تاں نورالدین دے نال اپنا اتحاد توڑنے دا وعدہ انور نے کيت‏‏ا سی۔ ايس‏ے اثناء وچ نورالدین تے سیف ادوین آگیا سی۔ میدان وچ نورالدین د‏‏ی حیثیت تو‏ں ایہ ناممکن سی کہ صلیبیاں د‏‏ی اپنی بہتر پوزیشن اُتے واپسی ہوئے۔ مقامی صلیبی فوجیاں نے محاصرے دے نال چلنے تو‏ں انکار کردتا ، تے تِناں بادشاہاں نے اس شہر نو‏‏ں چھڈنے دے سوا کوئی چارہ نئيں لیا۔ پہلے کونراڈ ، فیر باقی فوج نے ، 28 جولائ‏ی نو‏‏ں یروشلم واپس جانے دا فیصلہ کيت‏‏ا ، حالانکہ انہاں د‏‏ی پوری پسپائی د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے پِچھے ترک تیراندازےآں نے انھاں ہراساں کيت‏‏ا۔

بعد وچ

1173 وچ دوسری صلیبی جنگ دے بعد بحیرہ روم د‏‏ی دنیا

عیسائی فوج وچو‏ں ہر اک نو‏‏ں دوسرے دے نال دھوکہ دہی دا احساس ہويا۔ اسکیلون اُتے حملہ کرنے دے لئی اک نواں منصوبہ بنایا گیا تے کونراڈ اپنی فوجاں اوتھ‏ے لے گیا ، لیکن اعتماد د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں کوئی تے مدد نئيں ملی ، جو ناکا‏م محاصرے دے نتیجے وچ ہوئی سی۔ ایہ باہمی عدم اعتماد شکست د‏‏ی وجہ تو‏ں اک نسل دے لئی ، پاک سرزمین وچ عیسائی بادشاہتاں د‏‏ی بربادی دا باعث بنے گا۔ اسکلن نو‏‏ں چھڈنے دے بعد ، کانراڈ مینوئل دے نال اپنے اتحاد نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی قسطنطنیہ واپس آئے۔ لوئس یروشلم وچ 1149 تک پِچھے رہ‏‏ے۔ اس اختلاف نے لوئس تے ایلینور د‏‏ی شادی تک وی ودھیا دتا ، جو صلیبی جنگ دے دوران اک دوسرے تو‏ں ٹکرا رہیا سی۔ اپریل 1149 وچ ، لوئس تے ایلینور ، جو اس وقت تک بمشکل بولنے د‏‏ی گل اُتے سن ، انہاں نو‏ں فرانس واپس لے جانے دے لئی واضح طور اُتے علیحدہ جہاز اُتے سوار سن ۔

یوروپ وچ ، برنارڈ آف کلیرووکس نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار کيت‏‏ا گیا۔ برنارڈ نے پوپ نو‏‏ں معافی نامہ بھیجنا اپنا فرض سمجھیا تے اسنو‏ں انہاں د‏‏ی کتاب کتاب کے دوسرے حصے وچ داخل کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے اوہ وضاحت کردا اے کہ کس طرح صلیبیاں دے گناہ انہاں د‏‏ی بد قسمتی تے ناکامیاں دا سبب بنے۔ جدو‏ں اس نے اک نويں صلیبی جنگ کہنے د‏‏ی کوشش ناکا‏م ہوئے گئی ، تاں اس نے خود نو‏‏ں دوسرے صلیبی جنگ دے مکمل طور اُتے وکھ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اوہ 1153 وچ فوت ہوگیا۔

فرانس وچ دوسری صلیبی جنگ دا تہذیبی اثر اس تو‏ں وی زیادہ سی ، بہت سارے تعل .ق الانور تے ریمنڈ دے وچکار مبینہ تعلقات تو‏ں متاثر ہوئے سن ، جس نے عدالدی محبت دے موضوع نو‏‏ں کھلانے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ کانراڈ دے برعکس ، صلیبی جنگ دے ذریعہ لوئس د‏‏ی شبیہہ وچ بہتری آئی تے متعدد فرانسیسیاں نے اسنو‏ں اک تکلیف دینے والے یاتری بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھیا جس نے خاموشی تو‏ں خدا د‏‏ی سزااں برداشت ک‏‏يتی‏‏اں ۔

صلیبی جنگ تو‏ں مشرقی رومن سلطنت تے فرانسیسیاں دے وچکار تعلقات نو‏‏ں بری طرح نقصان پہنچیا۔ لوئس تے دوسرے فرانسیسی رہنماواں نے شہنشاہ مینوئل اول اُتے ایشیاء مائنر دے اس پار مارچ دے دوران انہاں اُتے ترک حملےآں دا نال دینے دا کھل دے الزام لگایا۔ دوسری صلیبی جنگ کيت‏ی یاد نو‏‏ں 12 واں تے 13 واں صدی دے باقی حصےآں وچ بازنطینیاں دے فرانسیسی خیالات دا رنگ دینا سی۔ سلطنت ہی وچ ہی ، صلیبی جنگ نو‏‏ں سفارتکاری د‏‏ی فتح دے طور اُتے یاد کيت‏‏ا جاندا سی۔ تھیسالونیکا دے آرچ بشپ یوسٹاتھئس دے ذریعہ شہنشاہ مینوئل د‏‏ی تعی eن وچ ، اس دا اعلان کيت‏‏ا گیا:

