جے پال

جے پال
برف باری دی وجہ نال جے پال دی فوج دی تباہی
نسل	انند پال
پیؤ	ہتپال

جے پال، قدیم شمالی پاکستان تے افغانستان دے علاقے دا اک ہندو راجا سی۔ ایس پاسے راج کرن والے ہندو شاہی ٹبر دا او پہلا جنا سی۔ سبکتگین نوں اونے خطرہ سمجدیاں ہویاں لڑائی لڑی جیہدے وچ اوہںوں ہار ہوئی۔ اوہ اک واری فیر سلطان محمود غزنوی نال لڑیا جیہدے وچ اوہنوں فیر ہار ہوئی۔ اپنی تھاں نوں غزنوی سلطنت دے ہتھوں بچاؤن وچ ہار جان توں مگروں اوہ اے بے عزتی نہ سہہ سکیا تے اپنے آپ نوں اگ وچ ساڑ لیا۔ اہودے توں مگروں اودا پتر آنندپال راجا بنیا۔

راج

جیپال کابل شاہی شاہی خاندان دا مشہور حکمران سی جسنے 964 توں 1001 عیسوی تک حکمرانی کیتی۔ اس دا راج لگھمان توں کشمیر تک اتے سرہند توں ملتان تک پھیلیا سی۔ پشاور اس دے راج دا مرکز سی۔ اوہ ہتپال دا پتّ اتے آنندپال دا پیؤ سی۔۔ باری کوٹ دے کتبہ دے مطابق اس دی خطاب پرم بھٹرک مہاراج شری جیپالدیو سی۔

مسلماناں دا ہندستان وچ داخلہ

مسلماناں دا بھارت وچ پہلا داخلہ جیپال دے دور وچ ہویا۔ 977 وچ غزنی دے سبکتگین نے اس اتے حملہ کر کجھ تھانواں اتے قبضہ کر لیا۔ جیپال نے مقابلہ کیتا، پر ہار ہوکے اسنوں صلاح کرنی پئی۔ ہن پشاور تک مسلماناں دا راج ہو گیا۔ دوجی وار سبکتگین دے پتر محمود غزنوی نے جیپال نوں ہرا دتا۔ لگاتار ہاراں توں گھبرا کے اسنے اپنے پتّ انندپال نوں اپنا وارث بنایا اتے اگّ وچ جلکے خودکشی کر لئی۔

