عام الحُزن
عام الحزن یعنی غم واندوہ دا سال، مشہور قول دے مطابق ایہ بعثت دا دسواں سال اے جو رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی زوجہ حضرت خدیجہؑ تے آپؐ دے چچا ابو طالب دی وفات دا سال اے .
اس سال دا ناں حضرت پیغمبرؐ نے خود انتخاب فرمایا سی جس دی وجہ آپؐ دی نظر وچ انہاں دو شخصیتاں دے مقام و منزلت نوں ظاہر کردی اے .
عام الحزن دی تریخ
[سودھو]اکثر مورخین دی نظر وچ ایہ واقعہ بعثت دے دسويں سال، یعنی حضرت پیغمبرؐ دی ہجرت دے تن سال پہلے پیش آیا. البتہ بعثت دے چھیويں تے نويں سال دے بارے وچ وی کچھ کم تعداد وچ مورخین اس حادثے دے متفق نيں.
اسی طرح مورخین دے نظر وچ انہاں دو شخصیتاں دی وفات دے دن تے مہینے دے بارے وچ وی اختلاف پایا جاندا اے: روائی تے تاریخی منابع دے مطابق پہلی ذیعقدہ[۱] 15 شوال [۲] 10 رمضان[۳] نوں حضرت ابوطالب دی وفات دا مہینہ تے دن بیان ہويا اے . تے حضرت خدیجہ دی وفات نوں تن سال[۴] ٣٠ [۵] ٣۵ [۶] یا ۵۵ دن بعد بیان کيتا اے . ايسے طرح انہاں دونے شخصیتاں دے وفات دے تقدم تے تاخر وچ مورخین دے درمیان اختلاف پایا جاندا اے بعض حضرت ابوطالب دی وفات نوں مقدم تے بعض اس دے برعکس کہندے نيں.
مختصر جانکاری
[سودھو]بعثت دے دسويں سال بطل جلیل حضرت ابوطالب علیہ الصلاة والسلام دی رحلت ہوئی_ آپ دی وفات توں رسول(ص) اللہ اپنے اس مضبوط، وفادار تے باعظمت حامی توں محروم ہوگئے جو آپ(ص) کا، آپ(ص) دے دین دا تے آپ(ص) دے مشن دا ناصر و راکھا سی (جیساکہ پہلے عرض کرچکے نيں)_
اس حادثے دے مختصر عرصے بعد بقولے تن دن بعد تے اک قول دے مطابق اک ماہ(۱) بعدام المؤمنین حضرت خدیجہ (صلوات اللہ وسلامہ علیہا) نے وی جنت دی راہ لی_ اوہ مرتبے دے لحاظ توں رسول(ص) اللہ دی ازواج وچ سب توں افضل نيں_ نیز آنحضرت(ص) دے نال اخلاقی برتاؤ تے سیرت دے حوالے توں سب توں ودھ باکمال سی_ رسول(ص) خدا دی اک بیوی( حضرت عائشےہ) انہاں توں بہت ساڑ(حسد) کردی سی حالانکہ اس نے حضرت خدیجہ(ع) دے نال آنحضرت(ص) دے گھر وچ زندگی نئيں گزاری سی کیونجے آپ(ص) نے حضرت خدیجہ دی رحلت دے بہت عرصہ بعد اس نال شادی کيتی سی_(2) دین اسلام دی راہ وچ حضرت ابوطالب(ع) تے حضرت خدیجہ سلام اللہ علیہا دی عظیم خدمات دا اندازہ اس حقیقت توں ہوسکدا اے کہ نبی کریم(ص) نے انہاں دونے دی وفات دے سال نوں عام الحزن دا ناں دتا(۳) یعنی غم واندوہ دا سال_ آپ(ص) نے انہاں دونے توں جدائی نوں پوری امت دے لئی مصیبت تے سانحہ قرار دتا_ چنانچہ فرمایا: اس امت اُتے دو مصیبتاں باہم ٹُٹ پڑاں تے وچ فیصلہ نئيں کرسکدا انہاں وچوں کیہڑی مصیبت میرے لئے دوسری مصیبت دے مقابلے وچ ودھ سخت سی(۴)_ ایہ گل آپ(ص) نے انہاں دونے دی جدائی دے غم توں متا ثر ہوکے فرمائی_
محبت وعداوت، دونے خداکی رضادے لئی
[سودھو]واضح اے کہ انہاں دونے ہستیاں توں رسول(ص) دی محبت تے انہاں دونے دی جدائی وچ آپ(ص) دا حزن وغم نہ ذاتی مفادات ومصالح دے پیش نظر سی تے نہ ہی خاندانی محبت وجذبے دی بنا اُتے بلکہ آپ(ص) دی محبت فقط تے فقط رضائے الہی دے لئی سی_ آپ(ص) کسی وی شخص نوں اِنّی ہی اہمیت دیندے ،اس دی جدائی وچ اِنّے ہی غمگین ہُندے تے اس توں ايسے قدر روحانی و جذباتی لگاؤ رکھدے جس قدر اس شخص دا رابطہ خدا توں ہُندا ،جس قدر اوہ اللہ توں نزدیک تے اس دی راہ وچ فداکاری دے جذبے دا حامل ہُندا_
