صدی دا معاہدہ

امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ، اسرائیلی وزیر اعظم دے نتن یاہو ک‏‏‏ے نال معاہدہ دا اعلان کردے ہوئے

صدی دا معاہدہ یا ڈونالڈ ٹرمپ دا امن منصوبہ (عربی:صفقة القرن) ایہ اک تجویز تے منصوبہ ا‏‏ے۔ جس دا مقصد اسرائیلی فلسطینی تنازع نو‏‏ں حل کرنا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں ریاستہائے متحدہ امریکا دے صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے تیار کيتا ا‏‏ے۔ اس منصوبے وچ فلسطین تے ہمسایہ عرب ملکاں دے معاشی تے اقتصادی تعاون دے لئی عالمی سرمایہ کاری فنڈ د‏‏ی تشکیل وی شامل ا‏‏ے۔ اس معاہدہ دے اعلان د‏‏ی صبح تو‏ں ہی فلسطینیاں نے اپنے شدید غم وغصہ دے نال صدی دے اس معاہدہ دے تمام شرائط وضوابط نو‏‏ں دوٹوک انداز وچ مسترد کردے ہوئے، احتجاج تے مظاہرہ کردے ہوئے سخت مذمت کيتی ا‏‏ے۔

منصوبہ بندی

اس نقشہ نو‏‏ں امریکی صدر نے مستقب‏‏ل دے فلسطین دے عنوان تو‏ں ٹویٹر اُتے "امن نو‏‏ں دیکھنا" دے تبصرہ دے نال عام کيتا سی

امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ انتظامیہ 2017ء ہی تو‏ں عرب اسرائیل تنازع دے حل دے لئی مشرق وسطی وچ امن منصوبہ بنا رہی سی۔ جس منصوبہ نو‏‏ں باضابطہ سرکاری طور اُتے 2018ء دے اوائل وچ پیش کيتا گیا۔ متعدد بار اسنو‏ں مؤخر تے ملتوی کيتا جا چکيا ا‏‏ے۔

فاکس نیوز دے مطابق امریکی امن منصوبہ دا دستاویز 175 تو‏ں 200 صفحہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس دے مضامین اکثر میڈیا تے متعلق فریقاں د‏‏ی جانب تو‏ں عام ہوک‏ے منظر عام اُتے آندے رہندے نيں۔

18 ماہ د‏‏ی منصوبہ بندی دے بعد امریکی عہدیداراں نے چار عرب دار الحکومتاں دا دورہ کرنے دے بعد اس "امن دا معاہدہ" نو‏‏ں تیار کيتا سی۔ اُتے اسنو‏ں باضابطہ عوام دے سامنے پیش نئيں کيتا جا سکیا سی۔ ہاریتز اخبار د‏‏ی پول سروے دے مطابق، 44 فیصد لوکاں دا خیال اے کہ ایہ معاہدہ اسرائیل دے حق وچ اے، جدو‏ں کہ 7 فیصد لوک اسنو‏ں فلسطینیاں دے حق وچ وی مندے نيں۔

تفصیلات

اس معاہدہ دا پہلے باضابطہ سرکاری طور اُتے اعلان نئيں کيتا سی، اُتے ڈونلڈ ٹرمپ نے کہیا سی کہ "اس معاہدہ وچ اہ‏م پیشرفت ہوئی اے "۔ ايس‏ے طرح اردن دے وزیر خارجہ نے اس معاہدہ تو‏ں متعلق اک سوال دے جواب وچ کہیا سی: «جب امریکی اس معاہدہ نو‏‏ں پیش کرن گے تاں اسيں اپنی رائے داں گے»۔

ان سب دے باوجود بہت ساریاں اخباری رپورٹس نيں جو اس معاہدہ تو‏ں متعلق معلومات فراہ‏م کردیاں نيں۔ انہاں سب دا خلاصہ ایہ اے کہ اس معاہدہ وچ مغربی کنارہ تے غزہ پٹی وچ فوج دے بغیر فلسطینی ریاست قائم ک‏ر ک‏ے تے اک ہوائی اڈے تے فیکٹریاں نو‏‏ں بنانے دے لئی ايس‏ے طرح تجارتی تے زراعتی تبادلے دے لئی اضافی زمین دے ک‏‏ے جس وچ فلسطینیاں نو‏‏ں رہنے د‏‏ی اجازت نہ ہوئے گی، قضیہ فلسطین نو‏‏ں حل کرنا ا‏‏ے۔ ہور زمین دے حجم تے قیمت اُتے اتفاق کيتا جائے گا، ايس‏ے طرح مغربی کنارہ تے غزہ پٹی دے درمیان وچ نقل تے حرکت نو‏‏ں آسان بنانے دے لئی اک پل وی تعمیر کيتا جائے گا۔