جیپال : جیپال دسویں صدی دوران پنجاب دا بادشاہ سی اتے لاہور اس دا راجگڑھ سی ۔ اس دا راج سندھ توں لگھمان تک اتے دوجے پاسے کشمیر توں ملتان تک سی ۔ اس ویلے سارا بھارت وکھ-وکھ راجاں وچ ونڈیا ہویا سی ۔ غزنی دے بادشاہ سبکتگین نے بھارت دے ہندو راجیاں نوں بتّ پوجا توں ہٹا کے اکو خدا دی بندگی وچ لگاؤن لئی اتے اپنے راج دی حد وڈا کرن دے مقصد نال 977ء وچ پنجاب اپر حملہ کیتا جس وچ جیپال ہار گیا ۔ سبکتگین نے اتھوں کافی سارا دھن-مال لٹیا ۔ کئی قلعے ڈھیہہ ڈھیری کر دتے اتے مسیتاں بنواؤن دا حکم دے کے آپ واپس غزنی چلا گیا ۔ جیپال راجا اس توں پہلاں وی مسلماناں دے کئی حلیاں دا ساہمنا کر چکا سی اتے اس حملے اپرنت اسنے بٹھنڈے دے قلعے وچ جا کے ڈیرہ جمایا اتے اتھے رہِ کے کافی فوج اکٹھی کرکے لڑائی دی تیاری کرن اپرنت مسلماناں تے ہلاّ بولن لئی تر پیا ۔ سندھ پار کرن اپرنت جدوں ایہہ فوج سمیت لگھمان ول ودھیا تاں راہ وچ ہی سبکتگین دیاں فوجاں ٹکر پئیاں اتے گھمسان دا جنگ ہویا ۔ ہندو فوج پورے جوش نال لڑی ۔ اس لڑائی وچ سبکتگین دا پتر محمود وی شامل ہویا جسنے اس جنگ وچ اپنے بہادر تے ہیرو ہون دا ثبوت دتا ۔ رات نوں گھور لڑائی ہویا ۔ چارے پاسے مردیہانی چھا گئی سی ۔ جیپال دی فوج دا بھاری نقصان ہویا ۔ سپاہیاں توں علاوہ ہاتھی گھوڑے وی کافی گنتی وچ مارے گئے اتے باقی دی فوج تتر-بتر ہو گئی ۔ اس تے جیپال نے سبکتگین کول شترقی لئی تجویز پیش کیتا ۔ اک وار انکار کرن اپرنت دوجی وار اس نے 10 لکھ درام اتے 50 ہاتھی نذرانہ دین دے وعدے نال معاہدہ کر لئیا ۔ جیپال کول رقم پوری نہ ہون کرکے سبکتگین نے اپنے کجھ بااعتبار وزیر جیپال نال راجگڑھ بھیج دتے اتے آپ غزنی مڑ گیا ۔ ادھر اپنے براہمن صلاحکاراں دی صلاحَ مطابق جیپال نے رقم ادا کرن دی بجائے سفیراں نوں بندی بنا لیا اتے بدلہ لین لئی دلی ، اجمیر ، کالنجر اتے قنوج دے راجیاں نال گٹھّ-جوڑ کرکے بھاری آبادی وچ فوج اکٹھی کرکے افغان فوج دا منہ موڑن لئی چل پیا ۔ سبکتگین دی فوج بھاویں مقابلتاً کافی گھٹ گنتی وچ سی پر لڑائی دے ودھیا داؤ-پیچ اتے چنگے سوہیاں کارن اوہناں نے ہندو راجیاں دیاں فوجاں وچ گھمسان مچا دتا تے تھوڑھی جہی مسلمانی فوج نے ہی ایہناں نوں نلابھ تک دھکّ دتا ۔ ہن مسلمان راج دی حد پشاور تے لگھمان تک آ گئی ۔

محمود ہتھوں ہار

سن 1001 وچ سبکتگین دے پتر محمود نے پشاور تے حملہ کر دتا ۔ اس وار جیپال 12 ، 000 گھوڑے ، 30 ، 000 پیدل سپاہی اتے 300 ہاتھیاں دی فوج لے کے مقابلے لئی آیا ۔ لڑائی دی پوری تیاری دے باو جود وی انوحکمرانی دی کمی کارن ایہہ مسلمانی فوج دے ساہمنے حونصلہ ہار گئے ۔ اس لڑائی وچ وشیب کرکے سوجھ وان سوہیاں دی انہوند کرکے جیپال دی فوج دا بھاری نقصان ہویا اتے جیپال اپنے 15 اچّ ادھیکاریاں سمیت پھڑیا گیا ۔ باقی دی لٹ-کھسٹ توں علاوہ جیپال دے گلوں 1،82،000 پونڈ دی قیمت دے جڑاؤ ہار وی اتار لئے گئے ۔ بٹھنڈے دا قلعہ تباہ کر دتا گیا ۔ کجھ چر پچھوں جیپال نوں سالانہ نظر دی شرط تے چھڈّ دتا ۔ واپس آؤن تے بردھ راجا جیپال مسلماناں ہتھوں برابر ہار کھان اپرنت کافی نموجھونی حالت وچ سی ۔ اسنے اپنے آپ نوں قابل نہ سمجھدیاں ہویاں اپنے بیٹے انندپال نوں گدی سونپ دتی اتے آپ اگن بھینٹ ہو گیا ۔

پنجابی سورما

لہور نے اپنی پچھلے دو ہزار ورھیاں دی وار وچ کئی حاکم دیکھے نیں جیہناں وچّ چندر گپت موریا تے رنجیت سنگھ ورگے حاکم وی شامل سن۔ پرانے لہور وچ اک نکا جیہا بوہا اے جس نوں موری دروازہ آکھیا جاندا اے تے اس دروازے دے سجے پاسے اک وڈا بوڑھ دا رکھ اے۔ اسے تھاں توں کجھ پیر پرے جتھے ایہ رکھ کھلوتا اے اوہ تھاں اے جتھے راجا جیپال نے 991 ورھے پہلاں جوھر لیا سی۔ جوہر اوہ بلداں اے جو اک جٹّ اپنی بے آدری توں بچن لئی انکھ لئی دے سکدا اے۔

