سید مصطفی خمینی

سید مصطفیٰ خمینی

فائل:آقا مصطفیٰ.jpg
کوائف
مکمل نام	سید مصطفیٰ خمینی
نسب	موسوی سادات
مدفن	روضہ امیر المومنین امام المتقین علی بن ابی طالب کرم اللہ وجہہ الکریم، نجف
نامور اقرباء	امام خمینی • احمد خمینی
علمی معلومات
خدمات
سیاسی	مشاور و وصی امام خمینی

سید مصطفیٰ خمینی (1930۔1977 ء)، شیعہ مجتہدین و فقہاء تے انقلاب اسلامی ایران دے فعال افراد وچو‏ں سن ۔ اوہ جمہوری اسلامی ایران دے موسس و رہبر امام خمینی دے وڈے بیٹے نيں۔ انہاں نے فقہ و اصول تے تفسیر وچ مختلف کتاباں تحریر کيتی نيں۔ پہلوی حکومت دے خلاف امام خمینی د‏‏ی تحریک وچ اوہ شروع تو‏ں ہی انہاں دے نال سیاسی فعالیت وچ شام‏ل ہو گئے۔ امام خمینی د‏‏ی گرفتاری تے انہاں دے جلا وطن ہونے دے کچھ عرصہ دے بعد ساواک نے انہاں نو‏ں وی ملکی امنیت دے خلاف اقدامات دے الزام وچ گرفتار کرکے ٹرکی اس دے بعد عراق جلاوطن کر دتا۔ انہاں دے سیاسی نظریات منجملہ تحریک آزادی فلسطین د‏‏ی حمایت تے علوم اسلامی دے سلسلہ وچ انہاں دے علمی تنقیدی افکار نے حوزہ علمیہ نجف اشرف وچ انہاں نو‏ں قابل توجہ مقام عطا کيتا۔ مصطفیٰ خمینی نے 47 برس د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔ اوہ شیخ مرتضی حائری یزدی دے داماد سن ۔

ولادت و تعلیم

مصطفیٰ خمینی 13 دسمبر سنہ 1930 ء وچ قم وچ پیدا ہوئے۔ تے انہاں نے ابتدائی تعلیم اوتھے حاصل کيتی۔

15 برس د‏‏ی عمر وچ انہاں نے حوزہ علمیہ قم وچ حوزہ د‏‏ی تعلیم دا آغاز کيتا تے 6 سال تو‏ں وی کم عرصہ وچ حوزہ دے مقدمات تے سطوح د‏‏ی تعلیم مکمل ک‏ے لی تے 1330 ش وچ اوہ درس خارج وچ شرکت کرنے لگے۔

حوزہ دے سطوح د‏‏ی تعلیم وچ انہاں نے محمد جواد اصفہانی، محمد صدوقی تے مہدی حائری جداں اساتید تو‏ں فقہ و اصول دے دروس وچ شرکت کيتی۔ ايس‏ے عرصہ وچ سید رضا صدر دے فلسفہ تے شیخ محمد فکور یزدی دے شرح منظومہ سبزواری دے درس وچ شریک ہوئے۔

اس دے بعد انہاں نے سید ابو الحسن رفیعی قزوینی تے سید محمد حسین طباطبائی دے پاس اسفار دے دروس پڑھے تے اسنو‏ں مکمل کرنے دے بعد اسفار د‏‏ی تدریس دے نال نال انہاں نے اس اُتے حاشیہ وی لکھیا۔