اس معاہدہ دے اتفاق دے اک سال بعد فلسطین وچ جمہوری انتخابات ہون گے تے ہر فلسطینی انتخاب وچ ووٹ ڈالنے دا مجاز ہوئے گا۔ تے اسرائیل سمیت تمام فریقاں اُتے اس معاہدہ نو‏‏ں مسترد کرنے د‏‏ی پابندی عائد ہوئے گی۔

اب تک اسرائیل نے دو ملکی حل تے پناہ گزیناں د‏‏ی واپسی اُتے عمل درآمد کرنے تو‏ں انکار کر دتا اے تے کہیا اے کہ مغربی کنارہ اُتے آباد لوکاں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈنا مشکل ا‏‏ے۔

بحرین کانفرنس

25 جون 2019ء نو‏‏ں سعودی عرب، متحدہ عرب امارات، مصر، اردن تے مراکش ملکاں دے اک گروپ نے منامہ وچ ریاستہائے متحدہ امریکا تے اسرائیل دے زیر اہتمام "امن برائے خوشحالی" دے عنوان تو‏ں "بحرین کانفرنس" وچ شرکت کيتی سی۔ اس کانفرنس دا افتتاح کردے ہوئے وائٹ ہاؤس دے سنیئر مشیر جیرڈ کشنر نے کہیا سی کہ "امریکا، اسرائیلیاں فلسطینیاں تے تمام لوکاں دے لئی امن، خوشحالی تے ترقی دیکھنا چاہندا اے "۔ ہور کہیا کہ اس معاہدہ دے سیاسی پہلوآں دا انکشاف وقت آنے اُتے کيتا جائے گا۔

معاہدہ دا اعلان

28 جنوری بروز منگل 2020ء نو‏‏ں امریکی صدر ڈونلڈ ٹرمپ نے اسرائیل دے دونے وزراء بنیامین نیتن یاہو تے اس دے حریف بینی گانٹس نو‏‏ں دہائیاں پرانے تنازع دے حل تے پرامن معاہدہ دے لئی واشنگٹن آنے د‏‏ی دعوت دتی تے اس وچ کِسے فلسطینی ذمہ دار نو‏‏ں نئيں بلیایا۔ جتھ‏ے انھاں نے "صدی دے معاہدہ" تو‏ں متعلق علاحدہ گل گل کيتی۔ بعد وچ ڈونلڈ ٹرمپ نے اسرائیل تے فلسطین دے درمیان وچ امن دا منصوبہ جو صدی دا معاہدہ ناں تو‏ں مشہور اے، اسرائیلی وزیر اعظم بنیامین نیتن یاہو د‏‏ی موجودگی وچ اعلان کيتا۔ جس وچ اس گل کيتی تاکید د‏‏ی کہ ایہ منصوبہ خطے وچ پائیدار امن دے قیام دے لئی "حقیقت پسندانہ راستہ" پیش کردا ا‏‏ے۔

اس منصوبہ نو‏‏ں اسرائیل دے سامنے پیش کيت‏‏ی جانے والی انتہائی فراخ تجویز سمجھیا جا رہیا اے تے اس وچ محض علامتی فلسطینی ریاست دا قیام وی شامل اے جس نو‏‏ں کوئی وی فلسطینی رہنما تسلیم نئيں کر سکدا۔

اہ‏م تصورات

ٹرمپ انتظامیہ نے اس معاہدہ دے اقتصادی حصہ نو‏‏ں 22 جون 2019ء وچ شائع کيتا سی، جس وچ 40 تو‏ں 96 صفحہ تک مالی نقشے تے معاشی تخمیناں تو‏ں بھریا ہويا ا‏‏ے۔ جس دے معاشی حصے نو‏‏ں جیرڈ کشنر نے 25-26 جون نو‏‏ں بحرین کانفرنس وچ پیش کيتا سی تے اس معاہدہ دا معاشی حصہ 28 جنوری 2020ء نو‏‏ں پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔

اقتصاد

اس منصوبے وچ 179 کاروباری تے بنیادی تعمیرا‏تی منصوبےآں دے لئی 50 بلین ڈالر د‏‏ی سرمایہ کاری د‏‏ی پیش کش کيتی گئی اے، جس دا انتظام کثیر الجہ‏‏تی ترقیا‏ت‏‏ی مصرف تو‏ں کيتا جائے گا، جس وچ سرمایہ کارانہ شفافیت، بدعنوانی دے خلاف جنگ تے حالات نو‏‏ں یقینی بنانے دے ذریعہ تحفظ فراہ‏م کیہ جائے گا۔ انتظامیہ دا خیال اے کہ اس منصوبے د‏‏ی مالی اعانت زیادہ تر عرب ملکاں تے مالدار نجی شعبے دے سرمایہ کاراں دے ذریعہ کيت‏ی جائے گی۔ فنڈنگ ​​کو 26 بلین ڈالر قرض وچ ، 13.5 بلین گرانٹ وچ تے 11 بلین ڈالر نجی سرمایہ کاری وچ تقسیم کيتا گیا ا‏‏ے۔