اوہ اک مہان حاکم سی جہڑا اتھے رہا تے لہور اتے راج کیتا ۔ اوہ 'پورو یاں پورس' سی جویں یونانی ساڈے لاہوری حاکماں نوں سددے نیں جیہناں دا راج افغانستان وچ جلال آباد توں ستلج تے فیر کشمیر توں ملتان تک سی۔

اج دے ویلے وچ اس نوں مہان پنجاب کہیا جا سکدا اے۔ اوہ دھرتی جو فیر رنجیت سنگھ نے 800 ورھیاں مگروں مڑ پنجاب نوں پرتائی۔ راجا جیپال نے بھٹنڈے نوں اپنا دوجا تخت شہر بنایا سی تاں جو اوہ چڑھدے علاقیاں دی چنگی راکھی کرسکے۔ چڑھدے ولّ ہناں دی تورا مان شاہی ہریانا تے دہلی اتے راج کردی پئی سی۔ جیپال جنجوعا شاہی حاکم سی۔ پہلوں نکھیڑا کر لیئے۔ ملتان اتے بدھاں دا راج سی تے اس نوں بدھ شاہی آکھیا جاندا سی جد کے لہور اتے ہندواں دا راج سی تے اس لئی اس نوں ہندو شاہی آکھیا جاندا سی۔ ہناں نے بدھ مت نوں ایس دھرتی توں مار مکایا سی تے شوا مت نوں ایتھے لا کھلاریا سی۔ ایہ کہیا جاسکدا کہ پنجابیاں دا شانتی بھریا سبھا شاید مڈھوں بدھ متی ہون وچ ہووے۔ پنجابیاں دی رہتل وچ ہندو اثر بہت مگروں آیا۔

جد ہندوشاہی باتشاہ بھاراتا لہور اؤتے مل مار لیا تے راجا جیپال نے اپنے پترّ انندپال دے اگوائی وچ فوج گھلی لہور اتے قبضہ کرن لئی۔ بھاراتا نے اس نوں چوکھی رقم تاری پئی اوہ جیپال دے ناں اتے اس دا لاہور اتے راج رہن دے۔ اس سمجھوتے پچھوں لاہور دے حاکماں وچ چھنج پے گئی تے بھارتا نوں اس دے پتر ہردتّ نے پچھان کردتا۔ اس گلّ اتے انندپال نے اس نوں مزہ چکھان دا متھیا تے 999 لاہور نوں لے لیا۔ ہن راجا جیپال دا راج جلال آباد توں چنانہ تیک سی۔ تسی کہہ سکدے اوہ پئی کل ہندوستان دا حاکم بن گیا تے اک مہان حاکم۔

جس ویلے جیپال نے اپنا راج پکا کیتا، غزنی دے مسلم حاکماں نے ہندوشاہی اتے بھار پاونا چھوہیا۔ سلطان الپتگین، جہڑا خراسانی ترک سی، اوہ غزنی دا حاکم بن کھلوتا۔ اس 8 ورھے راج کیتا تے اوہ 963 وچ مویا۔ پھر 14ورھے بھمبل بھوسا رہا۔974 وچ سبگتین جہڑا اک گولہ (غلام) سی تے الپتگین دا سالا سی، اس غزنی اتے مل مار لئی تے اس غزنی دی یمنی شاہی دی نیہ رکھی۔ غزنی اتے اپنی پکڑ پکی کرن مگروں اس اپنا دھیان غزنی اتے لاہور ولّ لایا۔

راجا جیپال نے اپنی شاہی دے لیہندے پاسے نوں محفوظ بناؤن لئی اگدوں ای ساؤدھانی ورتی پر فیر وی دویں بھڑے۔ جیپال نے ملتان دے مسلمان حاکماں نال جوڑ جوڑیا۔ سبگتین نے جھبدے اگانھ ہو اس مسلم ہندو ایکتا نوں ونڈن لئی جیپال دیاں سرحدی تھاواں اتے دھاڑا کیتا۔ اس دے پرتاوے وچ جیپال نے غزنی دے علاقے اتے بھرواں دھاڑا کیتا۔

