شاردا لپی
| شاردا 𑆯𑆳𑆫𑆢𑆳 | |
|---|---|
 لفظ "شاردا" خطِ شاردا وچ | |
| قِسم | ابوگیدا |
| زباناں | سنسکرت، کشمیری |
| مدّتِ وقت | ستويں صدی عیسوی توں حال |
| بنیادی نظام | |
| Child systems | ٹاکری لنڈا |
| متعلقہ نظام | تبتی، سدھم |
| آیزو 15924 | Shrd, 319 |
| سمت | کھبے توں سجے پاسے |
| عرفِ یکرمز | Sharada |
| Unicode range | U+11180–U+111DF |
| نوٹ: اس صفحہ اُتے بین الاقوامی اصواتی ابجدیہ صوتی علامات شامل ہوئے سکدیاں نيں۔ | |
شاردا (شاردہ: 𑆯𑆳𑆫𑆢𑆳، لاطینی: Sharada) اک قدیم ابوگیدا رسم الخط اے جو خطوط براہمی وچوں اک رسم الخط اے ۔ایہ رسم الخط اٹھويں تے بارہويں صدی دے درمیان برصغیر پاک و ہند دے شمال مغربی حصےآں (کشمیر تے پڑوسی علاقےآں وچ ) سنسکرت تے کشمیری لکھنے دے لئی استعمال ہُندا رہیا۔ اس دے بعد کشمیر وچ اس دا استعمال محدود ہو گیا. ہن صرف کشمیری پنڈت ہی اسنوں مذہبی مقاصد دے لئی استعمال وچ لاندے نيں۔
شاردا (शारदा) اک ابوگیدا جیہڑی براہمی ٹبر نال تعلق رکھدی اے۔ ایہہ 8ویں صدی دے آس پاس ہوند وچ آئی۔ ایہ سنسکرت تے کشمیری بولی لکھݨ لئی ورتی جاندی سی۔ گورمکھی لپی دا وکاس اس لپی توں ہویا۔ مول روپ وچ ایہدا علاقہ وڈا پر بعد وچ ایہ کشمیر تک محدود ہو گئی سی۔ اج دی تریخ وچ کشمیری پنڈت کئی مذہبی لکھتاں پڑھݨ لئی اس لپی دی ورتوں کردے نیں۔ دیوی سرسوتی دا اک ہور ناں شاردا اے۔
یہ کشمیر دا اک مقامی رسم الخط اے تے اس دا ناں ہندو دیوی شاردہ یا سرسوتی دے ناں اُتے رکھیا گیا اے، جو علم دی دیوی تے شاردا پیٹھ مندر دی مرکزی دیوی اے۔
تریخ
[سودھو]
مخطوطات بخشالی وچ شاردا رسم الخط دی ابتدائی مراحل والی قسم استعمال کیتی گئی اے۔[۱]
شاردا رسم الخط افغانستان دے نال نال بھارت دے علاقے ہماچل وچ استعمال ہُندا رہیا۔ افغانستان دے گردیزی گنیش دے نال ،چھیويں توں اٹھويں صدی پرانی قدیم شاردہ رسم الخط دی اک تحریر اے جس وچ بادشاہ کھنگلا دا ذکر موجود اے۔[۲] تاریخی مارکولہ دیوی مندر وچ ، ہندو دیوی مہیش مردنی دے نال 1569 دی شاردہ رسم الخط دی اک تحریر اے۔[۳]
دسويں صدی دے بعد، پنجاب، پہاڑی ریاستاں (عموماً ہماچل پردیش) تے کشمیر وچ استعمال ہونے والے شاردہ رسم الخط وچ علاقائی تبدیلیاں ظاہر ہونے لگياں۔ شاردا رسم الخط آخر کار کشمیر وچ رسمی استعمال تک محدود ہو کے رہ گیا، کیونجے ایہ کشمیری بولی لکھنے دے لئی تیزی توں غیر موزاں ہُندا گیا۔[۴]
