شاہ مکھی لپی
شاہ مُکّھی، پنجابی زبان دی لپی ہے جیہڑی عربی فارسی لپی دی بنیاد اُتّے بݨی ہے۔ شاہ مکھی دا لفظی مطلب "شاہ دے مُون٘ہہ آلی" ہے۔ ایہہ ناں ایہنوں بُلّھے شاہ اَتے وارث شاہ دی نِسبت نال دِتّا گیا ہے۔ شاہ مکھی لپی لہندے پنجاب وچ پنجابی لِکھݨ واسطے ورتی جان٘دی ہے۔ ایہہ لپی سجّے توں کھبّے پاسے نوں لِکھی جان٘دی ہے۔ گرمکھی لپی چڑھدے پنجاب وچ ورتی جان٘دی ہے۔ پن٘جابی لِکھݨ واسطے سَبھ توں پہلاں شاہ مکھی دی ہی ورتوں ہوئی سی، جدوں بابا فرید نے اپݨی باݨی قلمبن٘د کیتی سی۔
ایہدی بنیاد عربی فارسی لپی اُتے دھری گئی ہے۔ ایہہ لِپی گرمکھی نالوں پیچیدہ ہے اَتے ایہنوں پڑھنا وی گُرمُکھی نالوں اوکھا ہے کیون٘کہ عربی لِپی وچ اکھراں دیاں شکلاں شبداں دے شروع، وچکار اَتے اخیر وچ بدل جاندیاں نیں۔ ایہدے نال نال اکّ اواز لئی کئی کئی اکھر دِتّے ہوئے نیں:
- ز دی آواز واسطے چار اکھر (ز ، ذ ، ض ، ظ) نیں۔
- س دی آواز واسطے تن اکھر (س ، ث ، ص) نیں۔
- ک واسطے دو اکھر (ک ، ق) نیں۔
- ت واسطے دو اکھر (ت ، ط) نیں۔
ایس لپی وچ کُجھ شبداں دی اواز اَتے لِکھت وچ فرق ہے۔ جیویں
- لفظ دے شروع وچ 'بھ' دی آواز "پ" والی بݨ جاندی ہے۔
- لفظ دے شروع وچ 'جھ' دی آواز "چ" والی بݨ جاندی ہے۔
- لفظ دے شروع وچ 'دھ' دی آواز "ت" والی بݨ جاندی ہے۔
- لفظ دے شروع وچ 'ڈھ' دی آواز "ٹ" والی بݨ جاندی ہے۔
- لفظ دے شروع وچ 'گھ' دی آواز "ک" والی بݨ جاندی ہے۔
شاہ مُکھی لِپی وچ لکھائی تھوڑی جگہ وچ ہوجان٘دی ہے تے گُرمُکھی زیادہ جگہ لیندی ہے۔ شاہ مُکھی وچ ہتھ نال لکھائی دی رفتار وی گُرمُکھی نالوں تیز ہُندی ہے کیون٘کہ شاہ مُکھی وچ گُرمُکھی وان٘گ پُورے پُورے حروف سالم شکل وچ نئیں لِکھݨے پین٘دے۔
پنجابی حروف
[سودھو]مُفرد حروف
[سودھو]پنجابی لِپّی دے چھیالی مُفرد حروف آہ نيں۔
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ا | ب | بھ | پ | پھ | ت | تھ | ٹ | ٹھ | ث | ج | جھ | چ | چھ | ح |
| 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خ | د | دھ | ڈ | ڈھ | ذ | ر | ڑ | ز | ژ | س | ش | ص | ض | ط |
| 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | 42 | 43 | 44 | 45 | 46 | 47 | 48 | 49 | 50 | 51 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ظ | ع | غ | ف | ق | ک | کھ | گ | گھ | ل | ݪ | م | ن | ݨ | ں | و | ہ | ھ | ء | ی | ے |
مرکّب حروف
[سودھو]
پن٘جابی دے مرکّب دو چشمی حروف ایہہ نيں۔ ایہناں حرفاں نال "ھ" لائی جان٘دی ہے۔
ایہناں حرفاں دیاں آوازاں اوہی رہن٘دیاں نیں پَر بھاریاں ہوجاندیاں نیں۔
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| پحھ | پعھ | پھھ | تحھ | تعھ | تھھ | ٹحھ | ٹعھ | ٹھھ | چحھ | چعھ | چھھ | رھ | ڑھ |
| 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سھ | شھ | کحھ | کعھ | کھھ | لھ | ݪھ | مھ | نھ | ݨھ | ن٘ھ | وھ | ہھ | یھ |
ہور حروف
[سودھو]| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|---|---|---|---|---|---|
| آ | أ | ؤ | ة | ۂ | ئ |