آپ(ص) حضرت ابوطالب(ع) تے حضرت خدیجہ(ع) دے لئی اس وجہ توں غمگین نہ ہوئے سن کہ خدیجہ آپ(ص) دی زوجہ سی یا ابوطالب آپ(ص) دے چچا سن وگرنہ ابولہب وی تاں آپ(ص) دا چچا سی _بلکہ وجہ ایہ سی کہ آپ(ص) نے ان دونے دی قوت ایمانی، دین وچ پائیداری تے اسلام دی راہ وچ فداکاری نوں محسوس کرلیا تھا_ تے ایہی تاں اسلام دا بنیادی اصول اے جس دی خدانے ایويں نشاندہی دی اے (لاتجد قوماً یومنون بالله و الیوم الآخر یوادون من حاد الله و رسوله و لو کانوا آبائهم او ابنائهم او اخوانهم او عشیرتهم …) (۵) یعنی جولوک اللہ تے روز قیامت اُتے ایمان رکھدے نيں آپ انہاں نوں خدا تے اس دے رسول(ص) دے مخالفین نال محبت کردے ہوئے نئيں پاواں گے خواہ اوہ انہاں دے باپ یا بیٹے یا بھائی یا رشتے دار ہی کیوں نہ ہاں_
کیا شرک توں ودھ کوئی دشمنی اللہ تے رسول(ص) دے نال ہوسکدی اے ؟ اوہی شرک جس دے بارے وچ خدانے فرمایا اے: (ان الشرک لظلم عظیم) یعنی شرک سب توں وڈا ظلم اے _
نیز فرمایا اے: (ان الله لایغفر انہاں یشرک به و یغفر ما دون ذلک) یعنی ایہ کہ خدا شرک دے علاوہ ہور گناہاں نوں معاف کردیندا اے _
خداکی رضا دے لئی محبت کرنے تے اس دی رضا دے لئی بغض رکھنے دے بارے وچ آیات و احادیث حد توں ودھ نيں تے انہاں دے ذکر کيتی گنجائشے نئيں_
اسی معیار دے پیش نظر خداوند تعالی نے حضرت نوح(ع) توں انہاں دے بیٹے دے متعلق فرمایا: (انه لیس من اهلک انه عمل غیرصالح)(۶) یعنی اس دا تیرے گھرانے توں کوئی تعلق نئيں اے اس دا تاں غیرصالح عمل اے _ ايسے طرح حضرت ابراہیم (ع) دا قول قرآن مجید وچ اے کہ ( من تبعنی فانہ منی) (۷) جو میری پیروی کرے گا اوہ میرے خاندان توں ہوئے گا_
نیز ايسے بنا اُتے سلمان فارسی دا شمار اہلبیت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم وچ ہويا_
ابوفراس کہندا اے:
کانت مودة سلمان لهم رحما
ولم تکن بین نوح و ابنه رحم …
یعنی اہلبیت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نال محبت دے باعث سلمان انہاں دے گھرانے دا اک فرد بن گیا جدوں کہ اس دے برعکس نوح(ع) تے انہاں دے بیٹے دے درمیان قرابت نئيں رہی_
۱_ حضرت خدیجہ علیہا السلام
حضرت عائشہ توں مروی اے کہ ميں نے کسی عورت توں اِنّی نفرت نئيں کيتی جس قدر خدیجہ نال کيتی اے _ اس دی وجہ ایہ نہ سی کہ ميں نے اس دے نال زندگی گزاری ہو بلکہ ایہ سی کہ رسول(ص) اللہ انہاں نوں ودھ چيتا کردے سن _ جے آپ(ص) کوئی گوسفندبھی ذبح کردے تاں اسنوں حضرت خدیجہ دی سہیلیاں دے پاس بطور ہدیہ گھلدے سن _ (8)یہ قول وکھ وکھ عبارات وچ وکھ وکھ اسناد دے نال مذکور اے _
اک دن رسول(ص) (ص) اللہ نے حضرت خدیجہ کاذکر کيتا تاں ام المومنین عائشہ نے ناک بھاں چڑھاندے ہوئے کہیا: اوہ تاں بس اک بوڑھی عورت سی جس توں بہتر عورت خدا نے آپ(ص) نوں عطاکی اے _ مسلم دے لفظاں ایہ نيں جس دا آپ(ص) ذکر کردے نيں اوہ تاں قریش دی بوڑھیاں وچوں اک بڑھیا سی_ جس دے لباں دے گوشے سرخ سن تے اسنوں مرے ہوئے عرصہ ہوگیا اے _ خدا نے آپ نوں اس توں بہتر عطا کيتی اے _ ایہ سن کر رسول(ص) اللہ غضبناک ہوئے ایتھے تک کہ آپ(ص) دے سرکے اگلے بال کھڑے ہوگئے_ فیر فرمایا :خدا دی قسم ایسانہاں نوں، اللہ نے مینوں اس توں بہتر عطا نہیںفرمایا …_ (9)
عسقلانی تے قسطلانی دا کہنا اے کہ حضرت عائشہ پیغمبراکرم(ص) دی بیویاں توں ساڑ(حسد) کردی سی لیکن حضرت خدیجہ توں انہاں دا ساڑ(حسد) ودھ سی۔(10)
مینوں اپنی زندگی دی قسم ایہ تاں حضرت خدیجہ دی زندگی دے بعد حضرت عائشہ دی حالت اے _ پتہ نئيں جے اوہ زندہ ہُندیاں تاں کيتا حال ہُندا؟ہور جدوں ام المومنین دے ساڑ(حسد) نے مُرداں کوبھی نہ چھڈیا تاں زنداں دے نال انہاں دا رویہ کیويں دا رہیا ہوئے گا؟
حوالے
[سودھو]- ↑ دیار بکری، شیخ حسین؛ تریخ الخمیس فی أحوال انفس النفیس، ج ۱، ص۲۹۹.