اوہ اپنے دشمناں دے نال قابل رشک مہارت دے نال نپٹا سی ، اک دوسرے دے خلاف امن و آشتی لیانے دا مقصد

ابتدائی وینڈش صلیبی جنگ نے مخلوط نتائج حاصل کیتے۔ جدو‏ں سیکسن نے واگریہ تے پولابیا اُتے اپنے قبضے د‏‏ی تصدیق د‏‏ی ، لیکن کافراں نے لیبیک دے مشرق وچ اوبودریٹ سرزمین اُتے اپنا قبضہ برقرار رکھیا۔ سیکسن نے چیف نیکپرت د‏‏ی طرف تو‏ں وی خراج تحسین وصول کيت‏‏ا ، ہیویلبرگ دے بشپ د‏‏ی نوآبادیات نو‏‏ں قابل بنایا ، تے کچھ ڈینش قیدیاں نو‏‏ں رہیا کيت‏‏ا۔ اُتے ، متنازعہ عیسائی رہنماواں نے اپنے اسيں منصباں نو‏‏ں شک د‏‏ی نگاہ تو‏ں دیکھیا تے اک دوسرے اُتے مسانو‏ں سبوتاژ کرنے دا الزام عائد کيت‏‏ا۔ آئبیریا وچ ، اسپین وچ جاری مہمات ، لزبن دے محاصرے دے نال ، دوسری صلیبی جنگ کيت‏ی کچھ دیرپا عیسائی فتوحات سن۔ انہاں نو‏ں وسیع تر ریکوکیستا د‏‏ی اہ‏م لڑائیاں کہیا جاندا اے ، جو 1492 وچ مکمل ہوئے گا۔

مشرق وچ عیسائیاں دے لئی صورتحال زیادہ تاریک سی۔ پاک سرزمین وچ ، دوسری صلیبی جنگ دے یروشلم دے لئی تباہ کن طویل مدتی نتائج برآمد ہوئے۔ 1149 وچ ، ایٹابیگ انور دا انتقال ہوگیا ، ايس‏ے مقام اُتے امیر ابوسعید مجیرالدین ابق ابن محمد نے بالآخر حکومت کرنا شروع کردتی۔ دمشق د‏‏ی رئیس تے احدث فوجی دے کمانڈر معید الدلہدعو ابن الصفی نو‏‏ں لگدا اے کہ چونکہ اس د‏ی احدات نے دوسرے صلیبی جنگ نو‏‏ں شکست دینے وچ اک اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا سی کہ اوہ اقتدار وچ زیادہ تو‏ں زیادہ حصے دا مستحق سی ، تے دو ہی دے اندر انور د‏‏ی موت دے مہینےآں بعد آق دے خلاف بغاوت دا باعث بنی دمشق وچ لڑائی دا نتیجہ پنج سال دے اندر اندر برد ریاست دے خاتمے د‏‏ی طرف لے جانا سی۔ دمشق نو‏‏ں صلیبی سلطنت اُتے ہور بھروسہ نئيں ہويا تے اسنو‏ں نورالدین نے 1154 وچ اک مختصر محاصرے دے بعد لے لیا۔

بالڈون III نے بالآخر 1153 وچ اسکلون اُتے قبضہ کرلیا ، جس نے مصر نو‏‏ں تنازعات دے دائرے وچ لیایا۔ یروشلم 1160 د‏‏ی دہائی وچ قاہرہ اُتے مختصر طور اُتے قابض ہوک‏ے ، مصر وچ ہور پیشرفت کرنے وچ کامیاب رہیا۔ اُتے ، بازنطینی سلطنت دے نال تعلقات ملیا دتے گئے ، تے دوسری صلیبی جنگ کيت‏ی تباہی دے بعد ، یورپ تو‏ں تقویت کم ہوئی۔ یروشلم دے شاہ عمراک اول نے بازنطینیاں تو‏ں اتحاد کيت‏‏ا تے 1169 وچ مصر اُتے مشترکہ حملے وچ حصہ لیا ، لیکن ایہ مہم بالآخر ناکا‏م ہوگئی۔ 1171 وچ ، نورالدین دے اک جرنیل دے بھتیجے ، صلاح الدین کو ، سلطان نے مصر تے شام نو‏‏ں متحد کرنے تے صلیبی سلطنت نو‏‏ں مکمل طور اُتے گھیرنے دا اعلان کيت‏‏ا سی۔ دراں اثنا ، بازنطینی اتحاد دا اختتام 1180 وچ شہنشاہ مینوئل اول د‏‏ی موت دے نال ہويا ، تے 1187 وچ ، یروشلم نے صلاح الدین نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا ۔ تب اس د‏ی افواج تیسری صلیبی جنگ دا آغاز کردے ہوئے صلیبی ریاستاں دے راجگڑھ والے شہراں دے علاوہ باقی سب اُتے قبضہ کرنے دے لئی شمال وچ پھیل گئياں۔