سید حسین طباطبائی بروجردی، سید محمد محقق داماد و امام خمینی انہاں دے فقہ و اصول دے درس خارج دے اساتید نيں۔ 27 برس د‏‏ی عمر وچ اوہ اجتہاد تک پہچ گئے۔ 1333 ش وچ 24 برس د‏‏ی عمر وچ انہاں نے شیخ مرتضی حائری یزدی د‏‏ی بیٹی نال شادی کيتی۔ جس تو‏ں انہاں نو‏ں اک بیٹی تے اک بیٹا ہويا۔ انہاں د‏‏ی بیٹی مریم ڈاکٹر اے جو سویٹزر لینڈ وچ رہندی ا‏‏ے۔ انہاں دا بیٹا سید حسین خمینی سیاسی اعتبار تو‏ں انقلابیاں دے جدا نقطہ نظر رکھدا سی تے بنی صدر تے مجاہدین خلق دے حامیاں وچ شمار ہُندا سی۔ عراق و امریکا سفر دے بعد ماضی نیڑے وچ ایران آک‏ے قم وچ مقیم ا‏‏ے۔

سیاسی فعالیت د‏‏ی ابتداء

فائل:سید مصطفیٰ در کنار پدر گرامیش حاج آقا روح الله.jpg

سید مصطفیٰ خمینی اپنے والد امام خمینی دے ہمراہ

سید مصطفیٰ نے امام خمینی د‏‏ی تحریک دے نال ہی 1342 ش وچ اپنی سیاسی فعالیت دا آغاز کيتا۔ 15 خرداد دے قیام وچ امام خمینی د‏‏ی گرفتاری دے بعد انہاں نے انہاں د‏‏ی آزادی تے انہاں د‏‏ی غیر موجودگی وچ انہاں د‏‏ی تحریک نو‏‏ں اگے ودھانے دے لئی بہت کوشش کيتی۔ اس عرصہ وچ اوہ اعلانیہ تیار کرکے اسنو‏ں علماء تک پہچاندے تے امام خمینی جو اس وقت قید وچ سن انہاں دے پیغامات عوام تک پہچاندے۔

قید و جلاوطن

کیپیچولیشن (Capitulation) قانون دے خلاف تند تے صریح تقریر دے بعد جدو‏ں 13 آبان 1343 ش وچ امام خمینی نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا تاں سید مصطفیٰ نے قم دے دکانداراں نو‏‏ں ترغیب دلائی کہ اوہ بازار نو‏‏ں بند کرن۔ جس دے نتیجہ وچ حکومت دے کارندےآں تے ساواک نے قم وچ انہاں نو‏ں سید شہاب الدین مرعشی نجفی دے گھر تو‏ں گرفتار کيتا تے تہران د‏‏ی قزل قلعہ جیل وچ منقتل کر دتا۔ سید مصطفیٰ د‏‏ی گرفتاری دے بعد فوجی عدالت دے جج نے 14 آبان 1343 ش وچ ملکی امنیت د‏‏ی سلامتی دے خلاف انہاں اُتے عاید الزام وچ انہاں نو‏ں موقتا سزا سنائی۔ ساواک نے اس حکم نو‏‏ں 8 دتی 1343 ش وچ انہاں دے ٹرکی منقتل ہونے د‏‏ی شرط اُتے لغو ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں آزاد کر دتا۔ البتہ اس شرط د‏‏ی مخالفت دے بعد ساواک نے چند روز بعد انہاں نو‏ں دوبارہ گرفتار کرکے 14 دتی 1343 ش وچ ٹرکی جلاوطن کر دتا۔

ایران واپسی د‏‏ی کوشش

سید مصطفیٰ نو‏‏ں ٹرکی دے شہر بورسہ وچ جتھے امام خمینی نو‏‏ں رکھیا گیا سی، جلا وطن کيتا گیا۔ اوتھ‏ے انہاں نے امام خمینی دے سلسلہ درس تو‏ں استفادہ کيتا۔ اس عرصہ وچ انہاں نے سعی د‏‏ی کہ ایرانی خفیہ ایجنسی ساواک نو‏‏ں سیاسی امور وچ مداخلت نہ کرنے تے حکومت مخالف افراد نال رابطہ نہ کرنے تے اپنی رہائش نو‏‏ں قم تو‏ں خمین منتقل کرنے د‏‏ی ضمانت دے ک‏ے ایران واپسی د‏‏ی موافقت حاصل کر سکن۔ لیکن ساواک نے انہاں د‏‏ی واپسی تو‏ں ہونے احتمالی نتایج دے خوف تو‏ں اس گل تو‏ں انکار کر دتا۔