1204 عیسوی دی آخری معروف تحریر دے نال، 13ويں صدی دا اوائل شاردا دی ترقی وچ اک سنگ میل دی حیثیت رکھدا اے۔[۴] پنجاب وچ علاقائی قسماں اس مرحلے توں 14ويں صدی تک ارتقا پذیر ہُندیاں رہیاں۔ اس عرصے دے دوران ایہ گرمکھی تے ہور خطوطِ لنڈا توں ملدی جلدی شکلاں وچ ظاہر ہونا شروع ہو گیا۔ پندرہويں صدی تک، شاردا رسم الخط اس قدر ترقی کر چکيا سی کہ اس مقام اُتے ماہرینِ خطاطی اسنوں اک خاص نام، دیواشیشا توں ظاہر کردے سن ۔[۴]
اکھر
[سودھو]سَوَٛر دھنیاں (واول آوازاں)
[سودھو]
ماتراواں
[سودھو]
انک(عدد)
[سودھو]
مصوت
[سودھو]| نقل حرفی | آئی پی اے | آزاد حالت | منحصر حالت | ||
|---|---|---|---|---|---|
| اشکال | مثالاں | مخصوص حالتاں | |||
| اَ/a | [ɐ] | 𑆃 | کوئی نئيں | (پَ) 𑆥 | |
| آ/ā | [aː] | 𑆄 | 𑆳 | (پا)𑆥𑆳 | 𑆕 → 𑆕𑆳; 𑆘 → 𑆘𑆳; 𑆛 → 𑆛𑆳; 𑆟 → 𑆟𑆳 |
| اِ/i | [ɪ] | 𑆅 | 𑆴 | 𑆥𑆴 (پِ) | |
| ای/ī | [iː] | 𑆆 | 𑆵 | 𑆥𑆵 (پی) | |
| اُ/u | [ʊ] | 𑆇 | 𑆶 | 𑆥𑆶 (پُ) | 𑆑 → 𑆑𑆶; 𑆓 → 𑆓𑆶; 𑆙 → 𑆙𑆶; 𑆚 → 𑆚𑆶; 𑆝 → 𑆝𑆶; 𑆠 → 𑆠𑆶; 𑆨 → 𑆨𑆶; 𑆫 → 𑆫𑆶; 𑆯 → 𑆯𑆶 |
| اوٗ/ū | [uː] | 𑆈 | 𑆷 | 𑆥𑆷 (پوٗ) | 𑆑 → 𑆑𑆷; 𑆓 → 𑆓𑆷; 𑆙 → 𑆙𑆷; 𑆚 → 𑆚𑆷; 𑆝 → 𑆝𑆷; 𑆠 → 𑆠𑆷; 𑆨 → 𑆨𑆷; 𑆫 → 𑆫𑆷; 𑆯 → 𑆯𑆷 |
| r̥ | [r̩] | 𑆉 | 𑆸 | 𑆥𑆸 (پَری) | 𑆑 → 𑆑𑆸 |
| r̥̄ | [r̩ː] | 𑆊 | 𑆹 | 𑆥𑆹 (؟) | 𑆑 → 𑆑𑆹 |
| l̥ | [l̩] | 𑆋 | 𑆺 | 𑆥𑆺 (؟) | |
| l̥̄ | [l̩ː] | 𑆌 | 𑆻 | 𑆥𑆻 (؟) | |
| اے/ē | [eː] | 𑆍 | 𑆼 | 𑆥𑆼 (پے) | |
| اَے/ai | [aːi̯], [ai], [ɐi], [ɛi] | 𑆎 | 𑆽 | 𑆥𑆽 (پَے/پائے) | |
| او/ō | [oː] | 𑆏 | 𑆾 | 𑆥𑆾 (پو) | |
| اَو/au | [aːu̯], [au], [ɐu], [ɔu] | 𑆐 | 𑆿 | 𑆥𑆿 (پَو/پاؤ) | |
| اوم/am̐ | [◌̃] | 𑆃𑆀 | 𑆀 | 𑆥𑆀 (پم/پنم) | |
| اں،ں/aṃ | [n], [m] | 𑆃𑆁 | 𑆁 | 𑆥𑆁 (پں) | |
| اہہ/aḥ | [h] | 𑆃𑆂 | 𑆂 | 𑆥𑆂 (پح/پَہ) | |
حرفِ صحیح
[سودھو]| آزاد شکل | نقل حرفی | آئی پی اے |
|---|---|---|
| 𑆑 | کَ/ka | [kɐ] |
| 𑆒 | کھَ/kha | [kʰɐ] |
| 𑆓 | گَ/ga | [ɡɐ] |
| 𑆔 | گھَ/gha | [ɡʱɐ] |
| 𑆕 | ṅa | [ŋɐ] |
| 𑆖 | چَ/ca | [tɕɐ] |
| 𑆗 | چھَ/cha | [tɕʰɐ] |
| 𑆘 | جَ/ja | [dʑɐ] |
| 𑆙 | جھَ/jha | [dʑʱɐ] |
| 𑆚 | ña | [ɲɐ] |
| 𑆛 | ٹَ/ṭa | [ʈɐ] |