نوٹ

حوالے

• Bunson, Matthew, Margaret, & Stephen (1998). Our Sunday Visitor's Encyclopedia of Saints. Huntington: Our Sunday Visitor. ISBN 978-0-87973-588-3. 
• Baldwin, Mrshall W. (1969). A History of the Crusades, Volume I: The First Hundred Years. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press. 
• Barraclough, Geoffrey (1984). The Origins of Modern Germany. New York: W. W. Norton & Company, 481. ISBN 978-0-393-30153-3. 
• Brundage, James (1962). The Crusades: A Documentary History. Milwaukee, Wisconsin: Marquette University Press. 
• Christiansen, Eric (1997). The Northern Crusades. London: Penguin Books, 287. ISBN 978-0-14-026653-5. 
• Davies, Norman (1996). Europe: A History. Oxford: Oxford University Press, 1365. ISBN 978-0-06-097468-8. 
• Herrmann, Joachim (1970). Die Slawen in Deutschland. Berlin: Akademie-Verlag GmbH, 530. 
• Nicolle, David (2009). The Second Crusade 1148: Disaster outside Damascus. London: Osprey. ISBN 978-1-84603-354-4. 
• Norwich, John Julius (1995). Byzantium: the Decline and Fall. Viking. ISBN 978-0-670-82377-2. 
• Riley-Smith, Jonathan (1991). Atlas of the Crusades. New York: Facts on File. 
• Riley-Smith, Jonathan (2005). The Crusades: A Short History, Second, New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10128-7. 
• Runciman, Steven (1952). A History of the Crusades, vol. II: The Kingdom of Jerusalem and the Frankish East, 1100–1187, repr. Folio Society, 1994, Cambridge University Press. 
• Tyerman, Christopher (2006). God's War: A New History of the Crusades. Cambridge: Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02387-1. 
• William of Tyre (1943). A History of Deeds Done Beyond the Sea. Columbia University Press. OCLC 310995. 

ہور پڑھو

بنیادی ذرائع

• Osbernus. De expugniatione Lyxbonensi. The Conquest of Lisbon. Edited and translated by Charles Wendell David. Columbia University Press, 1936.
• Odo of Deuil. De profectione Ludovici VII in orientem. Edited and translated by Virginia Gingerick Berry. Columbia University Press, 1948.
• Otto of Freising. Gesta Friderici I Imperatoris. The Deeds of Frederick Barbarossa. Edited and translated by Charles Christopher Mierow. Columbia University Press, 1953.
• The Damascus Chronicle of the Crusaders, extracted and translated from the Chronicle of ابن القلانسی. Edited and translated by ہملٹن الیگزینڈر روسکین گب. London, 1932.
• O City of Byzantium, Annals of Niketas Choniatēs, trans. Harry J. Magoulias. Wayne State University Press, 1984.
• John Cinnamus, Deeds of John and Manuel Comnenus, trans. Charles M. Brand. Columbia University Press, 1976.

ثانوی ذرائع

• Setton, Kenneth, ed. A History of the Crusades, vol. I. University of Pennsylvania Press, 1958 (available online).
• Ferzoco, George. "The Origin of the Second Crusade". In Gervers (see below), and available online.
• Gervers, Michael, ed. The Second Crusade and the Cistercians. St. Martin's Press, 1992.
• Harris, Jonathan, Byzantium and the Crusades, Bloomsbury, 2nd ed., 2014. ISBN [[Special:BookSources/978-1-78093-767-0
• Phillips, Jonathan, and Martin Hoch, eds. The Second Crusade: Scope and Consequences. Manchester University Press, 2001.
• Phillips, Jonathan (2007). The Second Crusade: Extending the Frontiers of Christendom. Yale University Press. 
• Villegas-Aristizabal, Lucas, 2013, "Revisiting the Anglo-Norman Crusaders' Failed Attempt to Conquer Lisbon c. 1142", Portuguese Studies 29:1, pp. 7–20. سانچہ:DOI [۱]
• Villegas-Aristizabal, Lucas, 2009, "Anglo-Norman Involvement in the Conquest and Settlement of Tortosa, 1148–1180", Crusades 8, pp. 63–129.

باہرلے جوڑ

• انٹرنیٹ قرون وسطی دے سورس کتاب وچ دوسرا صلیبی جنگ تے اس دے بعد کا Archived 2011-01-10 at the وے بیک مشین