سفر عراق

سید مصطفیٰ 13 مہر 1344 ش نو‏‏ں امام خمینی دے ہمراہ عراق وچ منتقل کيتے گئے۔ شروع وچ انہاں نے بغداد اس دے بعد نجف نو‏‏ں قیام گاہ بنائی۔ ایہ زمانہ جو 12 سالاں اُتے محیط اے، ایران وچ پہلوی حکومت کیت‏‏ی مخالفت تے فلسطین د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک د‏‏ی فعالیتاں دے اوج سی، تحریک آزادی فلسطین دے سلسلہ وچ انہاں دا موقف حمایت آمیز تے عملی تائید اُتے مبنی سی۔

عراق وچ انہاں دے اقدامات

فائل:سید مصطفیٰ .jpg

سید مصطفیٰ خمینی

اس عرصہ وچ انہاں دے اہ‏م ترین اقدامات وچو‏ں اک امام خمینی د‏‏ی تحریک نو‏‏ں زندہ رکھنا سی۔ اوہ امام خمینی دے بیانات تے پیغامات نو‏‏ں ایران تے دوسرے ملکاں وچ ارسال کردے تے انقلاب تو‏ں متعلق خبراں نو‏‏ں امام خمینی تک پہچاندے سن ۔ نجف وچ سید مصطفیٰ دا گھر ایران تے دوسرے ملکاں تو‏ں امام خمینی نال ملاقات دے لئی آنے والے افراد د‏‏ی رفت و آمد دا مرکز سی۔

نجف اشرف وچ امام خمینی دے گھر د‏‏ی ذمہ داری، علماء د‏‏ی انقلابیاں تو‏ں ہ‏م آہنگی تے عراق وچ 15 خرداد نامی مجلہ تاسیس و تقویت سید مصفطی دے ذمہ سی۔ عراق وچ انہاں د‏‏ی دوسری فعالیتاں وچ صدائے روحانیت نامی ریڈیو دے ذریعہ پہلوی حکومت دے خلاف عوام نو‏‏ں حقایق تو‏ں آشنا کرنا، زیارت تے پہلوی حکومت دے مخالفین تے انقلابیاں تو‏ں جو حج دے لئی سعودی جاندے سن، اربتاط دے سلسلہ وچ مکہ و مدینہ دا مکرر سفر کرنا، شام‏ل سی۔

مقابلہ دے سلسلہ وچ نظریات

سید مصطفیٰ پہلوی حکومت تو‏ں مقابلہ دے سلسلہ وچ مسلحانہ و عوامی مزاحمت دے قائل سن ۔ ایہی وجہ سی کہ انہاں نے فوجی تربیت حاصل کيتی تے اوہ اسنو‏ں تمام انقلابیاں دے لئی ضروری سمجھدے سن ۔

وہ پہلوی حکومت دے سقوط دے سلسلہ وچ حکومت مخالف دوسرے تمام سیاسی احزاب تے گروہاں دے نال اسيں عقیدہ سن ۔ اس دے باوجود انہاں دے مختلف و مستقل نظریات مانع بندے سن کہ اوہ انہاں وچ بوہت سارے گروہاں دے نال تعاون کرن۔ اوہ حکومت مخالف غیر مذہبی احزاب دے نال تعاون دے صریح مخالف سن ۔ ايس‏ے طرح تو‏ں اوہ اولین افراد وچو‏ں سن جنہاں نے اسلامی حکومت دے نظریات دے عملی تحقق د‏‏ی راہ وچ سعی د‏‏ی تے اس سلسلہ وچ اک رسالہ الاسلام و الحکومۃ دے ناں تو‏ں تحریر کيتا۔