اک ترکھی لڑائی دوواں شاہیاں دے کنڈیاں اتے لڑئی گئی جہڑی کئی دن رہی تے دویں دھراں دے چوکھے بندے مریجے۔ جد کسے سٹے دی آس بنی تے ڈاڈھے برفانی ہڑ نے لاہور دیاں فوجاں دی واہ واہ تبائی لائی۔ اک دلوں ہارے راجے نے سبگتین نال سمجھوتہ کر لیا تے اس نوں چوکھا مول تارن دی پکی کیتی، کجھ شہر وی دینے منزورئے تے ہاتھی وی ۔

پر اک واری لہور اپڑ کے، راجا جیپال نے رقم تارن توں نہ کردتی تے دعوا کیتا کہ اس نوں بھاج نئیں ہوئی سی۔ اس نت بڑی ہشیاری نال دہلی، اجمیر تے کلانوج دے حاکماں نال جوڑ بناؤن لئی گلّ بات توری۔ 991 وچ راجا جیپال اک وڈی فوج دی اگوائی کردیاں غزنی ولّ مارچ کیتا تے سبگتین نوں جلال آباد کول ٹکریا۔ لہور دے وڈی فوج دا حساب کردیاں سبگتین نے کھیل ونگوں اپنا پینترا بدلیا تے گوریلا لڑائی چھیڑ لئی۔ اس نے اپنیاں بندیاں نوں اس پینترے دا ایہ سبَب دسیا کہ سِدھی لڑائی نال ہار ہوسکدی اے۔ اس نے اپنی فوج نوں 500 دستیاں وچ ونڈیا جیہناں اک پچھوں دوجے نے لہور دیاں فوجاں اتے حملے کیتے تے ڈاڈھیاں ضرباں لاون وچ کامیاب رہے۔

پنجاب دے میدانی علاقے دیاں فوجاں پہاڑاں وچّ اجیہے دھاڑیاں دیاں حلیاں ہوئیاں نہیں سن۔اوہناں لئی انج لڑنا اپمان عالی گلّ سی۔ پینترا ایہہ سی کہ لہور دیاں فوجاں نوں ساہ نئیں لین دینا۔ لہور دیاں فوجاں نوں نقصان ہویا۔ اس ہار جت دی لڑائی وچ راجا جیپال سندھ دے لیہندے دا علاقہ ونجھا بیٹھا۔

998 وچ سبگتین نے پشور اتے مل مار لیا تے ترکاں دی اک ہزار فوج اتھے لا دتی۔ 988 وچ ای سبگتین مویا تے مڑ اوہدی تھاں محمود آیا، جس اپنے بھرا سماائیل نال اک نکی لڑائی مگروں راج سانبھ لیا۔ سلطان محمود نے 1000 وچّ ہندو شاہی اتے پہلا دھاڑا کیتا تے راجا جیپال دے سرحدی علاقیاں نوں ہونجھ کے رکھ دتا۔ لاہور دیاں فوجاں نے دھاڑے نوں ڈکن دا اپرالا کیتا تے محمود نوں پشور کول ٹکرے۔ اس لڑائی وچ جہڑی مڑ 1001 ہوئی راجے نوں فیر بھاج ہوگئی۔

راجا جیپال تے اس دے 15 رشتے دار پھڑ لئے گئے تے اوہدے پترّ انند پال کافی چوکھی رقم تارن پچھون اوہناں نوں رہا کرایا۔ اتوں رتی کئی ہاراں دے ڈنگ کھاون پچھوں اس اپنا تخت انند پال نوں سونپ دتا۔ جس دن انند پال لہور دا نواں پورو بنیا، جیپال شہر دے چڑھدے بوہے ولّ آیا تے موری دروازے توں باہر نکلیا۔ اتھے اوہ آپے دھکائی چتا کول آیا، اپنے اتے گھیؤ سٹیا تے اپنے آپ نوں اگّ لا لئی۔

حوالے

باہرلے جوڑ