| 𑆜 | ٹھَ/ṭha | [ʈʰɐ] |
| 𑆝 | ڈَ/ḍa | [ɖɐ] |
| 𑆞 | ڈھَ/ḍha | [ɖʱɐ] |
| 𑆟 | ṇa | [ɳɐ] |
| 𑆠 | تَ/ta | [tɐ] |
| 𑆡 | تھَ/tha | [tʰɐ] |
| 𑆢 | دَ/da | [dɐ] |
| 𑆣 | دھَ/dha | [dʱɐ] |
| 𑆤 | نَ/na | [nɐ] |
| 𑆥 | پَ/pa | [pɐ] |
| 𑆦 | پھَ/pha | [pʰɐ] |
| 𑆧 | بَ/ba | [bɐ] |
| 𑆨 | بھَ/bha | [bʱɐ] |
| 𑆩 | مَ/ma | [mɐ] |
| 𑆪 | یَ/ya | [jɐ] |
| 𑆫 | رَ/ra | [rɐ] , [ɾɐ], [ɽɐ], [ɾ̪ɐ] |
| 𑆬 | لَ/la | [lɐ] |
| 𑆭 | ḷa | [ɭɐ] |
| 𑆮 | وَ/va | [ʋɐ] |
| 𑆯 | شَ/śa | [ɕɐ] |
| 𑆰 | ṣa | [ʂɐ] |
| 𑆱 | ثَ/sa | [sɐ] |
| 𑆲 | حَ،ہَ/ha | [ɦɐ] |
ہندسے (گنتی)
[سودھو]| شاردا | اردو |
|---|---|
| 𑇐 | ۰ |
| 𑇑 | ۱ |
| 𑇒 | ۲ |
| 𑇓 | ۳ |
| 𑇔 | ۴ |
| 𑇕 | ۵ |
| 𑇖 | ۶ |
| 𑇗 | ۷ |
| 𑇘 | ۸ |
| 𑇙 | ۹ |
شاردا رسم الخط محلی ترقیم معید اعشاریہ دے نظام دے لئی اپنی علامتاں استعمال کردا اے۔
ایہ وی دیکھو
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]- [۱]Aksharamukha: Sharada script
- Saerji. (2009). Śāradā script: Akṣara List of the Manuscript of Abhidharmadīpa (ca. the 11th Century). ریسرچ انسٹیٹیوٹ آف سنسکرت مانو اسکرپٹس اینڈ بددشٹ لٹریچر، پیکینگ یونیورسٹی
- [۲] Archived 2010-09-20 at the وے بیک مشینPrevalence of the Śāradā Script in Afghanistan - شاردا رسم الخط، افغانستان
حوالے
[سودھو]- ↑ (2008) Encyclopaedia of the History of Science, Technology, and Medicine in Non-Western Cultures (in en). Springer Science & Business Media, Bakhshali Manuscript entry. ISBN 978-1-4020-4559-2.
- ↑ From Persepolis to the Punjab: Exploring Ancient Iran, Afghanistan and Pakistan, Elizabeth Errington, Vesta Sarkhosh Curtis, British Museum Press, 2007 p. 96
- ↑ Observations on the Architecture and on a Carved Wooden Door of the Temple of Mirkulā Devī at Udaipur, Himachal Pradesh, Francesco Noci, East and West, Vol. 44, No. 1 (مارچ 1994), pp. 99-114
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ ۴.۲ Pandey، Anshuman (۲۰۰۹-۰۳-۲۵). «N3545: Proposal to Encode the Sharada Script in ISO/IEC 10646» (PDF). Working Group Document, ISO/IEC JTC1/SC2/WG2.