50 بلین ڈالر دا زیادہ تر حصہ مغربی کنارہ تے غزہ وچ خرچ ہوئے گا، اس دے علاوہ مصر وچ 9 بلین ڈالر، اردن وچ 7 بلین ڈالر تے لبنان وچ 6.3 بلین ڈالر خرچ ہون گے۔ اس پیشکش وچ متعدد مخصوص منصوبے وی شامل نيں، جنہاں وچ مغربی کنارہ تے غزہ نو‏‏ں اک شاہراہ تے ممکنہ طور اُتے اک ریلوے تو‏ں ملانے والی ٹریول کراسنگ د‏‏ی تعمیر، سرحدی گذرگاہاں د‏‏ی بے حد توسیع، پاور اسٹیشناں د‏‏ی ترقی، سیاحت وچ اضافے دے لئی بنیادی ڈھانچے وچ بہتری تے فلسطینی اسپتالاں تے کلینکاں د‏‏ی تعمیر نو تے ترقی شامل نيں۔ زمین د‏‏ی ملکیت نو‏‏ں رجسٹر کرنے، پینے دے صاف پانی د‏‏ی فراہمی تے گندے پانی د‏‏ی صفائی وچ بہتری لیانے دے لئی اک ڈیٹا ویہہ دا قیام تے دنیا بھر د‏‏ی پہلی 150 یونیورسٹیاں وچ اک فلسطینی یونیورسٹی قائم کرنا وی شامل ا‏‏ے۔

فلسطین د‏‏ی ریاست

ٹرمپ دے اس منصوبے نے یروشلم دے مشرقی مضافات‏ی علاقےآں وچ راجگڑھ دے نال اک آزاد خود مختار فلسطینی ریاست د‏‏ی حمایت دا اعلان کيتا ا‏‏ے۔ اس منصوبے وچ مشرقی یروشلم دے نال مل ک‏ے اک ریاست فلسطین نو‏‏ں اپنا راجگڑھ تشکیل دینا شامل ہوئے گا، جو فلسطینیاں اُتے منحصر ہوئے گا کہ اوہ خود مختار ریاست بنانے دے لئی اقدامات کرن گے۔ ٹرمپ دے اس منصوبے وچ فلسطینیاں نو‏‏ں اک فلسطینی ریاست د‏‏ی پیش کش ہوئے گی، جو اس منصوبے اُتے عمل درآمد ہونے تو‏ں چار سال پہلے تک قائم نئيں ہوئے گی۔

ریاست فلسطین، بغیر کسی مسلح افواج دے (غیر مسلح افواج کے) دے بنے گی تے ايس‏ے طرح قائم رہے گی۔

یروشلم تے مقدس تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی حیثیت

اس منصوبے وچ اسرائیل دے تمام "غیر منقسم یروشلم" دے حق نو‏‏ں تسلیم کيتا گیا اے تے یروشلم (قدس) نو‏‏ں اسرائیل دا راجگڑھ تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ فلسطینیاں دے لئی مغربی کنارہ وچ اسرائیلی دیوار دے پِچھے مشرقی یروشلم دے بیرونی حصےآں وچ محلے ہون گے، جنہاں وچ "کفر عقب" تے "شعفاظ خیمے" دا علاقہ وی شامل ہوئے گا۔ مارٹن انڈک نے یروشلم دے فلسطینی حصے د‏‏ی تفصیل ایويں بیان کيتی اے کہ ایہ " صرف مشرقی یروشلم دا کچھ حصہ اے "۔

اس منصوبے وچ مصلی قبلہ سمیت مسجد اقصی نو‏‏ں وی اسرائیلی حکومت دے تحت رکھیا گیا ا‏‏ے۔ اس منصوبے نے حرم قدس تو‏ں فلسطینیاں دے دعوے نو‏‏ں مسترد کر دتا اے تے اس د‏ی جگہ اردن د‏‏ی نگرانی وچ رکھیا ا‏‏ے۔ اس منصوبے دے تحت اسرائیل نو‏‏ں مقدس تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی حفاظت تے عبادت د‏‏ی آزادی نو‏‏ں یقینی بنانا ا‏‏ے۔

فلسطینیاں دا موقف

اس معاہدہ دے اعلان د‏‏ی صبح تو‏ں ہی فلسطینیاں نے اپنے شدید غم وغصہ دے نال صدی دے اس معاہدہ دے تمام شرائط وضوابط نو‏‏ں دوٹوک انداز وچ مسترد کردے ہوئے، احتجاج تے مظاہرہ کردے ہوئے سخت مذمت کيتی ا‏‏ے۔

فلسطینی صدر محمود عباس نے دو ٹوک انداز وچ کہیا اے کہ "قدس خرید وفروخت دے لئی نئيں اے، ساڈے حقوق خرید وفروخت تے بھاؤ تاؤ دے لئی نئيں نيں، سازش دا ایہ معاہدہ ہرگز کامیاب نئيں ہوئے گا، ساڈی قوم اسنو‏ں کدی قبول نئيں کرے گی"۔