- ↑ ابن جوزی؛ المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، ج ۳، ص٧.
- ↑ شیخ مفید؛ مسار الشیعہ فی مختصر تواریخ الشریعہ، ص۲۲-۲۳.
- ↑ انساب الاشراف، ج ۱، ص۲۳۶.
- ↑ مقریزی، تقی الدین؛ إمتاع الأسماع بہ ما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و امتاع، ج ۱، ص۴۵.
- ↑ ابن سعد؛ الطبقات الکبری، ج ۱، ص۱۶۴.
۱_ السیرة الحلبیہ ج۱ ص ۳۴۶ ، السیرة النبویہ ( ابن کثیر) ج ۲ ص ۱۳۲ ، البدایہ والنہایہ ج ۳ ص ۱۲۷ اورا لتنبیہ و الاشراف ص ۲۰۰_ ۲_ البدایہ والنہایہ (ابن کثیر) ج ۳ ص ۱۲۷ و ۱۲۸ ، السیرة النبویہ(ابن کثیر) ج ۲ ص ۱۳۳ توں ۱۳۵ ، صحیح بخاری ج ۲ ص ۲۰۲ ، عائشہ (عسکری) ص ۴۶ تے اس دے بعد تے اس دے بعض منابع اساں آنے والی فصل بیعت عقبہ تک وچ عائشہ دے حسن و جمال دے ذکر وچ بیان کيتا اے _ ۳_ سیرت مغلطای ص ۲۶، تریخ الخمیس ج۱ ص ۳۰۱ ، المواہب اللدنیہ ج ۱ ص ۵۶ ، السیرة النبویہ (دحلان ) ج ۱ ص ۱۳۹ ص ۲۱ مطبوعہ دار المعرفہ تے اسنی المطالب ص ۲۱_ ۴_تریخ یعقوبی ج ۲ص ۳۵ _ ۵_ سورہ مجادلہ، آیت ۲۲ _ ۶_ سورہ ہود آیت ۴۶_ ۷_ سورہ ابراہیم آیت ۳۶_ ۸_ صحیح بخاری ج ۹ ص ۲۹۲ تے ج ۵ ص ۴۸ تے ج ۷ ص ۴۷ تے ج ۸ ص ۱۰ صحیح مسلم ج ۷ ص ۳۴_۱۳۵ اسد الغابة ج ۵ ص ۴۳۸، المصنف ج ۷ ص ۴۹۳، الاستیعاب حاشیة الاصابة ج ۴ ص ۲۸۶ صفة الصفوة ج ۲ ص ۸، بخاری و مسلم توں، تریخ الاسلام ذہبی ج ۲ ص ۱۵۳البدایة و النہایة ج ۳ ص ۱۲۸_ ۹_ صحیح مسلم ج ۷ ص ۱۳۴ لیکن اس نے آپ(ص) دا جواب ذکر نئيں کیتا، اسد الغابة ج ۵ ص ۴۳۸ہور ص ۵۵۷ و ۵۵۸ ،الاصابة ج ۴ ص ۲۸۳ استیعاب ج ۴ ص ۲۸۶، صفة الصفوة ج ۲ ص ۸مسند احمد ج ۶ ص ۱۱۷بخاری ج ۲ ص ۲۰۲ مطبوعہ ۱۳۰۹ ہجری ، البدایة و النہایة ج ۳ ص ۱۲۸ہور اسعاف الراغبین در حاشیہ نور الابصار ص ۹۶_ ۱۰_ فتح الباری ج ۷ ص ۱۰۲، ارشاد الساری ج ۶ ص ۱۶۶ و ج ۸ ص ۱۱۳ _
| |||||||||||||||||||||||||