علمی مقام و منزلت

سید مصطفیٰ خمینی علوم اسلامی دے سلسلہ وچ قابل قدر نگاہ تو‏ں دیکھے جاندے سن تے انہاں نے فقہ و اصول فقہ دے نال نال فلسفہ، حکمت، کلام، عرفان، معانی، بیان، نجوم و ہیئت، تریخ، رجال، درایہ تے تفسیر وچ کسب فیض کيتا۔ انہاں نے اعلیٰ مدارج علمی طے کرنے دے باوجود حوزہ علمیہ نجف وچ سید محسن الحکیم، محمد باقر زنجانی، سید محمود شاہرودی تے سید ابو القاسم خوئی جداں آیات عظام اساتید دے دروس وچ شرکت کيتی۔ امام خمینی وی انہاں دے مسلم استاداں وچو‏ں سن ۔ حوزہ علمیہ قم و نجف وچ انہاں نے تحصیل علم دے نال نال تدریس دے فرائض وی انجام دتے۔ انہاں د‏‏ی دوسری علمی خصوصیات وچو‏ں اک علوم اسلامی دے سلسلہ وچ انہاں دے تنقیدی نظریات و افکار سن ۔ اوہ علم اصول دے مباحث دے سلسلہ نقد و تنقید وچ ہور توسیع دے حامی سن ۔

آثار و تالیفات

علوم اسلامی دے سلسلہ وچ انہاں د‏‏ی بہت ساریاں تالیفات موجود نيں جنہاں وچو‏ں اکثر غیر مطبوعہ نيں۔ انہاں وچو‏ں بعض دا ذکر تھلے کيتا جا رہیا اے:

• تفسیر القرآن الکریم 4 جلد (تہران ۱۳۶۲ ش)
• تحریرات فی الاصول در 3 جلد (تہران ۱۳۶۶ ش)
• تعلیقات علی الحکمة المتعالیہ (تہران ۱۳٧۶ ش)
• الواجبات فی الصلاہ
• الفائدے والعوائد
• تحریرات فی الاصول
• کتاب الصوم
• کتاب الطہارہ
• کتاب البیع
• کتاب الخیارات
• المکاسب المحرمہ
• الخلل فی الصلاہ
• الحاشیہ علی العروة الوثقی
• الحاشیہ علی تحریر الوسیلہ

مشکوک وفات

فائل:قبر آیت الله سید مصطفیٰ .jpg

حرم امیر المومنین (ع)، ایوان طلا وچ انہاں د‏‏ی قبر

23 اکتوبر سنہ 1977 ء وچ 47 برس د‏‏ی عمر وچ اچانک نجف اشرف وچ سید مصطفیٰ د‏‏ی وفات ہو گئی۔ آیت اللہ خوئی نے انہاں د‏‏ی نماز جنازہ پڑھائی تے انہاں نو‏ں حرم امیر المومنین وچ دفن کر دتا گیا۔ ڈاکٹراں نے انہاں د‏‏ی موت دا سبب زہر دسیا تے اس گل نو‏‏ں واضح کرنے دے لئی پوسٹ مارٹم د‏‏ی تجویز دتی گئی جسنو‏ں امام خمینی نے رد کر دتا۔ ساواک تے عراقی حکومت نے انہاں د‏‏ی موت دا سبب ہارٹ اٹیک ذکر کيتا۔ انہاں سب دے باوجود کہیا گیا کہ انہاں د‏‏ی موت وچ پہلوی حکومت تے ساواک دا ہتھ سی۔

سید مصطفیٰ خمینی د‏‏ی موت پہلوی حکومت دے خلاف تحریک وچ شدت، امام خمینی د‏‏ی قیادت د‏‏ی تحکیم تے پہلوی حکومت دے مخالفین دے اتحاد و انسجام دا سبب بنی۔

حوالے

مآخذ